آهوئیه
تک نگاری روستای آهوئیه کار ى از اسماعیل منظری توکلی
روستای آهوییه،در بخش مرکزی شهرستان بافت،دارای آب وهوای سرد کوهستانی است که این موضوع در تابستان شرایط ایده الی ازلحاظ گردشگری ایجاد می کند.
مردمان این روستا،مذهبی وپایبند به تعالیم دین هستند وشاید حضورتعدادی ازپیشگامان انقلاب اسلامی در شهرستان بافت که اهل آهوییه هستند،مبین این مدعاباشد.داشتن ۱۲ شهید خونین کفن انقلاب اسلامی که پایشان درخاک وجایشان برافلاک است ،شاهددیگری براین مدعاست .
آهوییه مردمانی پرتلاش وسخت کوش دارد که با طبیعت بی رحم دست وپنجه نرم می کنند وباشکافتن زمین ورویاندن دانه ،روزی حلالی رابرسرسفره ی خویش می برند.
آهوییه در دیار ادب پرور بافت جایگاهی ویژه رااز این نظر به خود اختصاص داده است وشاید بخش عمده ای ازپازل فرهیختگی بافت رامردم این روستا تکمیل می کنند.
دراین پژوهش سعی برآن داریم که به تمام ابعاد انسانی وطبیعی این روستا ازجنبه های گوناگون وبدون غرض ورزی بپردازیم .
البته اگر نقص یاکاستی درآن دیده می شود به دلیل کمبودوقت وعدم دسترسی کامل به منابع مورد نیاز بوده نه چیز دیگری .
وجه تسمیه[ویرایش]
روستای آهوییه را بدان سبب آهوییه گفته اند(از قول قدیمی های روستا) که به نظر میرسد درگذشته های دور درکوههای اطراف این روستا،آهوان زیادی درتاخت وتازبوده اند.هرچندکه امروزه متاسفانه اثری ازرد پای آهو دراطراف روستا دیده نمی شود.وجه تسمیه ی دیگری در منابع گوناگون درمورد این روستا ازجانب نگارنده دیده نشده است وازخوانندگان این سیاهه تقاضا می شود چنانچه اطلاعاتی دراین زمینه دارند نگارنده رادرجریان قراردهند.
•••
موقعیت جغرافیایی[ویرایش]
روستای آهوییه در۱۸کیلومتری شمال شرقی شهرستان بافت،۱۵۶کلیومتری جنوب غربی شهرکرمان (مرکزاستان کرمان)ودرجانب جنوب شرقی سرزمین همیشه پایدارایران(تقریبادر۱۱۶۰کیلومتری پایتخت(تهران))قرارگرفته است .
این روستا دربخش مرکزی شهرستان قراردارد وازروستاهای دهستان بزنجان به شمار می رود .
آهوییه ازشرق به چغارچوییه، ازغرب به بنگان،ازجنوب وجنوب غربی به بزنجان وازشمال به منطقه ییلاقی قنات مروان منتهی می شود.
•••
شرایط آب وهوایی واقلیمی[ویرایش]
این روستا باوجوداین که در قلب کویر سوزان قرار گرفته اما به فراخورارتفاع شهرستان بافت ازسطح دریا که لقب دومین شهرمرتفع کشوررابا خودیدک می کشد،به مانند اکثرنقاط شهرستان دارای آب وهوای سرد کوهستانی می باشد وحتی به خاطر قرارداشتن درنزدیکی کوههای مرتفع شاه وبراحمدازمرکزشهرستان هم سردتراست.درزمستان سرمابه شدت استخوان سوز است،اماتابستانها دارای آب وهوای معتدل کوهستانی می باشد که هرمسافری رادرخرماپزان تابستان به سمت خود می کشاند.قبل ازخشکسالی های چندسال اخیردرزمستانها دراین منطقه برف وباران فراوانی می بارید وحتی قدیمی های روستا برف دومتری رادرحافظه خودثبت کرده اند.اماباخسکسالی های اخیر،این منطقه ازلحاظ منابع آب دچارمشکل شده است وحتی گاهی درطول سال آبی دررودخانه های این روستا جاری نمی شود وبسیاری ازچشمه های طبیعی که درگذشته صفای خاصی به این منطقه بخشیده بود،به خشکی گراییده اند.این منطقه باتوجه به کوهستانهای بلنداطراف آن اقلیمی قنات خیز به شمار می رود که در بخش جاذبه های گردشگری بیشتر به قنات هاپرداخته خواهدشد.
این روستا دورودخانه داردکه فصلی هستندوهمانطورکه دربالااشاره شد،متاسفانه درسالیان اخیر همان آب باریک راهم ازدست داده اند.دربهاروتابستان باران چشمگیری نمی بارد اما گاهی باران های صاعقه ای وناگهانی این فصول مردم راغافلگیر می کندکه این ریزشهادرمیان مردم به پایه شهرت دارد.درپاییزوضعیت پایداری ازنظربارندگی وجود ندارد.گاهی باران زیادی می باردوگاهی حتی بدون باران سپری می شود .
مردم شناسی وبافت جمعیتی[ویرایش]
باتوجه به اجتماعی بودن انسان وارتباطات گسترده انسانی، روستای آهوییه نیز مانندسایرنقاط ازتیره ها وطوایف گوناگونی ساخته شده است.اماسه طایفه عمده دراین روستازندگی می کنندکه عبارتند از:سید،آهویی وجبالبارزی.
طایفه ی سید نسبشان به پیامبرومعصومین می رسد ونام خانوادگی هاشمی دارند که برگرفته ازنام طایفه پیامبر (بنی هاشم )می باشد.
طایفه ی آهویی ساکنان بومی منطقه هستندکه از دیربازدرآهوییه زندگی می کرده اند.ودارای تیره هاوطوایف متعددی می باشند مانند تیره های ولیخانی(امینی زاده)،غلامحسینی (امینی زاده وسالاری)،لطف خدایی(سالاری)،زینلی(کریمزاده)، عبدالحمیدی(کریمزاده)،علیخانی(امینی زاده)،محمدکریمی(آبسالان وکریمزاده)و...
طایفه جبالبارزی دراصل شاخه ای ازایل بزرگ جبالبارزی هستند که عشایرجنگجو وپرتلاشی بوده اند ودررشته کوههای جبالبارز جیرفت زندگی می کرده اند.جبالبارزرشته کوهی است درجیرفت که ادامه ی رشته کوههای لاله زاربافت است.ایل جبال بارزی درطول تاریخ به شجاعت وجنگجویی شهره بوده اند ودرمقاطع مختلف باحکومتهادرگیرشده اند.گروهی ازافراداین ایل به دلایلی به روستای آهوییه مهاجرت کرده اند.نسل طایفه ی جبالبارزی آهوییه ازازدواج زنی به نام منظر ومردی به نام توکل به وجود آمده است.بدینسان این طایفه نام خانودگی منظری توکلی دارند.
•••
میزان سوادوسطح فرهنگی[ویرایش]
درروستای آهوییه ،نسل قدیم با توجه به شرایط زمانه ی خویش چندان سوادبالایی ندارند.البته تعدادی ازقدیمی های روستادرنظام مکتبی وزیرنظرملاسوادآموخته اند واکنون خودشان نیزشاخص ملاراهمراه بااسم خویش دارند.انصافا این اشخاص ازنظردانش درسطح بالایی قراردارندوباوجودنداشتن تحصیلات آکادمیک،درخواندن قرآن ودیوان حافظ وهمچنین نقل قصه های قدیمی مانند حیدربیگ ،گیسگو،عیسی خان جلالی وداستانهای شاهنامه صاحب سبک هستند.
نسل جدیداکثرا تحصیل کرده و دارای تحصیلات بالامی باشند وشایدبیش از۸۰درصدجوانان این روستا دارای مدرک دانشگاهی می باشند دراین میان هستند کسانی هم که مدارج بالای دانشگاهی را طی کرده اند وبه سمت های گوناگونی نظیر ریاست ادارات ،استادی دانشگاه، ریاست دانشگاه و...رسیده اند.فرهنگیان این روستاجایگاه ویژه ای درمیان قشرفرهنگی شهرستان بافت دارند چه به لحاظ کمیت چه به لحاظ کیفیت.
•••
آداب ورسوم[ویرایش]
روستای آهوییه هم مانندهرمنطقه ی دیگری آداب ورسوم خاص خودراداردکه شایدبرخی ازاین رسوم باجاهای دیگرمشترک باشد.دراینجاسعی می شودبه طورمختصربه این آداب پرداخته شود:
۱)مراسمات مذهبی:
مردم آهوییه اغلب مذهبی وپایبند به دین ومذهب هستند.به همین خاطرمراسمات مذهبی دراین روستابیش ازهرچیزدیگری به چشم می آید.این مراسمات ازدوبخش عمده ی جشن ها وسوگواریها تشکیل شده که به هرکدام جداگانه پرداخته می شود:
الف:جشنهای مذهبی
این جشنهادرروزهای میلاد پیامبر،ائمه واهل بیت؛همچنین دربرخی اعیادمذهبی برگزار می شود.درجشن های مذکور برنامه های متعددی اجرا می شود که معمولافضایی رامهیا می کند که اجازه نمی دهد مردم ناراضی به خانه برگردند.برنامه هایی همچون خواندن مقاله ،اجرای سرود،مسابقات طنزو...دراین میان وجوددارد.اخیرا گروه کانون فرهنگی هنری امام حسن مجتبی تشکیل شده که نمایش های طنزگوناگونی متناسب بافرهنگ وزبان روستا اجرا می کند.
ازنمونه های این جشنها میتوان به جشن نیمه ی شعبان،تولد امام حسن(ع)،میلادپیامبراعظم وامام جعفرصادق(ع)،میلادحضرت علی اکبر(ع)،جشن غدیرو...اشاره کرد.
ب:عزاداری
بخش اعظم عزاداری دراین روستا درماههای محرم وصفر انجام می شود.دردهه ی نخست محرم هرشب مردم درمسجد روستا گردهم می آیندوبه مراسم سینه زنی وروضه خوانی می پردازند.
دوهیئت عزاداری بانامهای هیئت ابوالفضل (ع)وهیئت علی اکبر(ع)برای عموم،دوهیئت بانامهای روضه الزینب (س)ومحبان فاطمه(س)برای خواهران وهیئت حضرت علی اصغر(ع) برای کودکان ونوجوانان راه اندازی شده است.
درروزهای نهم ودهم محرم (تاسوعا وعاشورا)دسته های عزا با محوریت هیئتها به راه می افتند.درروزتاسوعادسته ها به خانه پدردوشهیداز۱۲شهیدبزرگوارروستامی روندتایادوخاطره ی شهدارازنده نگه دارند.یکی ازمنازل قبل ازاذان ظهر ودیگری بعدازآن پذیرای عزاداران است.طی برنامه هاخاطراتی اززندگی آن شهید توسط خانواده وهمرزمانش ذکرمی شود.درروزعاشورادسته هابه سمت بهشت زهرا حرکت می کنندوتاقبل ازاذان ظهردر جوارقبورمطهرشهدابه اجرای برنامه ی عزاداری می پردازند.بعدازظهرعاشورا مراسم تعزیه برگزارمی شودکه این مراسم هرسال یکی ازوقایع روزعاشورارا بازگو می کند.این مراسم پیشرفت خوبی داشته ودرمیان شهرهاوآبادی های اطراف طرفداران زیادی پیداکرده است.
قرائت زیارت عاشورا ومراسم آش نذری درایام محرم درهرکوی وبرزنی برقراراست.
ج:شب احیا
درشبهای قدردراین روستا مراسم احیای شبهای قدر برگزار می شود وبرنامه های آن تقریبا مشابه سایرنقاط کشوراست .
د:یادواره ی شهدا
این یادواره هرساله درجهت گرامیداشت یادشهدا برگزارمی شود ودرآن برنامه های متنوعی ازقبیل سخنرانی ،مداحی،خواندن شعر،بیان خاطره و...برگزار می گردد.
۲)جشن های ملی وباستانی:
علاوه بربرنامه ها ومراسمات مذهبی بعضی ازرسوم نیزبرگرفته ازفرهنگ ملی وباستانی ماست که دراینجا به آنها اشاره می شود.
الف :عیدنوروز
همچون تمام نقاط این دیار پهناور،درروستای آهوییه هم جشن نوروز برگزار می شود که برنامه های ان ازقبیل تحویل سال،سفره ی هفت سین ،دیدوبازدید،سیزده به درو... مشابه سایرجاهابرگزار می شود.
ب:شب یلدا
دراولین شب زمستان هرساله جشن شب یلداباهمان میوه ها وآجیل ها ونقالیها برگزار می شود.
ج:سده
جشن سده هرساله درشب دهم بهمن ماه برگزار می شود ودر آن علاوه بر روشن کردن آتش مراسم کماج خوران برگزارمی شود و در این میان کسی که بدشانس باشدومهره درتکه ی کماج اوباشد،چندروزفرصت خواهد داشت تابرای نزول باران دعا کند وبعدازپایان این مهلت چنانچه بارانی نیاید کتک مفصلی می خورد.
۳)جشن عروسی:
جشن عروسی ازبخشهای متنوعی تشکیل شده است.البته در جشن های جدید تاحدود زیادی این برنامه هافراموش شده است.دراین قسمت به بخشی ازاین برنامه ها اشاره می شود:
الف:بیرق راست کنان
یک روزقبل ازعروسی این مراسم برگزار می شودکه درآن درختی نسبتا تنومند راکه معمولا سپیداراست ازباغی می آورند ودرمنزل دامادبااشیاء گوناگونی ازقبیل پارچه،میوه،فانوس،پرچم ایران،آینه ولامپ های رنگی تزیین می شود وسپس درجای مناسبی برافراشته می شود.گفته می شودغرض ازاین مراسم آرزوی خوشبختی وزندگی خوش برای زوجین است.
ب:حنابندان
درشب قبل ازعروسی برگزار می شودوطی آن پس ازپذیرایی ودادن شام به مهمانان ومدعوین،برنامه هاآغازمی شود.ابتداآتشی بزرگ روشن می شود.سپس مردم دور آتش جمع می شوند وبرنامه هایی ازقبیل رقص وچوب بازی آقایان برگزار می شود.چوب بازی نوعی شمشیربازی نمادین همراه بارقص است که درآن صحنه های جالبی ایجاد می شود وشاید فلسفه ی آن نشان دادن آمادگی زوجین برای مبارزه باخطراتی که زندگی آنها راتهدید می کند،باشد.سپس زنهادرگروههای چهاریا پنج نفره نوعی شعر به نام <<آبادان>>می خوانندکه محتوای این شعرها آرزوی خوشبختی برای عروس وداماد است.مردان نیز به صورت گروهی ،آوازشاباش (شادباش)سرمی دهند.درپایان مراسم حنابندان داماددرهمان میدان انجام می شود که همراه با پاشیدن پول وشکلات برسر داماد می باشدولحظه ای خاطره انگیز برای کودکان ونوجوانان است.سپس برای بستن حنای عروس به منزل پدر عروس می روند واین مراسم دراتاقی سربسته ودرحضور محارم عروس انجام می شود.
ج:مراسم دامادی
این مراسم در روز عروسی ودرمنزل پدردامادبرگزار می شود.زمان آن معمولا از ده صبح تاچهار بعدازظهر است که همراه بادادن ناهارانجام می شود وپس ازناهار مراسم بذل برگزار می گرددکه درآن مهمانان ومدعوین به تناسب توانایی خود مقداری پول به دامادهدیه می کنند که همان بذل است.البته این هدایا ثبت می شود وبعدا جبران می شود.درادامه مراسم<<سرآب بران>>اجرا می شود که درآن داماد را باهمراهی مهمانان وتوام باچوب بازی وسازودهل به مکانی مشخص می برندولباسهای دامادی اش پوشیده می شود.دربازگشت ازسرآب بران مراسم<<پای انداز>>شروع می شود که مهمانان قندهاوهدایای دیگررابه دامادتقدیم می کنند.شایدهدف ازدادن قندآرزوی زندگی شیرین برای زوجین باشد.درپایان مراسم پاتختی برگزارمی شود که درآن اقوام نزدیک داماد،بذل وپای انداز خودرااهدا می کنند.
د:مراسم عروسی
این مراسم درشب عروسی،درمنزل پدر عروس برگزار می شودوبرنامه هایی مشابه برنامه های قبلی درآن اجرا می شود.درپایان مراسم عروسی،برنامه ی عروس کشان برگزار می شود وعروس وداماد زندگی تازه ای را در کنارهم شروع می کنند.
جشن عروسی درآهوییه روی هم رفته نزدیک ۳۶ساعت طول می کشد.
•••
روابط اجتماعی[ویرایش]
مردم آهوییه درمحافل جمعی ودربرخورد با یکدیگر بسیارصمیمانه عمل می کنند.معمولا مردها یگدیگررابالقب عمو(عامو)صدا می کنند.البته القابی مانند خالو یا پسر خاله نیزبه کارمی رود.خانمها نیزلقبهای خاله یا عمه رادرصحبت با دیگران به کارمی برند.درمجموع مردم آهوییه درارتباط بایکدیگرشادوصمیمانه برخورد می کنند.وقتی که غریبه ای به روستامی آید،بااحترام زیادی بااوبرخورد می کنندومهمان ناخوانده را به منزل خویش-آن هم بااصرار- می برند.
•••
لهجه وگویش[ویرایش]
لهجه ی مردم این روستا همان لهجه ی بافتی می باشد که بافارسی معیارقرابت زیادی داردوشاید تفاوت عمده ی آن به کار بردن کسره به جای فتحه باشدمثلا نشست(neshest)به جای نشست(neshast).
دربحث گویش،همچون سایرمناطق گویش خاصی دراین روستا وجودداردوبعضی کلمات نام خاصی مختص این منطقه دارند مثلا:کرک (مرغ کرچ)،کلیس(سوسمار)،جاز(بوته)،لته(تکه ی پارچه)،ریس(نخ)،کلمپوک(قارچ)،دنده(هسته میوه)و...
•••
دین و مذهب[ویرایش]
تمام مردم آهوییه مسلمان ودارای مذهب شیعه ی۱۲ امامی می باشند.
•••
نوع پوشش[ویرایش]
ازنظرپوشش،نوع پوشش تقریبا مشابه مد رایج جامعه است ومعمولاهمزمان باتغییراتی که درمدایجادمی شود،اهالی این روستاهم متناسب باآن تغییرمی کنند.هنگام رفتن به شهرلباس رسمی می پوشندامادرفضای روستابیشترازپوشش راحت روستایی استفاده می شود.با توجه به تقیدوتدین مردم روستا که قبلا به آن اشاره شد،خوشبختانه اکثریت اهالی بامدها ومدلهای اسلامی درمجامع گوناگون حاضر می شوند.
•••
اقتصاد[ویرایش]
بعضی ازمردم روستا به مشاغل کارمندی ودولتی اشتغال دارند که معمولا زمستانهاخارج ازروستاهستندودرتابستان اوقات فراغت رادرروستا می گذرانند.اماافرادساکن روستا درآمدشان رااغلب ازطریق دامداری وکشاورزی تامین می کنند.کاشت محصولاتی مانندگندم وجودرپاییز وزمستان ومحصولاتی مانندصیفی جات دربهار وتابستان رایج است. درختانی مانندگردو،زردالو،بادام،هلو،سیب،گیلاس و...درباغات این منطقه فراوان دیده می شود.
•••
جاذبه های گردشگری[ویرایش]
روستای آهوییه ازقدمت تاریخی چند صدساله برخورداراست واین رامی توان حتی از قبور موجود درروستافهمیدوالبته آنطورکه حافظه ی تاریخی قدیمی های روستا به یاد دارد می توان سابقه ی بیش از دویست سال رادرنظرگرفت.آهوییه ازغنای تاریخی فراوانی برخوردار است والبته شرایط طبیعی وقرارگرفتن درمیان کوهستانهای مرتفع وداشتن آب وهوای متناسب باتابستان مناطق گردشگری خوبی رادراین روستا پدید آورده است.درذیل به برخی ازجاذبه های توریستی آهوییه اشاره می شود:
۱)تپه حصار(تل حصار):
این تپه دقیقادردرون روستا ودرضلع غربی آن قراردارد.احتمالا دلیل نامگذاری این تپه آن است که به دلیل ارتفاع آن درگذشته مانعی خوب درمقابل حمله ی راهزنان واشرار محسوب می شده.اما اهمیت آن بیش از جنبه ی طبیعی به قدمت تاریخی آن بر می گردد.بقایای استخوان انسان وتکه های شکسته ی کوزه که دراطرف چاله های موجود دراین تپه وجود دارد،حاکی ازقدمت چندصدساله این روستا می باشد واین که دربطن این چاله هاچه اشیائی مدفون بوده راخدا می داندوکسانی که درآن حفاری کرده واشیاء رابه تاراج برده اند.
۲)منطقه ییلاقی قنات مروان
درده کیلومتری شمال آهوییه مکانی سرسبزوخرم به نام قنات مروان قرار دارد.علت نامگذاری این منطقه این است که برخی حفر قنات بزرگ و پرآب این منطقه را به دوره ی امویان وخلافت مروان حکم نسبت می دهند.قنات مروان به دلیل ارتفاع نسبتا زیادوقرارگرفتن درپای کوه منطقه ای ییلاقی محسوب می شود.ودرتابستان نسیم خنک این منطقه طراوت دوباره ای به زندگی مردمان می بخشد.باغهای بزرگ وآبادی دراین منطقه ی پرآب ایجادشده است.دوقنات دیگربانامهای <<قنات علی>>و<<قنات رزان>>نیزدراین منطقه وجوددارد.چندسالی است که این منطقه مخصوصادرنیمه ی اول سال به یک منطقه ی توریستی تبدیل شده وگردشگران راازگوشه وکناربه سمت خودمی کشاند.
۳)مناطق بن گلوئیه ودره تیل وزنده رود
هرجاکه آب باشد،آبادانی رانیزبه همراه دارد.این سه منطقه درجانب شمال غربی روستا قراردارندوبه دلیل برخورداری ازآب فراوان جاهای دیدنی زیادی رادردل طبیعت به نمایش گذاشته اند.
۴)قنات سوری(قنات سیری)
این منطقه درسمت شمال شرقی روستا واقع شده وبه دلیل برخورداری ازقنات جایگاه گردشگری ویژه ای دارد.به گمان برخی دلیل نامگذاری آن این است که درگذشته مراسم جشن ختنه سوران دراین مکان برگزار می شده است.
۵)چنارروستا
چناری سربه فلک کشیده درروستای آهوییه قرار دارد که نزدیک ۱۵مترارتفاع وبیش از۳مترقطرتنه ی آن است.این درخت دقیقا درگوشه ی رودخانه قرار گرفته وبه ظن برخی ازقدما درگذشته سیلی ویرانگرتمام درختان ودیوارهای اطراف رودخانه رانابودکرده امانتوانسته آسیبی به این چنار برساند.گروهی نیزمعتقدندکه شکاف نسبتا بزرگی که درتنه ی این درخت ایجادشده با ضربت شمشیر حضرت علی(ع)به وجودامده که باتوجه به شواهدتاریخی ودلایل عقلی بیشتربه افسانه وخرافه شبیه است تا واقعیت.
نوشته شده[ویرایش]
منظری توکلی
روستای آهوئیه قلب تپنده کوهستان هر چند که از روی کریمان خجلیم ••• غم نیست که پرورده این آب و گلیم
بر روی زمین نیست چو کرمان جایی••• کرمان دل عالم است و ما اهل دلیم
اینجـا همـه بـوی "پیدونه " می آید
ازجنگــل و کــوه و گـردنه می آید
گــور پـدر غصـه و غــم خنـدیـدیم
تا بوی گل از آهوئیه می آید!
