قم
استان قم از استان های
ایران است.
استان قم با وسعتی معادل ۱۴۶۳۱ كیلومتری مربع در مركز كشور واقع شده و مركز آن شهر قم است. استان قم از شمال به
ورامین و شهر
ری از استان
تهران و
ساوه از استان
مرکزی ، از جنوب به شهرستان‌های
محلات و
دلیجان از استان مركزی و
کاشان از استان
اصفهان و كویر نمك و از غرب به شهرستان‌های آشتیان و تفرش از استان مركزی محدود است.
بر اساس آخرین تقسیمات كشوری در سال ۱۳۷۵، این استان دارای یك شهرستان، ۴ بخش، یك شهر، ۹ دهستان و ۳۶۳ آبادی دارای سكنه بوده است.
پيشينه استان[ویرایش]
شهرستان قم از کهن ترین و ارزشمندترین گنجینه های حرم خاندان عصمت و طهارت است. این شهر پیش از ظهور اسلام نیز وجود داشته و از شهرهای آباد ایران بوده است. آثار جا مانده از دین زرتشت مانند معابد و آتشکده های اطراف قم موید این مطلب می باشد.
در مورد نامگذاری این شهر اقوال مختلفی وجود دارد ولی مشهورترین آنها دو قول می باشد. قول اول این است که این شهر محل جمع شدن آب دو رودخانه تیمره و اناررود (رودخانه فعلی شهر قم) بوده است که چون در آن آب جمع می شده و هیچ منفذ و رهگذری نبوده، در اطراف آن علف و گیاهان و نبات فراوان می روئیده است و در عرب جمع شدن آن را قم می گویند.
قول دیگر این است که اعرابی که پس از اسلام به این شهر هجرت کردند لفظ قم را با الهام از واژه کم (نام حصاری در نزدیکی قم فعلی بر آن نهادند.
قم در سال ۲۳ ﻫ.ق به دست ابوموسی اشعری فتح گردید و اسلام در آن به حدی نفوذ کرد که به سرعت، مردم به مذهب تشیع گردیدند.
این شهر در قرن اول اسلامی از توابع اصفهان به شمار می آمد و در سال ۱۸۹ ﻫ.ق از اصفهان جدا گردیده و به صورت شهری مستقل در آمد. در اواخر قرن دوم هجری
حضرت فاطمه معصومه (س)، خواهر امام رضا، که به قصد دیدار برادر خود به خراسان می رفت در شهر قم بیمار شد و رحلت فرمود و در همانجا به خاک سپرده شد. از آن زمان به بعد مردم به تدریج مساکن خود را به محل دفن ایشان نزدیک کردند تا از زیارت قبر ایشان بهرمند گردند. از این رو به مرور زمان، ساختمانهای اولیه شهر که در قسمت مشرق این ناحیه قرار داشت متروک ماند و مردم به سمت غرب شهر روی آوردند.
قم از ابتدای ورود اسلام مرکز و ماوای شیعیان و علویان بوده است که این مطلب پس از مسافرت حضرت معصومه (س) به این شهر و رحلت ایشان تقویت گردید به طوری که بسیاری از امامزادگان و بندگان صالح به این شهر مهاجرت نمودند. هم اکنون تعداد ۴۴۴ امامزاده در قم مدفون و دارای گنبد و بارگاه می باشند.
در روایات متعددی از ائمه عصمت و طهارت به اهمیت این شهر اشاره گردیده است. بدین سبب القاب متعددی به این شهر داده شده است که می توان به این القاب اشاره کرد: دارالمومنین، دارالعباد، دارالموحدین، دارالعلم، دارالمدینه المومنین، مدینه المومنین و خاک فرج.
بارگاه ملکوتی کریمه اهل بیت حضرت فاطمه معصومه . وجود حوزه علمیه قم به عنوان محور تربیت مجتهدین و همچنین مسجد مقدس جمکران که مشهور است به فرمان حضرت ولی عصر (عچ) تاسیس گردیده است، این منطقه را به عنوان بزرگترین مرکز علمی و فرهنگی جهان تشیع مطرح ساخته است.
موقعیت جغرافیایی و تقسيمات سياسي[ویرایش]
← موقعیت جغرافیاییاستان قم با مساحت ۱۱۲۳۸ کیلومتر مربع ۷/۰ درصد مساحت کل کشور را به خود اختصاص داده است. این استان تقریبا در مرکز ایران قرار دارد و از شمال به استان تهران، از شرق به استان سمنان، از جنوب به استان اصفهان و از غرب به استان مرکزی محدود شده است .
← تقسیمات کشوریبر اساس آخرین تقسیمات کشوری این استان دارای یک شهرستان (قم)، ۶ شهر (جعفریه، دستجرد، کهک، قم، قنوات و سلفچگان) ۵ بخش (جعفر آباد، خلجستان، کهک، مرکزی، سلفچگان) و ۹ دهستان (جعفر آباد ، دستجرد، قاهان، راهجرد شرقی، نیزار، فردو، کهک، قمرود و قنوات) می باشد. این استان ۳۲۲ آبادی دارد که ۲۲۲ آبادی آن دارای سکنه هستند.
← سرزمين و آب و هواعوامل اصلي شكل دهنده وضعيت طبيعي مناطق مختلف استان قم را ارتفاع، عرض جغرافيايي، منابع آب، عوارض طبيعي و پوشش گياهي خاص منطقه و سيستم‌هاي هواشناسي و عوامل فرعي نظير فعاليت‌هاي كشاورزي صنعتي و معدني تشكيل ميدهد.
محدوده استان قم از نظر ارتفاعات و ناهمواريها به ۳ منطقه نواحي كوهستاني، نواحي كوهپايه‌اي، دشتها تقسيم مي شود. استان قم در عرض‌هاي مياني نيم كره شمالي واقع است بنابراين قاعدتاً بايستي آب و هواي معتدل داشته باشد ولي دخالت عوارضي همچون وجود كوير نمك و حوض سلطان و ساعات زياد تابش مستقيم آفتاب و تبخير بسيار زياد در سطح كوير و نداشتن ارتفاعات چشمگير در مركز استان و ورزش بادهاي شرقي و غربي باعث ناپايداري اقليم و گرم و خشك بودن منطقه در تابستان و سرد و خشك براي آن در زمستان گرديده است.
استان قم در فصول مختلف تحت تأثير سيستم‌هاي شمالي و شمال غربي و جنوب غربي قرار دارد كه با نفوذ خود به فلات ايران استان قم را نيز تحت تأثير قرار مي‌دهند. تنوع اكولوژیكی موجود در سطح استان ملزومات تنوع گونه های گیاهی را پدید آورده كه از آن جمله می توان گونه های مناطق بیابانی و نیمه بیابانی، شورپسند (Halophyts)، استپی، نیمه استپی، كوهسری، شن دوست و گچ دوست را نام برد.
بارندگی در بيابان های استان کم و نامنظم ولی شديد و به صورت رگبار است. عوامل پيدايش بيابان در استان قم به دو دسته عوامل محيطی و عوامل انسانی تقسيم مي گردد.
← جمعيت و نيروي انسانيبر اساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۰، جمعیت استان ۱.۱۴۷.۷۷۵ نفر بوده که معادل ۵/۱ درصد از جمعیت کشور را به خود اختصاص داده است. در حدود ۹۶ درصد جمعیت استان در نقاط شهری و ۴ درصد در نقاط روستایی ساکن هستند.
استان قم به لحاظ جمعیت در رتبه ۲۱ بین استانهای کشور قرار دارد.
بر این اساس، تراکم جمعیت در این استان ۹۹ نفر در هر کیلومتر مربع بوده است که در مقایسه با میانگین کشوری این شاخص که ۴۳ نفر در هر کیلومتر است. رتبه ۴ در بین استانهای کشور را به خود اختصاص داده است.
نرخ رشد جمعیت این استان نیز در فاصله سال های ۹۰-۱۳۸۵ معادل ۷/۱ درصد است.
مهمترين توانمنديهاي استان[ویرایش]
۱) بازاريابي بي شك يكي از مهمترين عوامل موفقيت هر واحد توليدي مي‌باشد. يكي از مزاياي مهم استان قم نزديكي به بازار بزرگ مصرفي چون تهران است كه ٤٠٪ از بازار كشور را در اختيار دارد. با وجود آزاد راه قم - تهران،راه آهن دوخطه قم - تهران و جاده قديم اين ارتباط تسهيل گرديده است.
۲) قيمت تمام شده(پايين): اين شاخص يكي از موثرترين و جذاب ترين شاخص هايي است كه سمت و سوي بسياري از ساختارهاي صنعتي و معدني اين استان را رقم زده است. از جمله عوامل موثر بر قيمت تمام شده پايين دراين منطقه مي توان به موارد ذيل اشاره نمود:
- دسترسي به نيروي كار ارزان
- وجود مواد اوليه و ذخاير غني در دسترس
- نزديكي به بازار مصرف
- كاهش هزينه هاي حمل و نقل مواد اوليه و محصول
- سهولت دسترسي به انرژي
۳) استان قم در مركز ثقل سه استان بزرگ صنعتي تهران،اصفهان ومركزي قرار داشته و با توجه به وجود واحدهاي بزرگ صنعتي در آن استانها همانند كارخانجات معظم خودروسازي در تهران ، ذوب آهن و فولاد مباركه اصفهان و ماشين سازي و پتروشيمي اراك، سرمايه گذاري در صنايع تكميلي و حد واسط، صنايع پايين دستي پتروشيمي، صنايع پايه اي قطعه سازي در اين استان از توجيه اقتصادي بالايي برخوردار است.
۴) استان قم يكي از مراكز مهم خريد و فروش و توزيع دام در كشور محسوب شده و سهم قابل توجهي درتوليد گوشت قرمز و سفيد دارا مي باشد. لذا در زمينه صنعت بسته‌بندي و صنايع تبديلي وابسته به گوشت قرمز و سفيد سرمايه گذاري جديد در اين استان كه بازار تهران و قم را در اختيار داشته و مي تواند از طريق منطقه ويژه اقتصادي سلفچگان و فرودگاه بين المللي امام خميني (ره) و راه آهن سراسري به راحتي با بازارهاي جهاني ارتباط برقرار نمايد از توجيه اقتصادي بالايي برخوردار است.
۵) با وجود ذخاير معدني غني نظير منگنز، كائولن، سولفات سديم،سنگهاي قيمتي، نمك و... سرمايه گذاري در صنايع تبديلي معدني دراين منطقه بسيار مناسب مي‌باشد. همچنين نزديكي به دو درياچه حوض سلطان و درياچه نمك قم (مسيله) و طرح‌هاي مطالعاتي در حال انجام بر روي املاح موجود در آنها آينده روشني را در بهره‌گيري از اين معادن بي نظيرنويد ميدهد.
۶) سهولت دسترسي به انرژي در اين منطقه ، از جمله عبور خطوط اصلي انتقال انرژي كشور (برق - گاز) از نزديكي شهر قم، وجود نيروگاه سيكل تركيبي درمجاورت قم، وجود ميادين غني نفت و گاز (نفت اينور- گاز سراجه) و همچنين ترمينال بزرگ گاز در منطقه كوه نمك نشان از پتانسيل بالاي انرژي در استان قم داشته و يكي از مزيتهاي بسيار مهم سرمايه گذاري در اين استان محسوب مي شود.
۷) واقع شدن در مركز و در اختيار داشتن شاهراه ارتباطی ريلي و جاده اي کشور به گونه ايكه به عنوان گلوگاه ارتباطي شمال و جنوب ايران، حدود ۱۴استان از طريق اين استان به هم پيوند خورده و به پايتخت دسترسي پيدا مي كنند.
۸) نزديكي به فرودگاه بين المللي امام خميني (ره) (۸۰كيلومتري قم) يكي از مزاياي ا ين استان محسوب مي‌شود كه مي‌تواند امور مراسلات و ارتباطات بين المللي را تسهيل بخشد.
۹) عبور راه آهن از قم كه خطوط راه‌آهن شمال و جنوب كشور را به هم متصل نموده است خود يكي از عوامل دسترسي سريع به بازارهاي مواد اوليه و مصرف مي‌باشد.
۱۰) قرار گرفتن در نزديکترين شعاع خارج از محدوده ممنوعه سرمايه گذاری تهران.
۱۱) وجود شهرکهای صنعتی با امکانات زيربنايی مناسب از جمله شهرک صنعتی شکوهيه که از شهركهاي صنعتی مهم كشور محسوب مي شود.
۱۲) وجود منطقه ويژه اقتصادي سلفچگان در نزديكي شهر قم تامين ماشين آلات و مواد اوليه وارداتي مورد نياز كارخانجات استان و صادرات محصولات توليدي آنها را تسهيل نموده است. علاوه بر اين ٤۰٪ مساحت اين منطقه به فعاليت هاي صنعتي اختصاص يافته است.
۱۳) اعطاي معافيت مالياتي به واحدهاي صنعتي كه درشهركهاي صنعتي و يا درخارج از شعاع۳۰ كيلومتري مركز استان واقع شده اند بر طبق ماده ۱۳۲ قانون مالياتهاي مستقيم
امور اقتصادی[ویرایش]
← اشتغال و بیکاریبر اساس نتایج طرح آمارگیری از نیروی کار در سال ۱۳۹۰ نرخ بیکاری استان ۸/۹ درصد و در سطح کشور ۳/۱۲ درصد است. نرخ مشارکت اقتصادی استان نیز ۵/۳۴ درصد و این نرخ در کشور ۹/۳۶ برآورده شده است.
← تورمنرخ تورم مناطق شهری استان قم ۷/۲۰ درصد و این نرخ در سطح کشور ۵/۲۶ درصد است.
نرخ تورم مناطق روستایی استان قم ۳/۲۹ درصد و این نرخ در سطح کشور ۵/۳۶ درصد است .
← تولید ناخالص داخلی استانبر اساس آخرین آمار منتشره تولید ناخالص داخلی استان GDPR در سال ۱۳۸۸، ۳۷۷۷۶ میلیارد ریال است که سهم استان از تولید ناخالص ملی GDP کشور، ۹۶/۰ درصد است.
← سپرده های بانکیسپرده های بخش غیردولتی نزد بانکهای استان در سال ۱۳۹۰ بالغ بر ۳۵۹۲۶ میلیارد ریال است. که نسبت به سال ۸۹، رشدی معادل ۲۵ درصد داشته است سهم استان قم در سال ۱۳۹۰ از مانده سپرده های کل کشور ۹۳/۰ درصد است .
← درآمدهای استانیدر سال ۱۳۹۰، درآمدهای عمومی استان بالغ بر ۱۵۳۳ میلیارد ریال است که نسبت به سال ۱۳۸۹ دارای رشد ۲۸ درصدی بوده است. سهم استان قم از درآمدهای عمومی کل استانهای کشور ۷۵/۰ درصد است.
امور فرهنگی اجتماعی[ویرایش]
← فرهنگ و گردشگریاستان قم با توجه به پیشینیه قبل از اسلام و معماری غنی اسلامی دارای بناها و آثار تاریخی متعددی است که با بررسی های انجام شده تاکنون ۳۲۶ اثر از این آثار در فهرست اثار ملی به ثبت رسیده که شامل اماکن متبرکه، محوطه های تاریخی و تپه های باستانی، قلعه ها و پل ها، کاروانسرها، مساجد، آب انبارها و .... شناسایی شده و تحت حفاظت قرار گرفته اند. اهم این اثار عبارتند از مسجد جامع (۵۲۹ ه.ق) مسجد امام حسن عسگری (ع)، مسجد اعظم، خانه حضرت امام (ره)، خانه حاج قلی خان زند (با ۱۲۰ سال قدمت) خانه ملاصدرا (قرن یازدهم ه.ق) مدرسه فیضیه (با بیش از ۲۰۰ سال قدمت) کاروانسرهای متعدد عصر صفوی و قاجار، قلعه جمکران (مربوط به دوره ساسانی) بازار قم، تیمچه بزرگ و راسته بازار کهنه (عصر صفوی و قاجار) می باشد.
به طور کلی این استان به دلیل برخورداری از اماکن متبرکه مقبره ها، مسجدها، مدرسه های علوم دینی و بالاخص قرار گرفتن حرم مطهر حضرت معصومه(س) و مسجد مقدس جمکران بعد از استان خراسان رضوی دومین قطب زیارتی کشور محسوب می شود.
← صنایع دستیهنرهای سنتی این استان حاصل ذوق سرشار و معرف نبوغ هنری استادان قمی است. عمده ترین و قدیمی ترین آنها را می توان به شرح زیر خلاصه کرد: قالی باف، درودگری، صنایع سنگی، سرامیک و کاشی سازی، منبت کاری و تولید سوهان
← ایثارگرانمردم استان ۵۶۸۷ شهید، ۱۰۷۷۸ نفر جانباز و ۵۹۴ نفر آزاده تقدیم انقلاب اسلامی کرده اند که این امر بیانگر حضور گسترده و فعال مردم در امور سیاسی، اجتماعی و فرهنگی می باشد.
← آموزش و پرورشدر سال ۹۱-۱۳۹۰، استان قم دارای ۲۱۵.۶۴۱ نفر دانش آموز بوده که ۵/۱ درصد از دانش آموزان کشور را به خود اختصاص داده بود .
در همین سال تحصیلی، متوسط تراکم دانش آموزان در کلاس درس ۲۸ نفر است.
بر همین اساس نسبت تعداد دانش آموزان به تعداد کارکنان آموزشی نیز ۲۴ نفراست.
تعداد آموزشگاه های تحت پوشش آموزش و پرورش ۱۳۹۵ باب آموزشگاه است.
نرخ باسوادی در استان ۵/۸۸ درصد است (براساس سرشماری ۱۳۸۵).
← آموزش عالیدر سال تحصیلی ۹۱-۱۳۹۰ شمار دانشجویان دانشگاههای دولتی و آزاد در استان ۶۱.۱۱۱ نفر است. به عبارت دیگر به ازای هر ۱۰۰ نفر جمعیت استان ۵ نفر دانشجو در این استان مشغول به تحصیل هستند. تعداد دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی استان ۲۹ واحد می باشد.
← بهداشت و درماندر سال ۱۳۹۰، در استان ۱۸۲ مرکز بهداشتی و درمانی شهری و روستایی وجود داشته است. در همین سال در استان نسبت به جمعیت به مراکز بهداشتی و درمانی ۶۳۰۶ نفر است.
پيشينه صنعت استان قم[ویرایش]
قدمت صنعت در اين شهرستان به سال ۱۶۰ه.ق می‌رسد. از اين سال تا سال ۱۲۸۷ه.ق در شهر قم سکه ضرب می‌شد و نمونه های متعددی از اين مجموعه سکه ها در موزه آستانه مقدسه حضرت معصومه (س) نگهداری می شود. در زمان صفويه در معدن مسگران قم با مس و آهن مبادرت به ساخت گلوله توپ می نموده اند. تعداد کارخانجات قم در سال ۱۳۰۵ ه.ق شامل ۶ کارخانه بلورسازی و چندين کارخانه شيشه گری و يک کارخانه چينی سازی بود. در سال ۱۳۰۸ توسط يک شرکت روسی اولين کارخانه پنبه پاک کنی در اين شهر آغاز به کار کرد و در سال ۱۳۱۴ کارخانه نساجی ريسباف قم تاسيس شد که به تدريج کارگران آن به ۵۰۰ نفر افزايش يافتنداز سال ۱۳۲۸ به بعد صنايع دستی و سنتی در استان اوج بيشتری گرفت و کارگاه‌های مختلف گيوه چينی ـ آينه سازی ـ نمدمالی ـ توليد کفش ـ مبل سازی ـ توليد بخاری ـ آهنگری ـ حلوايی ـ صابون سازی ـ فرش دستباف (ابريشم), متقال بافی و سوهان پزی راه اندازی شد
بدون ترديد يکی از مهم ترين صنايع دستی که با اسم قم پيوند خورده سوهان قم می باشد که مبداء پيدايش اوليه آن در هندوستان بوده و سپس در زمان ناصرالدين شاه وارد کشور شده است.هنگامی که شاه ذائقه خويش را با سوهان قم تغيير داد و اين امر موجبات انبساط خاطرش را فراهم آورد اظهار داشت اين شيرينی بُرنده تمام شيرينی هاست و لذا کلمه سوهان بر آن اطلاق شده و هم اکنون به عنوان بهترين سوغات قم برای مسافران اين استان تلقی می شود که اخيراً به بازارهای جهانی نيز راه پيدا کرده است.
فهرست شهرستان ها[ویرایش]
قمجستارهای وابسته[ویرایش]
اماکن مذهبی قماماکن سیاحتی قمدانشگاه قمپیوندها[ویرایش]
شرکت شهرک های صنعتی استان قم
