صنایع دستی
صنايع دستي بيانگر صنعت و هنر نياكان و نمايشگر ذوق و هنر مردم هر كشور است. در روزگاران گذشته، صنايع دستي به عنوان پديده اي تمام عيار در هر عهد حضور فعال داشته است. در ايامي كه ماشين بوجود نيامده بود و حتي در دوراني كه حضور آن به گستردگي امروز نبود اين صنعت بود كه حامي تمامي استعدادها و آفرينش هاي سازندگي بشر بود. به همين دليل است كه امروز با نگاه به صنايع دستي هر قوم و قبيله اي مي توان دريافت آن قوم در چه مرحله اي از صنعتگري بوده است.
استعداد و روحيه خلاق و قدرت ابتكار صنعتگران و علاقه آنان به توليد آثار هنري و ذوقي موجب گرديده است كه كشور ما از گذشته هاي بسيار دور تا زمان حال همواره در توليد محصولات صنايع دستي موقعيتي ويژه و ممتاز داشته باشد و از شهرتي عالم گير برخوردار گردد.
بررسي هاي پژوهشگران و ايران شناسان نامدار همچون (پروفسور پوپ) و (گيرشمن) و "اشميد" و "هانري رنه دالماني" و ... و تحليل هاي دقيقي كه آنان از صنايع دستي صنايع ايران كرده اند بيانگر ارزش هاي استثنائي و جايگاه خاص اين هنر و صنعت اصيل و ارزنده كشورمان مي باشد.
در دهه هاي آخر قرن هفتم ميلادي، ايرانيان دين اسلام را به عنوان يك آئين برتر پذيرفتند. اين رويداد سبب شد تا مايه هاي هنري و فرهنگي اصيل ايران با ارزش هاي والاي اسلامي در هم آميزد و صنايع دستي ايران با محتواي غني و مردمي تر از گذشته حتي در عرصه معماري و كاشيكاري به رشد و شكوفايي چشمگيري برسد.
به هرحال امروز صنايع دستي ايران عليرغم فراز و نشيب هاي فراوان و حتي با توجه به بي مهري هائي كه در برخي از دوران ها پشت سرگذاشته. توانسته است در زمره باارزش ترين هنرهاي كاربردي جامعه مطرح گردد و نه تنها از جنبه هاي فرهنگي بلكه از جهات اقتصادي و اجتماعي نيز احترام و توجه و عنايت جهانيان را به خود جلب كند. بطوري كه بسياري از صاحب نظران، ايران را يكي از سه قطب مهم صنايع دستي آسيا و جهان مي دانند و از نظر تنوع شايد در صدر تمامي كشورها قرار داشته باشد.
مقدمه[ویرایش]
صنایع دستی از نظر لغوی دارای مفهوم ثابت و واحدی نیست و تاکنون از این واژه تعریف جامعی که از اتفاق نظر کلیه کارشناسان و دست اندرکاران این حوزه بدست آمده باشد، موجود نیست.
در فرهنگ معین آمده است صنایع دستی صنعت هایی است که دست در آن دخیل است مانند:
پارچه بافی ،
قالی بافی و...(فرهنگ معین – ج ۲) صنایع دستی عبارت است از آنچه با دست ساخته می شود مانند پارچه، قالی ، ساخته های فلزی و ... در مقابل صنایع ماشینی ( لغت نامه دهخدا).
صنایع دستی به آن دسته از صنایع گفته می شود که مهارت، ذوق و هنر انسانی در تولید آن نقش اساسی دارد (دایره المعارف بریتانیکا).
از نظر یونسکو، مصنوعاتی صنایع دستی تلقی می‌شوند که کاملاً با دست یا به کمک ابزار دستی ساخته شده باشند.
دخالت ابزارهای ماشینی در تولید مصنوعات دستی تا آنجا پذیرفته است که حضور مستقیم دست و یا نیروی انسانی را در تولیدات مربوطه نفی نکند.
به طور کلی صنایع دستی به آن دسته از صنایع اطلاق می شود که دارای بار هنری دست ساز بوده و تمام یا مراحلی از ساخت فرآورده های آن با دست انجام گرفته است و در چارچوب فرهنگ و بینش های فلسفی و ذوق و هنر انسان های با توجه به میراث های قومی آن ها ساخته شده است.
در تمام صنایع سنت ها و آداب و رسوم منطقه به خوبی قابل روئیت است از طرفی این صنایع با مهارت ها و دانش و مواد مصرفی همان منطقه ساخته می شود.
موادی که به فراوانی و با بهای ارزان و در پاره ای موارد رایگان در دسترس صنعتگر قرار می گیرد .
صنایع دستی ایران به عنوان کاربردی ترین هنر و نیز به عنوان تولیدی فرهنگی، خصوصیات زیر را نیز دارد:
۱- قسمت قابل ملاحظه ای از صنایع دستی ایران را زیراندازهای سنتی (قالی، انواع گلیم، گبه، پلاس، زیلو و غیره) تشکیل می دهد.
۲- بخش عمده ای از صنایع دستی ایران در مناطق روستایی و عشایری تولید می شود.
۳- قسمت اعظم محصولات صنایع دستی ایران در محل سکونت صنعتگران تولید می شود.
۴- بیش از ۷۰ درصد تولیدکنندگان صنایع دستی ایران را زنان تشکیل می دهند و لذا می توان گفت که زنان با ذوق و هنرمند ایرانی بالاترین سهم را در میان تولیدکنندگان صنایع دستی کشور دارند.
۵- دهه های متمادی است که صنایع دستی ایران، به واسطه ی اشتهار و اعتبار جهانی، بخشی از درآمد ارزی مورد نیاز کشور را تأمین می کند.
۶- صنایع دستی ایران، به لحاظ تنوع در رأس همه ی ممالک جهان قرار دارد.
طبقه بندی صنایع دستی ایران[ویرایش]
اگرچه طبقه بندی های گوناگونی از صنایع دستی ایران به عمل آمده است. اما به نظر طبقه بندی زیر که توسط گروه هنرهای سنتی فرهنگستان هنر انجام پذیرفته است مناسب تر است.
← ۱-بافته های داری (فرش دستبافت) که شامل:۱-۱-
قالی : - به عنوان مهمترین زیرانداز- که شامل قالی تمام پشمی، پشم ابریشم، کرک ابریشم، (گل ابریشم)، ابریشمی و تمام ابریشمی است.
۱-۲-
گلیم : که مشتمل است بر: گلیم دورو(ساده، پودبافت و تخت بافت) ؛ گلیم یک رو(سوماک، پود پیچ و سوزنی) ؛ گلیم یک رو با ترکیبی از بافت های قالی و گلیم همچون گلیم نقش برجسته ی ایلام.
۱-۳- زیلو
۱-۴- گبه
← ۲- دست بافته های دستگاهی (نساجی سنتی) که شامل:۲-۱- جاجیم و جاجیم مانندها (جاجیم، جاجیمچه، گلیمچه ی متکاذین، چنته، کیسه حمام، موج، ماشته و اهرامی)
۲-۲- پلاس
۲-۳- پارچه ها: که به دو دسته تقسیم می شود:
الف) پارچه های فاخر، مانند: زری، مخمل، مخمل نقش برجسته، ترمه، دارایی، پارچه ی ابریشمی بافت کلات نادری، پارچه ی ابریشمی بافت قاسم آباد رودسر (چادر شب) و شال.
ب) سایر پارچه ها، مانند: عبا، برک، کرباس، متقال، ارمک، شمد، شعر، احرامی، چادرشب، روفرشی، پرده ای و ...
← ۳- رودوزی های سنتی : که شامل سه دسته به شرح ذیل است:۳-۱- دوخت روی پارچه که شامل: سوزن دوزی (سوزن دوزی بلوچ، سوزن دوزی ممقان، سوزن دوزی درویشی تفرش) ، پته دوزی، بخارادوزی، نقش دوزی، نواردوزی، ملیله دوزی، گلابتون دوزی، خوس دوزی، زرتشتی دوزی، قلاب دوزی (قلاب دوزی اصفهان، قلاب دوزی رشت)
۳-۲- دوخت داخل پارچه که شامل: چشمه دوزی، سکمه دوزی.
۳-۳- الحاق مواد دیگر به پارچه که شامل: قیطان دوزی، ده¬یک¬دوزی، پیله دوزی، اجیده¬دوزی، منجوق دوزی، پولک دوزی، سکه دوزی، زغره دوزی، نقده دوزی، تکه دوزی (چهل¬تکه¬دوزی)
← ۴- هنرهای فلزی، که مشتمل بر هنرهای زیر است:دواتگری، حکاکی روی فلز، قلمزنی، مشبک¬کاری، ملیله کاری، زرگری، کوفته گری(طلاکوبی، نقره کوبی و مس کوبی) ، چلنگری(زمودگری)، قفل سازی،
ریخته گری، زیورسازی، آثار فلزی ترکیبی(ضریح¬سازی، اسلحه¬سازی، علامت¬سازی)
← ۵- میناسازی (مینای نقاشی، مینای خانه بندی، مینای مرصع )← ۶-سفالگری، که شامل:سفال بدون لعاب(سفالگری با دست، چرخ کاری، نقش برجسته سفالی) ، سفال لعاب-دار (سفال دوغابی، لعاب¬سازی، نقاشی روی لعاب، نقاشی زیر لعاب، کاشی که خود انواع گوناگونی دارد ( هفت رنگ، معرق، زرین فام، مینایی، معقلی ) ، سفال مینایی ، سفال زرین فام، خرمهره که در حال حاضر فقط در دو کارگاه ودر شهر قم تولید می شود، بدل چینی.
← ۷- آبگینه شامل:۷-۱- شیشه گری . روش ها (شیشه گری فوتی و شیشه گری فوتی قالبی) . انواع ( بارفتن، دوپوست و سه پوست )
۷-۲- تزیین شیشه ، شامل تراش روی شیشه ، نقاشی روی شیشه (شیشه ی مینایی) ، آبگزکاری، مات¬کاری .
۷-۳- شیشه با تلفیق فلز
← ۸- هنرهای مرتبط با چوب، که مشتمل بر هنرهای ذیل است:خراطی،کنده کاری، سازسازی، آروسی سازی، معرق چوب، منبت کاری، مشبک کاری، خاتم سازی، گره چینی، سوخت روی چوب، درودگری، نازک کاری (ریزه کاری) چوب، معرق-منبت.
← ۹- هنرهای مرتبط با سنگ، که شامل هنرهای زیر می شود:سنگ تراشی، خراطی سنگ، معرق سنگ، مشبک سنگ، حکاکی سنگ، مرصع، فیروزه کوبی.
← ۱۰- نگارگری، شامل:نگارگری کتاب و نگارگری مرقعات (تذهیب، تشعیر و گل و مرغ)، طراحی سنتی که شامل طراحی قالی و گلیم ، طراحی قلمی، ترسیمات ناخنی و گره کشی(طراحی گره) می شود، ساخت ابزار و مواد که شامل بوم سازی، ساخت قلم و قلم¬مو، ساخت رنگ ها، چسب ها و روغن ها، مهره، کاغذپوستی و تخته صیقل است، اصطلاحات و واژه ها.
← ۱۱-چاپ های سنتی که به دو دسته قابل تقسیم می باشد:چاپ روی کاغذ (چاپ سنگی)، و چاپ روی پارچه شامل چاپ های زیر: قلمکار، کلاقه ای(باتیک) ، گره خورد(دارایی).
← ۱۲- حصیربافی:شامل بوریابافی،چیغ بافی، مرواربافی، و بامبوبافی است.
← ۱۳- نمدمالی← ۱۴- پوستین دوزی← ۱۵- آثار چرمی:که شامل سراجی و حکاکی روی چرم است.
← ۱۶-رنگ سازی سنتیکه خود شامل رنگ های گیاهی، حیوانی، معدنی، شیمیایی و مرکب سازی (مرکب خوشنویسی و مرکب نگارگری) است.
← ۱۷- رنگرزی سنتیکه می تواند بر روی کاغذ، چوب، پشم، ابریشم و پنبه انجام شود.
منبع[ویرایش]
صنایع دستی ایران
