مبانی جهاد اقتصادی از دیدگاه قرآن کریم
از ديدگاه قرآن كريم، جهاد و فعاليت اقتصادي و مبادرت به بهره گيري از مواهب طبيعي براي تأمين معاش، مي‌تواند يك عمل عبادي و مظهري از عبوديت خداوند متعال باشد.
تجلي توحيد در اقتصاد[ویرایش]
از ديدگاه قرآن كريم، تمامي كاينات از جمله انسان، منابع، و ابزارهاي توليد مخلوق خداوند عليم و حكيم هستند. قرآن كريم اصرار دارد به انسان بياموزد و به اين نكته توجه دهد كه از عوامل زمينه ساز گرفته تا عوامل مباشر در توليد، همه مخلوق اويند:
«هُوَ الَّذِي يُرْسِلُ الرِّيَاحَ بُشْرَا بَينْ َ يَدَيْ رَحْمَتِهِ حَتيَّ إِذَا أَقَلَّتْ سَحَابًا ثِقَالًا سُقْنَاهُ لِبَلَدٍ مَّيِّتٍ فَأَنزَلْنَا بِهِ الْمَاءَ فَأَخْرَجْنَا بِهِ مِن كلُ ِّ الثَّمَرَاتِ»
[۱] ؛
او كسي است كه بادها را بشارت دهنده در پيشاپيش (باران) رحمتش مي فرستد تا ابرهاي سنگين بار را (بر دوش) كشند؛ (سپس) ما آن ها را به سوي زمين هاي مرده مي فرستيم و به وسيله آن ها، آب (حياتبخش) نازل مي كنيم و با آن، از هرگونه ميوه‌اي (از خاك تيره) بيرون مي‌آوريم.
«وَ جَعَلْنَا ءَايَةَ النهَّارِ مُبْصرِةً لِّتَبْتَغُواْ فَضْلًا مِّن رَّبِّكمُ ْ»
[۲] ؛
و نشانه روز را روشني بخش ساختيم تا (در پرتو آن،) فضل پروردگارتان را بطلبيد (و به تلاش زندگي برخيزيد).
«رَّبُّكُمُ الَّذِي يُزْجِي لَكُمُ الْفُلْكَ فيِ الْبَحْرِ لِتَبْتَغُواْ مِن فَضْلِهِ»
[۳] ؛
پروردگارتان كسي است كه كشتي را در دريا براي شما به حركت درمي آورد تا از نعمت او بهره مند شويد.
«سَخَّرَ لَكمُ مَّا فيِ السَّمَاوَاتِ وَ مَا فيِ الْأَرْضِ جَمِيعًا مِّنْهُ»
[۴] ؛
او آنچه را در آسمان ها و آنچه را در زمين است، همه را از سوي خود مسخّر شما ساخته است.
«هُوَ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ ذَلُولًا فَامْشُواْ فيِ مَنَاكِبهَِا وَ كلُُواْ مِن رِّزْقِهِ وَ إِلَيْهِ النُّشُورُ»
[۵] ؛
او كسي است كه زمين را براي شما رام كرد، بر شانه هاي آن راه برويد و از روزي هاي خداوند بخوريد؛ و بازگشت و اجتماع همه به سوي اوست.
«أَ فَرَءَيْتُم مَّا تحَْرُثُونَ، ءَ أَنتُمْ تَزْرَعُونَهُ أَمْ نحَْنُ الزَّارِعُونَ، لَوْ نَشَاءُ لَجَعَلْنَاهُ حُطَامًا فَظَلْتُمْ تَفَكَّهُونَ»
[۶] ؛
آيا هيچ درباره آنچه كشت مي كنيد، انديشيده ايد؟ آيا شما آن را مي رويانيد يا ما مي رويانيم؟ هرگاه بخواهيم آن را مبدّل به كاه درهم كوبيده مي كنيم كه تعجب كنيد.
«وَ اللَّهُ خَلَقَكمُ ْ وَ مَا تَعْمَلُونَ»
[۷] و خداوند، هم شما را آفريد و هم آنچه را مي سازيد. هرچند انسان با اراده خود كار مي كند، ولي اراده خداوند نيز به آن تعلّق گرفته است؛ او نمي تواند مستقل و بي نياز از خداوند متعال منشأ اثر باشد و بنابراين، فعاليت هاي او مستند به خداوند متعال هستند.
«توحيد» نه تنها در «توليد» تجلّي مي‌كند، كه قرآن كريم در «توزيع» نيز مي‌فرمايد: «لَهُ مَقَالِيدُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَن يَشَاءُ وَ يَقْدِرُ إِنَّهُ بِكلُ ِّ شيَ ْءٍ عَلِيمٌ»
[۸] ؛
كليدهاي آسمان ها و زمين از آن اوست. روزي را براي هر كه بخواهد گسترش مي دهد يا محدود مي سازد. او به همه چيز داناست.
تفقّه در احكام اقتصادي[ویرایش]
در آيات بسياري رهنمودهاي جزئي و مشخص در مسائل گوناگون اقتصادي وجود دارند كه دستورات مختلفي را براي انسان صادر نموده است:
«أَحَلَّ اللَّهُ الْبَيْعَ وَ حَرَّمَ الرِّبَواْ»
[۹] ؛
خدا بيع را حلال كرده است و ربا را حرام.
«أَوْفُواْ بِالْعُقُودِ»
[۱۰] ؛
به پيمان ها (و قراردادها) وفا كنيد.
«يَأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُواْ لَا تَأْكُلُواْ أَمْوَالَكُم بَيْنَكُم بِالْبَاطِلِ إِلَّا أَن تَكُونَ تجِارَةً عَن تَرَاضٍ مِّنكُمْ»
[۱۱] ؛
اي كساني كه ايمان آورده‌ايد، اموال يكديگر را به باطل (و از طرق نامشروع) نخوريد، مگر اين كه تجارتي با رضايت شما انجام گيرد. «أَوْفُواْ الْكَيْلَ إِذَا كلِتُمْ وَ زِنُواْ بِالْقِسْطَاسِ الْمُسْتَقِيمِ ذَالِكَ خَيرْ وَ أَحْسَنُ تَأْوِيلًا»
[۱۲] ؛
و هنگامي كه پيمانه مي كنيد، حق پيمانه را ادا نماييد و با ترازوي درست وزن كنيد. اين براي شما بهتر و عاقبتش نيكوتر است.
«وَ اعْلَمُواْ أَنَّمَا غَنِمْتُم مِّن شيَ ْءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِي الْقُرْبيَ وَ الْيَتَامَي وَ الْمَسَاكِينِ وَ ابْنِ السَّبِيلِ»
[۱۳] ؛
هرگونه غنيمتي به دست آوريد، خمس آن براي خدا و براي پيامبر و براي نزديكان و يتيمان و مسكينان و واماندگان در راه است.
«وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَي ءَامَنُواْ وَ اتَّقَوْاْ لَفَتَحْنَا عَلَيهْم بَرَكَاتٍ مِّنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ»
[۱۴] ؛
و اگر اهل شهرها و آبادي ها ايمان مي آوردند و تقوا پيشه مي كردند، بركات آسمان و زمين را بر آن ها مي گشوديم. از سوي ديگر، قرآن كريم بر فهم دقيق و عميق معارف وحياني با عنوان «تفقّه در دين» تأكيد كرده است: «فَلَوْ لَا نَفَرَ مِن كلُ ِّ فِرْقَةٍ مِّنهْمْ طَائفَةٌ لِّيَتَفَقَّهُواْ فيِ الدِّينِ وَ لِيُنذِرُواْ قَوْمَهُمْ إِذَا رَجَعُواْ إِلَيهْمْ لَعَلَّهُمْ يحَذَرُونَ»
[۱۵] ؛ چرا از هر گروهي از آنان (مؤمنان)، طايفه اي كوچ نمي كند (و طايفه اي در مدينه بماند) تا در دين (و معارف و احكام اسلام) آگاهي يابند و هنگام بازگشت به سوي قوم خود، آن ها را بيم دهند؟ شايد (از مخالفت فرمان پروردگار) بترسند و خودداري كنند.
عمليات اقتصادي؛ مظهري از عبوديت[ویرایش]
از ديدگاه قرآن كريم، جهاد و فعاليت اقتصادي و مبادرت به بهره گيري از مواهب طبيعي براي تأمين معاش، مي‌تواند يك عمل عبادي و مظهري از عبوديت خداوند متعال باشد. در سوره «ملك» آمده است: «هُوَ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ ذَلُولًا فَامْشُواْ فيِ مَنَاكِبهِا وَ كلُواْ مِن رِّزْقِهِ وَ إِلَيْهِ النُّشُورُ»
[۱۶] ؛
او كسي است كه زمين را رام كرد، بر شانه‌هاي آن راه برويد و از روزي‌هاي خداوند بخوريد و بازگشت و اجتماع همه به سوي اوست.
جهاد اقتصادي همراه با عدالت[ویرایش]
از اهمّ وظايف دولت اسلامي، مي‌توان اهتمام به برقراري عدالت را ذكر كرد. قرآن كريم به صراحت مأموريت يافتن پيامبراكرم صلي الله عليه و آله ، بزرگ رهبر جامعه اسلامي، براي برقراري عدالت در بين مردم را در سوره مبارك «شورا» خاطرنشان ساخته است: «أُمِرْتُ لِأَعْدِلَ بَيْنَكُمُ»
[۱۷] ؛
من مأمورم در ميان شما عدالت كنم (به عدل و داد رفتار كنم.) مردم نيز موظف به اطاعت از وليّ امر مسلمانان مي باشند: «أَطِيعُواْ اللَّهَ وَ أَطِيعُواْ الرَّسُولَ وَ أُوْليِ الْأَمْرِ مِنكمُ ْ»
[۱۸] ؛
اطاعت كنيد خدا را و اطاعت كنيد پيامبر خدا و اولوالامر را. همچنين حركت در جهت سياست ها و برنامه هاي دولت اسلامي و بذل مساعدت و همكاري هاي لازم، بخصوص پرداخت ماليات هاي مقرّر، از ديگر وظايف آنان محسوب مي شود: «خُذْ مِنْ أَمْوَالهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَكِّيهِم بهِا»
[۱۹] ؛
از اموال آن ها صدقه اي (به عنوان زكات) بگير تا به وسيله آن، آن ها را پاك سازي و پرورش دهي .
پي نوشت[ویرایش]
[۲۰] . اعراف / ۵۷
[۲۱] . اسراء / ۱۲
[۲۲] . اسراء / ۶۶
[۲۳] . جاثيه / ۱۳
[۲۴] . ملك / ۱۵
[۲۵] . واقعه / ۶۳- ۶۵
[۲۶] . صافات / ۹۶
[۲۷] . شوري / ۱۲
[۲۸] . بقره / ۲۷۵
[۲۹] . مائده / ۱
[۳۰] . نساء / ۲۹
[۳۱] . اسراء / ۳۵
[۳۲] . انفال / ۴۱
[۳۳] . اعراف / ۹۶
[۳۴] . توبه / ۱۲۲
[۳۵] . ملك / ۱۵
[۳۶] .شوري / ۱۵
[۳۷] . نساء / ۵۹
[۳۸] . توبه / ۱۰۳
منبع[ویرایش]
خبرگزاری فارس؛ مهدی علیزاده
جستارهای وابسته[ویرایش]
سیمای جهاد اقتصادی در قرآن
