نکاتی در مورد برداشت گندم
محصول اصلی بخش کشاورزی نه تنها در کشور عزیز ما ایران، بلکه در جهان، غلات و در راس آن گندم است. سطح زیرکشت گندم در ایران سالانه بین ۶ تا ۷ میلیون هکتار می باشد که به صورت آبی و دیم در نقاط مختلف کشور کشت می شود. نام گندم در فرهنگ ملت ایران دارای ارزش معنوی بوده و از تقدس فراوان در میان تولیدکنندگان و مصرف کنندگان برخوردار می باشد؛ به طوری که به ندرت باقی مانده های نان همراه با دیگر پس مانده های مواد غذایی در سطل های زباله دیده می شود.
محصول اصلی بخش کشاورزی نه تنها در کشور عزیز ما ایران، بلکه در جهان، غلات و در راس آن گندم است. سطح زیرکشت گندم در ایران سالانه بین ۶ تا ۷ میلیون هکتار می باشد که به صورت آبی و دیم در نقاط مختلف کشور کشت می شود. نام گندم در فرهنگ ملت ایران دارای ارزش معنوی بوده و از تقدس فراوان در میان تولیدکنندگان و مصرف کنندگان برخوردار می باشد؛ به طوری که به ندرت باقی مانده های نان همراه با دیگر پس مانده های مواد غذایی در سطل های زباله دیده می شود.
دانه گندم که به آرد و سپس نان تبدیل می شود در سبد غذایی روزانه مردم ایران وجود دارد و قوت اصلی آنان را تشکیل می دهد. بنابراین بر کلیه افراد جامعه فرض است که از دانه، دانه گندم و فرآورده های آن به نحو مطلوب استفاده و به هر نحو ممکن از دورریز آن جلوگیری به عمل آورند. از ضایعات گندم در مزرعه (قبل و یا حین برداشت) حین برداشت) و پس از برداشت (حمل و نقل، نگه داری، تبدیل گندم به آرد و نان) بایستی جدا خودداری نمود. تعریف ضایعات گندم کاهش کمی و کیفی محصول گندم در مراحل مختلف قبل از برداشت محصول، حین برداشت و پس از برداشت را ضایعات می نامند.
قبل از پرداختن به انواع ضایعات گندم مختصری در مورد چگونگی برداشت محصول گندم در ایران به آگاهی خوانندگان محترم می رسد:
برداشت گندم در ایران به روش های ماشینی (استفاده از ماشین کمباین و دروگر)، سنتی (دست و داس) معمول می باشد. گفتنی است که برداشت سنتی در مناطق کوهستانی و قطعات کوچک شیب دار که عمدتا به صورت دیم کشت می گردد، انجام می شود حدود ۱۰ درصد برداشت را شامل می گردد. برداشت با دروگر نیز مختص مزارع کوچک است.
معمولا کشاورزانی که به کاه گندم نیاز بیشتری دارند، ترجیح می دهند محصول گندم خود را با دستگاه دروگر برداشت کنند. نزدیک به ۱۰ درصد مزارع گندم کشور با دروگر برداشت می شود. عمده محصول گندم در ایران که بالغ بر ۸۰ درصد سطح زیرکشت را شامل می گردد، توسط ماشین کمباین برداشت می شود. طبق برآورد کارشناسی و مشاهدات عینی میزان درصد ضایعات محصول در هر سه شیوه برداشت و در شرایط فعلی تا حدود زیادی مشابه بوده و اختلاف معنی داری با یکدیگر ندارد.
انواع ضایعات محصول
۱ ـ ضایعات قبل از برداشت به ریزش طبیعی معروف است که معمولا بر اثر عواملی نظیر عدم مقاومت ژنتیکی بذر گندم به ریزش صورت می گیرد. به طوری که پس از خشک شدن دانه و خوشه، دانه از خوشه جدا و به تدریج بر زمین می ریزد. عوامل نامساعد جوی نظیر توفان، باد و خشکی هوا موجب ریزش دانه و گاها افتادن خوشه می گردد. برداشت دیرهنگام محصول موجب ریزش دانه و حتی خوشه می شود. خوابیدگی ساقه های گندم یا ورس به هر دلیلی جزو ضایعات طبیعی محسوب می گردد. برآورد کارشناسی در مورد ریزش طبیعی محصول حدود ۲ درصد است.
۲ ـ ضایعات محصول در مرحله برداشت: عواملی که در این مرحله تاثیرگذار بوده و دارای اهمیت است بدین شرح می باشد:
الف- عوامل آگروتکنیکس
- اختلاط بذری که موجب می شود محصول گندم یک مزرعه به طور همزان نرسد. در این حالت خوشه سبز، خوشه خشک و خوشه نیمه مرطوب در مزرعه وجود داشته و موجب می گردد اختلال در برداشت ایجاد و در نتیجه ضایعات محصول هنگام برداشت افزایش یابد.
- نامناسب بودن روش کاشت، بخصوص شیوه کاشت سنتی با کرت های کوچک که چنانچه با کمباین برداشت گردد با ضایعات زیادی همراه خواهد بود. - وجود علف های هرز بخصوص پهن برگ ها در مزرعه گندم موجب می گردد، برداشت محصول توسط کمباین با مشکل مواجه شده و ضایعات زیادی را به دنبال داشته باشد.
- بادزدگی محصول از دیگر عوامل ضایعات حین برداشت است، زیرا در این حالت دانه های گندم سبک و کم وزن، چروکیده می شود. چنانچه مزرعه با کمباین برداشت شود، دانه های سبک همراه با کاه به خارج از دستگاه کبماین هدایت می گردد. ب- عوامل ماشینی - فرسودگی ماشین های برداشت موجود، پایان عمر مفید اغلب ماشین های برداشت فعلی بخصوص کمباین ها که علی رغم تعویض قطعات فرسوده، متاسفانه این گونه ماشین ها قادر به برداشت مطمئن نمی باشند و ضایعات کمی و کیفی فراوانی را ایجاد می نماید.
- عدم تنظیم قسمت های قابل تنظیم، به طوری که در بازدیدهای میدانی ریزش دانه، خوشه های نیم کوب در سطح مزرعه و دانه های شکسته همراه با کاه و کلش در مخزن مشاهده گردیده است. - عدم رعایت الگوی مناسب برداشت به وسیله کمباین، نظیر کف بر کردن محصول به لحاظ احتیاج به کاه. این شیوه برداشت موجب ضایعات زیاد محصول می گردد ضمن اینکه به دستگاه کمباین هم خسارت وارد می شود.
- مسدود کردن موقت قسمت خروجی کاه از کمباین توسط دریچه، نصب دریچه در این قسمت به منظور جمع آوری کاه صورت می گیرد که موجب اختلال در سیستم تمیزکننده کمباین شده، باعث می شود مقدار زیادی دانه همراه با کاه بر زمین بریزد؛ در نتیجه دانه هایی که می توانست وارد مخزن شود و از دسترس خارج شده، ضایع می گردد.
- منطبق نبودن ظرفیت برداشت ها کمباین های موجود با میزان عملکرد مزارع گندم، نظر به قدیمی بودن تکنولوژی ساخت کمبانی های داخلی و عملکرد نسبتا بالا در مزارع گندم آبی، موجب می شود همواره مقدار زیادی محصول به صورت ضایعات از دسترس خارج گردد.
- عدم کیفیت قطعات یدکی ساخت داخل، علی رغم تعویض قطعات، در کوتاه ترین زمان قطعه تعویضی دچار مشکل شده، از رده خارج می شود. ضمن اینکه تا قبل از زمان تعویض، ضایعاتی نیز به محصول گندم وارد می نماید. - برداشت در ساعات نامناسب شبانه روز، برداشت مزرعه کاملا خشک در ساعات آفتابی و گرم، یا برداشت مزرعه تازه رسیده در آخر شب و هوای شرجی، ازجمله موارد برداشت در ساعات نامناسب شبانه روز می باشد که باعث تلفات دانه می گردد.
ج- عوامل انسانی - عدم مهارت فنی کافی رانندگان کمباین: افرادی که رانندگی کمباین را به عهده دارند، عموما از مهارت فنی لازم برخوردار نبوده و با نحوه تنظیم قسمت های مختلف کمباین آشنایی ندارند. همین موضوع همه ساله موجب می گردد ضایعات زیادی از قبیل ریزش دانه، خوشه های نیم کوب و شکستگی دانه در مخزن وجود داشته باشد. - عدم اشراف گندم کاران به نحوه صحیح برداشت محصول: صاحبان مزارع گندم معمولا با ورود کمباین به داخل مزرعه دلخوش و از ریزش محصول غافل می مانند. با این کار عملا به یک تدارکچی موظف به تامین آذوقه برای رانندگان کمباین تبدیل و از نظارت بر کار کمباین در مزرعه باز می ماند؛ نتیجه آن هم متحمل شدن ضایعات محصول می شود.
- عدم اشتیاق رانندگان ماشین های برداشت خصوصا کمباین برای کار در مزرعه به لحاظ شرایط نامناسب کاری: نظر به اینکه کمباین های موجود فاقد هر گونه تجهیزات ایمنی و رفاهی (عدم وسایل خنک کننده و جلوگیری کننده از ورود گرد و خاک) می باشند، لذا رانندگان کمباین با بی رغبتی به رانندگی می پردازند. طبیعی است در این شرایط سخت و دشوار، نمی توان از راننده انتظار داشت به فکر کمتر نمودن ضایعات محصول و انجام تنظیمات صحیح کمباین باشد.
- عدم برخورداری رانندگان ماشین های برداشت (کمباین) از تسهیلات رفاهی- صنفی:
این گونه رانندگان که عموما راننده بوده و فاقد کمباین می باشند، هیچ گونه وابستگی به شغل خود به دلیل عدم احساس امنیت شغلی ندارند. چند ماه از سال برای کمباین دار کار می کنند و بقیه سال رها هستند. شاید هم برای گذراندن زندگی شغل دومی داشته باشند، ولی در هر حال به علت عدم دلگرمی هیچ گونه علاقه ای به یادگیری و آموختن چگونگی استفاده از کمباین و نحوه تنظیمات آن را ندارند. به همین دلیل بیشتر رانندگان کمباین، فاقد صلاحیت لازم فنی برای کار با کمباین هستند. جدول ضایعات گندم تا مرحله تحویل به سیلو ضایعات قبل از برداشت (ریزش طبیعی) حدود ۲ درصد ضایعات حین برداشت گندم آبی حدود ۸ درصد گندم دیم حدود ۱۲ درصد ضایعات ناشی از حمل و نقل، ریختن محصول روی زمین قبل از بارگیری حدود ۲ درصد نکته مهم:
بیشتر کشاورزان به دلیل عدم دسترسی به کامیون، گندم برداشت شده را به ناچار در نقطه ای از مزرعه خرمن می کنند. پس از گذشت چند روز در کامیون بارگیری و به علت عدم دقت در بارگیری و حمل محصول بدون پوشش موجب ضایعات به وجود می آید. طبق برآورد کارشناسی در جدول، میزان آن به طور تقریبی مشخص شده است. پیشنهادات و راهکارها به منظور کاهش میزان ضایعات محصول در مراحل مختلف توجه به نکات زیر می تواند راهگشا باشد.
۱- از رده خارج ساختن ماشین های برداشت فرسوده و جایگزینی آن با ماشین های نو و مجهز به تکنولوژی جدید
۲- ایجاد اصلاحات لازم در ساخت ماشین های برداشت ساخت داخل و تطبیق آن با تکنولوژی روز با توجه به عملکردهای بالای مزارع غلات
۳- افزایش تعداد کمباین مورد نیاز متناسب با سطوح زیرکشت به منظور انجام به موقع برداشت محصول
۴- تربیت و آموزش رانندگان حرفه ای کمباین توسط ارگان های ذی ربط و صدور مجوز کار برای آنان
۵- ارتقای سطح دانش فنی رانندگان فعلی کمباین از طریق همکاری تشکل های ذی ربط با ارگان های مربوطه
۶- افزایش میزان تسهیلات بانکی کم بهره و اعطای آن به رانندگانی که مهارت های لازم شغلی، کسب نموده باشند
۷- آموزش های لازم به منظور شناخت ضایعات محصول و جلب همکاری آنان برای کاهش آن
۸- نظارت مستمر بر کار کمباین ها در مزارع توسط بخش خصوصی از طریق انعقاد قرارداد با وزارت جهاد کشاورزی و ارایه گزارش همراه با پیشنهادات لازم به وزارت ذی ربط در زمینه نظارت های انجام یافته
۹- توجه و لزوم همکاری تشکل های کمباین داران با وزارت جهاد کشاورزی و عوامل اجرایی به منظور انجام نظارت های لازم
۱۰- تشویق هر چه بیشتر کمباین داران به آماده سازی کمباین ها قبل از ورود به مزرعه
۱۱- صدور پروانه اشتغال از طریق تشکل های ذی ربط با تاکید سازمان های جهاد کشاورزی استان ها، برای رانندگانی که دارای مهارت کافی هستند
۱۲- تهیه و تامین بذور گندم مقاوم بریزش و ورس به مقدار کافی، تحت نظر سازمان های ذی ربط
۱۳- رعایت زمان و الگوی مناسب برداشت محصول و جلوگیری از تاخیر در برداشت
۱۴- رعایت نکات فنی پیرامون لحاظ کردن اصول به زراعی مانند آماده سازی مطلوب زمین برای کاشت گندم، رعایت شیوه کاشت مناسب، مبارزه با علف های هرز و آفت سن در مزارع گندم و در آخر برداشت به موقع محصول گندم از جمله پیشنهادات و راهکارهایی است که به شما ارایه می شود.
منبع[ویرایش]
ماهنامه دام، کشت و صنعت
