مروری بر تجربه موفق گرامین بانک در بنگلادش
اولین بانک اختصاصی فقرا ...
دسترسی به وام بانکی کوچک، در بسیاری از موارد، مساله ای بسیار حیاتی برای خانوارهای کم درآمد محسوب می شود. برای مثال کشاورز خرده پایی را در نظر بگیرید که پس انداز ناچیزی دارد و چند ماه هم تا زمان برداشت محصولش باقی مانده است.
اکنون اگر محصول این کشاورز دچار آفت شده و به طور فوری به سم نیاز داشته باشد یا به طور ناگهانی هزینه درمانی سنگینی به یکی از اعضای خانواده او تحمیل شود و بانک ها هم به دلیل فقدان وثیقه و نیز فقدان ضامن بانکی (کارمند دولت) از پرداخت وام به این فرد خودداری کنند، خطر نابودی همه محصول او (یا مرگ یکی از اعضای خانواده اش) وجود دارد. در چنین شرایطی، رویه رایج آن است که کشاورز مذکور به رباخواران محلی مراجعه نموده و با نرخ بهره بسیار سنگینی از آنها وام می گیرد؛ یا مجبور می شود محصول خود را در ازای دریافت پول بسیار ناچیزی، پیش فروش کند.
با این اوصاف، مصوبه اخیر بانک مرکزی در زمینه قبول گواهی یارانه نقدی خانوارها به عنوان وثیقه دریافت وام های بانکی کوچک، به احتمال فراوان گام مناسبی در زمینه افزایش اعتماد سیستم بانکی کشور و نیز سازمان های خیریه غیردولتی برای پرداخت وام های خرد محسوب شده و به صورت بالقوه می تواند از طریق ایجاد فضای مناسبی به منظور گسترش فرصت های دریافت وام به ویژه برای ساکنان مناطق محروم کشور، بسترساز کاهش نابرابری در دسترسی به فرصت های دریافت وام باشد.
بدون شک یکی از عواملی که می تواند به موفقیت بهتر در دستیابی به چنین هدف ارزشمندی کمک کند، بهره گیری از تجربیات موفق سایر کشورها در رونق بخشی به وام های خرد است و در همین راستا، مقاله پیش رو می کوشد تا به بررسی اجمالی یکی از تجربه های موفق جهانی در این زمینه بپردازد:
فقیرترین مردم دنیا، اغلب با مشکلات زیادی برای دسترسی به انواع خدمات مالی مواجه هستند؛ از دریافت وام های کوتاه مدت و بلندمدت گرفته تا امکانات مربوط به دریافت و پرداخت سریع پول و نظایر آن. به رغم پیشرفت های گسترده دهه های اخیر در زمینه افزایش تنوع، کاهش قیمت و ارتقای کیفیت خدمات مالی، همچنان در بسیاری از مناطق فقیرنشین امکان دسترسی به ابتدایی ترین خدمات مالی وجود ندارد. به این ترتیب شاهد ایجاد چرخه بازخورد منفی غم انگیزی هستیم: هر چه افراد فقیرتر باشند، شانس دسترسی آنها به خدمات مالی کاهش می یابد و هر چه شانس دسترسی به خدمات مالی کاهش یابد، فقرا آسیب پذیری بیشتری در برابر فقر خواهند داشت.
بالطبع یکی از پایه ای ترین خدمات مالی، وام های کوتاه و بلندمدت است. مهم ترین موانعی که باعث می شود بانک ها از پرداخت وام به فقرا دوری کنند، به طورخلاصه شامل این موارد است: اغلب فقرا دارایی های بادوامی ندارند که بتوان از آنها به عنوان وثیقه برای تضمین بازپرداخت وام استفاده نمود؛ اکثریت فقرا سوابق دریافت و پرداخت منظمی ندارند تا بانک بتواند بر مبنای آن از میزان توانایی آنها برای بازپرداخت وام اطلاع یابد؛ بخش قابل توجهی از فقرا در مناطق دورافتاده و روستاهایی زندگی می کنند که شعب بانک های رسمی در نزدیکی آنها وجود ندارد؛ بسیاری از فقرا سواد کافی برای خواندن و نوشتن ندارند و به این ترتیب نمی توانند اسناد بانکی را مطالعه و امضاکنند و حتی در صورت امضای این اسناد، بانک ها نمی توانند به توانایی افراد کم سواد در تنظیم مناسب دخل و خرج (به منظور ایجاد توانایی برای بازپرداخت اقساط وام) اعتماد نمایند.
در مورد زنان فقیر، غالبا اوضاع دسترسی به خدمات مالی، از این هم بدتر است؛ زیرا در بسیاری از جوامع سنتی، پرداخت وام به زنان بسیار سخت تر از مردان بوده و در عین حال زنان به مراتب سخت تر از مردان می توانند موقعیت های شغلی دائمی را به دست آورند و در نتیجه درآمد آنان نوسانات شدیدتری خواهد داشت. به این ترتیب بانک ها به سختی حاضر می شوند وام های خود را به زنانی اختصاص دهند که هم کم درآمد و فقیر هستند و هم درآمد آنها نوسانات زیادی دارد.
علاوه بر همه اینها، باید توجه کنیم که امور جانبی مربوط به هر وام بانکی (اعم از فرآیند پرداخت وام، جمع آوری اقساط مربوطه و نیز پیگیری و نظارت بر پرداخت منظم اقساط توسط وام گیرنده)، هزینه نسبتا ثابتی دارد که کمابیش مستقل از میزان وام می باشد. برای توضیح بیشتر می توان این طور گفت که هزینه پرداختی بانک (عمدتا به عنوان دستمزد کارکنان و نیز اجاره مکان شعبه بانک) برای انجام امور جانبی مربوط به یک وام ۱۰۰ دلاری، تفاوت چندانی با هزینه مربوط به یک وام ۵۰۰۰ دلاری ندارد؛ درحالی که طبیعتا یک وام ۵۰۰۰ دلاری، ۵۰ برابر وام ۱۰۰ دلاری برای بانک درآمد ایجاد خواهد نمود. در نتیجه بانک ها متمایلند که به منظور کنترل هزینه های خود، پرداخت وام های دارای مبالغ بسیار پایین را، تا حد ممکن کاهش دهند.
با توجه به توضیحات فوق، بسیاری از فقرا برای تامین وام های کوتاه و بلندمدت، راهی جز متوسل شدن به قرض دهندگان غیررسمی ندارند؛ افرادی که معمولا برای وام های پرداختی خود، بهره های بسیار هنگفتی را مطالبه می نمایند. بدیهی ا ست که طراحی مکانیزمی به منظور شکستن این چرخه معیوب، خواهد توانست تحول بزرگی در برنامه های فقرزدایی ایجاد نماید که در ادامه این مقاله، به بررسی یکی از موفق ترین تجربیات جهانی در این زمینه خواهیم پرداخت؛ یعنی تجربه موفق اقتصاددان نامدار بنگلادشی، محمد یونس
[۱] ، که توانست از طریق تاسیس موسسه ای با عنوان گرامین بانک، صدها هزار روستایی بنگلادشی را به طور پایدار از فقر خارج نموده و به پاس تلاش های موفق خود، جایزه نوبل صلح را در سال ۲۰۰۶ دریافت نماید
[۲] :
فلسفه ایجاد بانک گرامین[ویرایش]
فقیرترین مردم جهان با موانع بسیاری برای دسترسی به خدمات مالی پایه رو به رو هستند. یک مشکل این است که افراد فقیر، به دلیل فقدان دارایی قابل وثیقه گذاری در بانک، شرط اساسی برای وام گرفتن را ندارند. همچنین بیشتر آنها پیشینه مالی معتبر نداشته و نیز فاقد آموزش یا پیشینه رسمی کاری هستند. بسیاری از آنها در مناطق روستایی زندگی می کنند و به بانک های سنتی دسترسی دارند. بسیاری از آنها سواد خواندن و نوشتن ندارند و نمی توانند امضا کنند. همچنین در مناطق محروم و حاشیه نشین، زن ها معمولا محدودترند و تنها مردان می توانند ضامن وام شوند. به علاوه اغلب بانک ها روی وام های کوچک، که برای افراد فقیر مناسب است، سرمایه گذاری نمی کنند، چراکه هزینه های مبادله از قبیل اجرا و نظارت، مانع آن می شود. در غیاب دسترسی به خدمات مالی، به طور سنتی مردم فقیر انتخابی جز تن دادن به بهره کشی و استعمار بهره خواران محلی و پرداخت بهر ه های هنگفت به آنان ندارند.
در چنین وضعیتی، اقتصاددان مشهور بنگلادشی، محمد یونس، این واقعیت یعنی وجود تبعیض شدید علیه فقرا در زمینه دریافت وام های بانکی را، به عنوان شکستی تجاری در کشورش بنگلادش، در اواسط دهه ۱۹۷۰ به حساب می آورد. در آن زمان بنگلادش از قحطی رنج می برد و فقدان دسترسی کشاورزان خرده پا به وام های کوچک مورد نیاز برای بهبود بهره وری کشت محصولات (از روش هایی مانند بهبود کانال کشی آبیاری، خرید ماشین آلات کشاورزی و امثالهم)، به وضعیت معیشتی بحرانی آنها لطمات بیشتری وارد می ساخت.
به گفته محمد یونس: «برای من تدریس تئوری های زیبای اقتصادی در کلاس دشوار بود، وقتی که فقدان تاثیرگذاری تدریس خود را در مواجهه با فقر و گرسنگی احساس می کردم». سرانجام، یونس تصمیم گرفت با تغییر رویکرد خود درباره اقتصاد و بانکداری به این شرایط پاسخ دهد. علاوه بر این او مشاهده کرد که مردم فقیر فاقد توانایی نیستند: «اعتبار دادن به فقیران به آنها اجازه می دهد تا توانایی های بالقوه خود را، سریعا به اجرا درآورند؛ توانایی هایی مثل بافندگی، پرورش غلات و میوه، برنج کوبی و تولید صنایع دستی. پولی که از این طریق به دست می آورند ابزار و کلیدی است برای بروز توانایی های دیگر و نیز به آنها کمک می کند تا پتانسیل های خویش را کشف کنند.» به عبارت دیگر، محمد یونس، تصمیم گرفت مردم فقیری را که زمین ندارند، به عنوان یک فرصت اقتصادی برای سرمایه گذاری مورد توجه قرار دهد.
نتیجه چنین تصمیمی، پس از سال ها تلاش و پیگیری، تاسیس موسسه ای با نام «بانک گرامین» (Grameen Bank) در بنگلادش بود که موفقیت آن، الگوبرداری برای برنامه های مشابهی در سطح جهانی را به دنبال داشت؛ مثل تجربه موفق «بنیاد همکاری اجتماعی بین المللی» (Foundation for International Community Assistance) با علامت اختصاری FINCA در بولیوی.
اما هر یک از این برنامه ها، وام هایی را در اختیار ساکنان مناطقی قرار می دهند که به طور سنتی از دسترسی به وام های بانکی محرومند. همچنین همه آنها این ایده را دارند که وام، با اعانه و صدقه کاملا متفاوت است. به این ترتیب برخلاف سایر برنامه های کمک به فقرا که به طور مستمر نیازمند کمک حامیان مالی هستند، پروژه هایی مانند «گرامین بانک»، فقط برای تامین هزینه های تاسیس و راه اندازی خود به دریافت کمک های بلاعوض نیازمند هستند و طبیعتا نیازی نیست که این کمک های مالی برای مدت طولانی ادامه پیدا کند.
حال سوال این است که این برنامه ها چگونه به افراد بی سوادی که وثیقه بانکی، ضامن و نیز دیگر ویژگی های لازم برای گرفتن وام را ندارند، وام می دهند؟ طبیعتا باید ریسک عدم پرداخت اقساط چنین وام هایی، به نحو مناسبی مدیریت شود. چهار خصوصیت بارز در مواجهه با این ریسک در گرامین بانک، عبارتند از: قرض دادن پول به گروه های کوچک به جای افراد، هدف گذاری برای پرداخت بخش عمده وام ها به زنان، پیشنهاد اعطای وام در سطوح مختلف و پیشنهاد نرخ بهره ای بالاتر از نرخ بهره رایج.
قرض دادن به گروه، به جای فرد[ویرایش]
یک خصوصیت رایج در بسیاری از برنامه های پرداخت وام های خرد، اعطای وام تنها به گروه های کوچک مردم و نه به افراد است. در گرامین بانک، وام ها فقط به گروه های متشکل از ده الی بیست عضو پرداخت می شود و در نتیجه کل گروه طرف حساب بانک به حساب می آید. هر عضو از این گروه ها که معمولا شغل مشابهی (مانند کشت غلات، تولید صنایع دستی یا نظایر آن) را انجام می دهند، طرح تجاری و شیوه کسب و کار خاص خودش را دارد، ولی اگر یک یا تعداد بیشتری از این افراد در بازپرداخت اقساط وام قصور کنند، تعهد جمعی به عنوان ضامن برای بانک عمل می کند. تا آنجایی که حتی اگر پروژه یک فرد شکست بخورد و برخی از قرض گیرندگان قادر به بازپرداخت نباشند، هنوز امکان دارد کل گروه، بدهی را مدیریت کند. از دیدگاه اقتصادی نیز این روش بانک را از تحت نظر گرفتن جداگانه تک تک قرض گیرندگان بی نیاز می کند؛ چرا که خود اعضای گروه، یکدیگر را تحت نظر می گیرند و برای این کار انگیزه لازم را دارند.
یک مزیت روشن برای وام دادن به «یک گروه» به جای «یک فرد»، این است که موجب ایجاد یک مکانیزم حمایتی می شود. به عبارت دیگر اعضای گروه تشویق می شوند که پی در پی با هم ملاقات داشته و برای حل مشکلات کسب و کارهای شان به یکدیگر کمک کنند. برای کارآفرینان کوچک و خرده پای روستایی، این مساله می تواند یک مزیت بزرگ باشد. از دیدگاه گرامین بانک هم مشاهده شده که اگر وام به گروه های کوچک داده شود، وجود احساس مسوولیت جمعی در برابر وام ها، نظم پرداخت اقساط وام ها را به شدت افزایش می دهد.
البته ممکن است برخی افراد در نگاه اول این گونه تحلیل کنند که پرداخت وام گروهی، منجر به مشکل عمل جمعی می شود. به عبارت دیگر وام دادن به گروه می تواند باعث شود هر عضو گروه روی بازپرداخت دیگران حساب کند و خودش چندان جدی به دنبال بازپرداخت وام نباشد. با این وجود، چرا در عمل، نظم بسیار بالایی در بازپرداخت منظم اقساط وام های پرداختی از سوی گرامین بانک وجود دارد؟
در پاسخ به این پرسش، تئوری اتحاد اجتماعی پیشنهاد می کند که همکاری از شناختن و تعهد به خود گروه حاصل می شود این در حالی است که تحقیقات دیگر پیشنهاد می کند همکاری از ارتباطات داخلی گسترش یافته اعضای گروه و تعهدات متقابل میان آنها حاصل می شود. اعضا قابلیت اعتمادشان را به یکدیگر در طول زمان اثبات می کنند و همین مساله به اعضای گروه امکان می دهد در مقابل سود همه اعضا متعهد باشند که در واقع یک نیروی متعهدکننده از جانب خود اعضا به حساب می آید.
در واقع مطالعات نشان داده که وقتی اعضای گروه یکدیگر را نمی شناسند یا آشنایی کمی دارند، بازپرداخت وام ها بهتر صورت می گیرد تا زمانی که خود اعضا با یکدیگر گروهی را تشکیل می دهند یا گروه ها از میان اعضای کلیسا یا افراد خانواده انتخاب می شوند. به عبارت دیگر، وجود روابط اجتماعی نزدیک بین اعضای گروه، اگر به سمت بخشش فرد مقصر (فردی که اقساط وام خود را در زمان مقرر آماده نکرده) پیش رود، می تواند عاملی منفی باشد. علاوه بر موارد فوق بازپرداخت وام به ویژگی های خود گروه نیز وابسته است. اگر سرمایه اجتماعی در گروه زیاد بوده و به نظرات و ارزش های مشترک توجه بیشتری نشان داده شود و نیز اعتماد متقابل بین اعضا وجود داشته باشد، آن گاه نظم بازپرداخت اقساط وام نیز بهتر است. بنابراین پرداخت وام به گروه های متشکل از اعضای مشابه (از نظر شغل، سن، جنسیت و...) مکانیزمی برای عملکرد بهتر و نظم قابل اعتمادتر در بازپرداخت اقساط وام ایجاد می کنند. به عنوان نتیجه می توان گفت که با پرداخت یک وام به یک گروه چندنفره از قرض گیرندگان و مسوولیت تک تک اعضای گروه در برابر بازپرداخت منظم اقساط، سرمایه اجتماعی خود این گروه ها به عنوان منبع جمعی وثیقه عمل می کنند.
هدف گیری زنان در پرداخت وام[ویرایش]
یک جنبه رایج و موفق مدل مالی گرامین بانک، وام دادن به زنان است. تجربه کشورهای مختلف جهان نشان می دهد که زنان، به طور متوسط در بازپرداخت وام های شان صادق تر و متعهدتر از مردان عمل می کنند. اما این مساله، تنها دلیل گرامین بانک برای هدف گیری زنان نیست. مساله مهم تر آن است که زنان بیشتر از مردان متعهدند که وام را برای بهبود کسب و کارشان مصرف کنند. تجربه نشان داده است که در بسیاری از موارد، مردان خانوارهای فقیر تمایل دارند بخشی از وام دریافتی را برای خود خرج کنند. درحالی که زنان، به طور میانگین تمایل بیشتری برای اختصاص هزینه به منظور بهبود استانداردهای زندگی خانواده و بچه هایشان و نیز اختصاص درآمدها برای تحصیل و سلامت فرزندان دارند. از آنجایی که درصد زیادی از فقیران جهان کودکان هستند، اگر به مادران و پرستارهای آنها کمک شود، نیازهای این کودکان نیز بهتر برآورده می شود.
علاوه بر این، اعطای وام به زنان در کشورهای جهان سوم و جوامعی که زنان از حقوق مساوی با مردان برخوردار نیستند، به تغییر تدریجی سلسله مراتب موجود در راستای بهبود عدالت جنسیتی و قدرتمندتر شدن زنان کمک می کند.
وام هایی که مرحله به مرحله افزایش می یابند
روش معمول دیگری که توسط گرامین بانک به کار گرفته می شود، سیاست وام های مرحله ای است. به عبارت دیگر تمامی قرض گیرندگان باید با وام های کوچک شروع کنند و با بازپرداخت منظم اقساط این وام ها، شایسته گرفتن وام هایی با مبالغ بیشتر شوند. اعتبار فرد تنها تا زمانی معتبر است که تمامی دیگر اعضای گروه هم اقساط وام خود را منظم بازپرداخت کنند. این سیاست کمک می کند که ظرفیت بازپرداخت هر فرد از طریق تجارب موفق قبلی او اندازه گیری شود. به طور سنتی سنجش اعتبار، شامل اندازه گیری مسوولیت پذیری و ثبات است و در روش وام های مرحله ای نیز از همین فلسفه برای سنجش اعتبار استفاده می شود. به عبارت دیگر با این روش وام دهی، متقاضیان وام در غیاب سابقه اعتبار، می توانند پیشینه اعتباری برای خود ایجاد کنند.
این نظم و ترتیب در بازپرداخت وام ها، انگیزه و مشوقی برای قرض گیرندگان است تا بتوانند در آینده از وام های بزرگ تری استفاده کنند. متداول است که متقاضیان وام، چندین بار از گرامین بانک وام های با مبالغ بسیار پایین دریافت می کنند تا بتوانند سابقه اعتباری خوبی برای خود ایجاد نموده و به واسطه این سابقه اعتباری خوب، بتوانند وام های با مبالغ بیشتر و برای دوره های طولانی تر دریافت کنند.
نرخ بهره بالا
از آنجایی که هزینه های مدیریتی وام های کوچک بالاست، سازمان هایی مانند گرامین بانک برای بقای خود یا باید کمک هزینه دریافت کنند و یا نرخ بهره بالایی داشته باشند. در ابتدا این امر مغایر با هدف این گونه سازمان ها در مبارزه با فقر به نظر می آید، اما باید تاکید شود که نرخ بهره سالانه حدودا ۲۰ درصدی مربوط به وام های گرامین بانک، به نظر بسیار زیاد می آید در حالی که در مقایسه با روش های موازی موجود کاملا پایین هستند. یعنی در مقایسه با نرخ بهره ای که بهره خواران محلی درخواست می کنند، بسیار مناسب تر است و دقیقا به همین دلیل است که انبوه روستانشینان بنگلادشی مایلند از گرامین بانک وام دریافت کنند. بانک گرامین نرخ بهره معادل سالانه ۲۰ درصد را در نظر گرفته است. در گذشته، برای اینکه نرخ بهره وام ها پایین تر بماند (برای سال ها نرخ بهره پایین تر از سطح پوشش هزینه های گرامین بانک بود)، این موسسه مجبور شد از کمک های مالی خیرین استفاده کند. به هر حال بانک گرامین یک نمونه موفق است که از سال ۱۹۹۸ توانسته است با افزایش نرخ بهره وام های پرداختی خود، نیاز به استفاده از کمک های مالی بلاعوض را از بین ببرد.
طبیعتا نرخ بهره به متغیرهای بسیاری وابسته است اما نکته مهم این است که نهادهای مالی مشابه گرامین بانک، باید از منظر اقتصادی دوام بیاورند و برای رسیدن به این پایداری اقتصادی، علاوه بر ایجاد بسترهایی به منظور تضمین بازپرداخت منظم اقساط وام ها، لازم بوده که نرخ بهره دریافتی هم نسبتا بالا (ولی در عین حال به شدت پایین تر از نرخ بهره رایج بهره خواران محلی) در نظر گرفته شود.
جزئیات مهم برای موفقیت برنامه های پرداخت وام به فقرا[ویرایش]
چهار ویژگی مورد اشاره، یعنی قرض دادن به گروه، هدف گذاری زنان، فراهم کردن انگیزه از طریق وام های مرحله ای و بالا بردن نرخ بهره به اندازه کافی تا هزینه ها پوشش داده شوند، همگی یک مدل خدمت رسانی پایه برای جوامع فقیر فراهم می کنند. این مدل پایه هم اکنون در ده ها کشور دنیا آزمایش شده است. در مناطق شهری و روستایی، در کشورهای صنعتی و نیز در کشورهای بسیار فقیر. هر یک از این چهار ویژگی جزء مدل بانک گرامین هستند که هم به عنوان یک کسب و کار پایدار و هم یک سرمایه گذاری اجتماعی موفق بوده است. واقعیت بسیار چشمگیر دیگر، به نرخ ۹۰ درصدی بازپرداخت منظم اقساط وام ها مربوط می شود که با نرخ بازپرداخت وام های بانک های موفق در پرداخت وام به گروه های نسبتا ثروتمند و دارای وثیقه بانکی در جوامع صنعتی قابل مقایسه است.
به علاوه برنامه های پرداخت وام های کوچک به فقرا و مزایای کلی آن برای اجتماع، ظرفیت این را دارد که از وام های ساده کسب وکار فراتر رود. خدمات اساسی و پایه ای بیشتری می تواند توسط سازمان های مالی فراهم شود و فقیران می توانند از خدمات مالی
نه تنها برای سرمایه گذاری در کسب و کار، بلکه برای سرمایه گذاری در تحصیلات و فراهم آوردن سلامتی برای اعضای خانواده، بهره ببرند.
با این وجود، طراحی مدل های موفق برای قرض دادن به خانوارهای کم درآمد، به ویژگی های گروه های هدف، قوانین و عرف های محلی و نیز فلسفه سازمانی بستگی دارند. آنچه که برای مناطق روستایی بنگلادش موثر است، ممکن است برای جوامعی با مشکلات و مسائل متفاوت جوابگو نباشد. به این ترتیب مشاهده می شود که موسسات مختلف که اهدافی مشابه گرامین بانک دارند، مدل های کمابیش متفاوتی را در مکان های مختلفی از داکا (پایتخت بنگلادش) تا شیکاگو و دیترویت در پیش گرفته اند.
بسیاری از این برنامه ها، طرح هایی برای پس انداز به خانوارهای فقیر پیشنهاد می کنند. گروه های ده الی پانزده نفره ای که خواهان دریافت وام هستند، باید در ابتدا در یک طرح پس انداز گروهی، به صورت هفتگی مبلغ اندکی را پس انداز کنند. در حال حاضر هم برخی از شعبه های گرامین بانک و هم مرکز فرهنگی و توسعه روستایی فیلیپین، اینچنین برنامه هایی را پیشنهاد می دهند. به علاوه برخی از شعبه های گرامین، برای اعضای خود سرویسی تحت عنوان رفاه اجتماعی فراهم می کند که آموزش های پیشگیری از بارداری های ناخواسته، برنامه های نظارت بر وضعیت آموزش و بهداشت و تغذیه کودکان و نیز برنامه های ورزشی را شامل می شوند و دریافت وام بانکی، به شرکت در این برنامه ها مشروط شده است.
به عنوان مثالی دیگر، «انجمن توسعه مناطق روستایی بنگلادش» (BRAC)، خانواده های فقیر متقاضی دریافت وام را ملزم می کند که قبل از دریافت اولین وام خود، دوره آموزشی خاصی را بگذرانند. البته بانک گرامین با فلسفه متفاوتی کار می کند و به جای آموزش های سنگین، دستورالعمل های کوچکی را پیشنهاد می دهد. در مجموع به این سادگی نمی توان گفت که کدام یک موفق تر است، همان طور که نمونه های موفقی از هر دو مدل موجود است.
در مجموع می توان نتیجه گرفت که طراحی جزئیات، اهمیت زیادی در موفقیت چنین برنامه هایی دارند، اما نکته مهم این است که برنامه های پرداخت وام های کوچک، برای جوامع فقیر مزیت های زیادی را ایجاد می کند و جنبه های انقلابی و متحول کننده چنین برنامه هایی در زمینه ایجاد امکان دریافت وام برای افراد کم درآمد فاقد وثیقه بانکی، یک حرکت بسیار مثبت به سوی از بین بردن پایدار فقر و خودکفایی مالی و شغلی کامل بخشی از فقرا به حساب می آید، بدون آنکه عزت نفس آنان از طریق پرداخت صدقه و کمک های بلاعوض مخدوش شود.
متیو روبن
مترجمین: مینا طاهری
مهدی صمیمی
منبع: csa.com
ارجاعات:
[۳] : برای آشنایی بیشتر با تجربه محمد یونس و گرامین بانک مراجعه کنید به به مقاله «تجربه موفق یک اقتصاددان در فقرزدایی» (نوشته مایکل تودارو و ترجمه دکتر غلامعلی فرجادی)، منتشرشده در صفحات ۲۸ و ۲۹ روزنامه دنیای اقتصاد (چهارشنبه ۳ شهریور ۸۹) که در آدرس اینترنتی زیر نیز قابل دسترسی است:
http://www.donyaeeqtesad.com/Default_view.asp?@=۲۲۰۹۰۶
[۴] : ترجمه متن سخنرانی محمد یونس در مراسم دریافت جایزه نوبل، با عنوان «آیا می‌توانیم فقر را به موزه‌ها بفرستیم؟»، در صفحات ۲۸ و ۲۹ روزنامه دنیای اقتصاد (۱۸ آبان ۱۳۹۰) منتشر شده و در آدرس اینترنتی زیر قابل مشاهده است:
http://www.donyaeeqtesad.com/Default_view.asp?@=۲۷۶۹۳۴
