فشند
فَشَند یا
پَشَند نام روستایی است در ۷۵ کیلومتری غرب
تهران که در شمال
هشتگرد واقع شده‌است.
این روستا از نظر حوضهٔ آبریز کوهستانی و دشتهای آبرفتیِ به مساحت ۹۶۰۰ هکتار از بزرگ‌ترین روستاهای ایران است.
سیب زمینی که توسط بازرگانان آلمانی وارد
ایران شده بود نخستین بار در ایران در این
روستا کشت شده است که به دلیل کیفیت، سیب زمینی پشندی زبانزد شده است.
قوچ فشندی و زغالسنگ از دیگر دلایل اشتهار این روستا هستند. همچنین فشند از نخستین روستاهای ایران بوده است که مدرسه به سبک نوین در آن دایر شده است.
[۱]جغرافیای روستا[ویرایش]
روستای فشند در دامنهٔ رشته کوه البرز قرار دارد، که منطقهٔ
طالقان در شمال این کوه‌ها و در حد فاصل روستا تا جلگهٔ
مازندران قرار دارد.
پشند از سمت غرب با روستای
خور و روستای
سیفتارک ، از سمت شرق با روستای
آردهه،
کوشک زر و
سیفستان و از جنوب با
ینگیمام و
هشتگرد همسایه‌است.
پشند ۲۰۰۰ نفر جمعیت و مساحتی بالغ بر ۹۲۰۰ هکتار دارد. این روستا به سه ناحیه اصلی تکی، پایین محله و بالا محله (جیر ماله و پشت باغ) تقسیم شده‌است که هر محله شامل مناطق کوچکتر زیادی می‌شود.
شامل:تکی، چراخ ماله، راستِ کوچه، انگرماله، هُشتِ کُلَه، کری سر و ملک او دار،خر تیزان
[۲]اقتصاد روستا[ویرایش]
اقتصاد مردم روستا بر پایه دامداری و کشاورزی است. دامداری عمدتاً توسط گروهی از مردم جوار ماله موسوم به
الکایی صورت می‌گیرد. اقتصاد کشاورزی نیز در دستان گروهی از پشندیان موسوم به خرده مالکین (دهقان‌ها) است که صاحب زمین‌های روستا هستند و باقی مردم برای دهقان‌ها کار می‌کنند. محصول اصلی باغی پشند، آلبالو و گیلاس و محصول صحرایی گندم و جو است. میزان مالکیت دهقان‌ها از نیم هکتار تا گاهی چند ده هکتار متغیر است.
کل مالکیت روستای فشند به ۹۶۰۰ سهم تقسیم میـگـردد که هر ۱۰۰ سهم مالکیت را، عامه مردم یک
گاب (گاو) می‌گویند. یکی از افتخارات پشند آن است که هرگز ارباب نداشته‌است و مردم عادی زمین دار بوده‌اند. در اصطلاح محلی می‌گویند پشند «زر خرید» است. به معنی آن که مردم عادی با دادن زر می‌توانستند زمین‌ها را بخرند..
[۳]گویش[ویرایش]
زبان محلی این روستا که گویشی از گویش‌های زبان فارسی است.
این گویش که در تمامی کوهستان البرز از
طارم و
شهرستان رودبار تا
شاهرود رواج دارد که
تاتی نامیده می‌شود.اگرچه در سراسر روستا یک گویش در گفتار مردم استفاده می شود ولیکن در بین خود مردم پشند نیز تفاوت‌هایی در واژه‌ها و لهجه‌در محله‌های مختلف دیده می‌شود.
شاید بتوان گفت مردم جواَر مَاله عمومآ به دلیل ارتباط کمتر با شهر نشین‌ها از اصالت بیشتر ی در گفتار برخوردارند.
نمونه‌هایی از واژگان و برخی ساخت‌های دستوری در زیر آمده‌است:
دیم: صورت، dim
کُرگ: مرغ خانگی، korg-
گو:گاو go-
شو:شب sho-
قولاچ:زاغ -
کشکورک:کلاغ kashkurak-
تیغ جوجو:جوجه تیغی-
گُرُاج: تخته سنگ بزرگ یک تکه، goro:ǰ زُامُا: داماد، zo:mo بُتَّاشی: تراشید، botta:ši
مُن بوگوتی‌یُم: من گفته‌ام
مُن می‌گوم: من می‌گویم
اونَن می‌شون: آنها می‌روند
دِرَنگِستُم:انداختم
جوفی میُان اِو درنگستُم: آب را به جوی هدایت کرده‌ام بَادی:کاسه گود: ba:di. باوسی:پاره شد beousi جیر شو:برو پایین -جوارju ar بالا -جبر نکوی:پایین نیافتی jir nakavi- دار:درخت -سیف:سیب -شنالک:زردآلو-جوز:گردو
دین و اماکن مذهبی[ویرایش]
دین همهٔ مردم بومی پشند
اسلام با گرایش
شیعه دوازده امامی است. البته رد پای آیین‌های کهن (به ویژه
زرتشتی) در فرهنگ و ادبیات بومی و یافته‌های تاریخی مشاهده می‌شود.
← امامزادگان فشندمنطقه فشند محل دفن سه تن از امامزادگان نیز میباشد که بر اساس اطلاعات محلی غیر موثق، از نوادگان امام هفتم (موسی کاظـم)هستند.
نام‌های این سه امامزاده عبارت‌اند از:
مطـهر،
مظـفر و
طاهـر.لازم به ذکر است که بر اساس تحقیقات صورت گرفته از اهالی قدیم محل و استعلام از نهاد
عتبات عالیات شهرستان ساوجبلاغ، امامزادگان فوق فاقد شجره نامه و اطلاعات موثق در خصوص اصل و نسب میباشند، از جمله اینکه در یک مورد، بنای امامزاده فاقد قبر میباشد و ظن این می‌رود که با توجه به ویژگیهای محل در اصل مقبره نبوده و مکانی مذهبی بوده باشد.
قدمت بنای یکی دیگر از امامزادگان با توجه به تاریخ کنده کاری شده روی یک قطعه چوب در موقعیت محل بنا که تنها مدرک موجود است، به سال ۱۱۶۵ ه.ق می‌رسد.و مورد سوم نیز بنایی نسبتا قدیمی دارد که بر اساس موارد موجود ظاهرا
آب انباری قدیمی بوده‌است و به مکانی مذهبی بدل گردیده.
[۴]← مکان مقدس خاتون قیامتاز دیگر اماکن مذهبی، آرامگاه رازآمیز
خاتون قیامت است که قدمت و علت تقدس آن روشن نیست. طبق باور مردم بومی تنها زنان مجاز به زیارت این آرامگاه هستند و مردان در صورت ورود به آن کور یا
عقیم می‌شوند.احتمال زیاد از نظر مفهوم قداست و قید مکانی، با برخی از اماکن مقدس و مذهبی مشابه، مانند کوه
بیبی سکینه در موقعیت مکانی شهر
ری و کوه خاتون قیامت شهر شیراز، در ارتباط است.
[۵]تاریخ و فرهنگ[ویرایش]
سابقه سکونت در این روستا به دوران بسیار کهن بر می گردد. و همه مردم مردم روستا متفق القول بر این باورند که پشند بسیار کهن سال است. از نظر زبانی مردم پشند به گویشی از زبان فارسی که با نام
تاتی معروف است صحبت می کنند. البته خود مردم برای زیان گفتاریشان نامی ندارند و آن را صرفا پشندی می گویند
فشند نیز مانند بسیاری از روستاها و شهرهای ایران مشاهیر و دانشمندان زیادی داشته و دارد. بسیاری از اساتید دانشگاه و متخصصین مشهور هستند که یا زاده و پرورده این روستا هستند و یا اصالت فشندی دارند. در عین حال از مهمتربن چهرهای مانگار پشند می‌توان به افراد زیر اشاره کرد.
-
شیخ احمد آل فشندی، رهبر انقلابیون مشروطه خواه قزوین
-
جمشید امینی، از شاگـردان
کمال‌الملک، مبتکر رشته هنری
نگارگری فرش.
- پرفسور
ابوالقاسم غفاری، ریاضی دان و فیزیک دان سازمان فضایی ناسا که در محاسبات ریاضی مربوط به حرکت ماهواره‌ها و به ویژه فرود انسان در عملیات آپولو ۱۱بر روی ماه شرکت داشته‌است.
- تیمسار دکتر
کیهان خدیو، ابداع کنندهٔ سازمان بهداری در ارتش ایران
- پروفسور
سعید ساعدی، از پیشگامان جراحی قلب باز در جهان
-
میرزا تقی خان پشندی، از پزشک فارغ التحصبل از دارالفنون
وِیژگیهای فشند[ویرایش]
دراینجا به برخی محصولات و ویژگیهای فشند که در مراجع ذکر شده‌است اشاره می‌شود.
•
سیب زمینی:
بی گمان نام سیب زمینی پشندی به گوش همه ایرانیان رسیده‌است، در رابطه با سیب زمینی اشاره شده‌است که این محصول بومی آمریکای جنوبی بوده و به خصوص در پرو از ۲۰۰۰ سال پیش کشت می‌شده‌است. در سالیان بعد این محصول به اروپا راه یافت. در ایران، حدود ۲۰۰ سال پیش(در زمان فتحعلی شاه قاجار) سر جان ملکم سفیر دولت انگلستان در ایران مقداری بذر سیب زمینی به دربار پادشاه قاجار هدیه کرد. این سیب زمینی‌ها ابتدا در روستای پشند در اطراف تهران کاشته شد و سپس به فربدن اصفهان و به تدریج به سایر نقاط کشور برده و کاشته شد روزنامه آفتاب، چهارشنبه ۳۰/۸/۱۳۸۶.
•
قوچ:
قوچ و گوسفند فشندی از بهترین نژادها میباشد و هر چهار سال یک بار جشنوارهٔ قوچ فشندی در شهرستان ساوجبلاغ برگزار می‌شود.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان تهران نژاد فشندی را بهترین نژاد گوسفند ذکر کرد و اظهار داشت : ۸۰ درصد گوسفندهای شهرستان ساوجبلاغ از نوع فشندی هستند و شهرستان ساوجبلاغ از نظر پرورش این نوع گوسفند به لحاظ موقعیت جغرافیایی شرایط بسیار مطلوبی دارد.
به گفته کارشناسان گوشت، گوسفند فشندی به لحاظ کیفیت و کمیت بهترین نوع گوشت گوسفند است، همچنین گوسفند فشندی دوقلو زا و پرورش آن بسیار کم هزینه‌است و شهرستان ساوجبلاغ با دارا بودن بیش از ۸۰ هزار رأس از این نوع دام در کشور اول است. گوسفند فشندی بین ۸۰ تا ۱۲۵ کیلوگرم وزن دارد و به لحاظ جثه درشت مستعد چرا در مناطق کوهستانی است.
جشنواره قوچ فشندی هر چهار سال یکبار در شهرستان۲۳۰ هزار نفری ساوجبلاغ در ۷۵ کیلومتری غرب استان تهران برگزار می‌شود و برترین دارنده قوچ فشندی طی چند سال متوالی حاج خدایار ارمندئی میباشد روزنامهٔ آسیا ۲۳/۸/۸۴.
•
معدن ذغال سنگ:
به گفتة جمالزاده، معادن ذغال سنگ ایران بسیار فراوان و غنی بود ولی شاهدی در دست نداریم که از آنها برای تهیه مواد سوختنی استفاده لازم به عمل می‌آمده‌است
[۶] .
به همین نحو، کرزن نوشت که در ایالات شمال غربی ایران، یعنی منطقه بین تهران و قزوین، چندین معدن ذغال سنگ وجود دارد که غنی ترینش در آبیک، هیو، و فشند میباشد. در۱۸۸۸، برآورد تولید سالانه معادن آبیک، حدودا ۲۰۰۰ تن ومعادن هیو حدودا ۹۰۰۰ تن بود. به عقیده کرزن، «کارهایی که تاکنون در این معادن شده، بسیار ناکارآمد و سرشار از ضایعات بود. با این همه، ذخایر این معادن در دسترس و بسیار مرغوب میباشد و اگر با استفاده از ابزارهای مناسب مورد بهره برداری قرار بگیرند، به راحتی می‌توان تولید سالانه را افزایش داد»
[۷] .
جان، یک ناظر دیگر اروپائی که برروی ذغال سنگ منطقه فشند آزمایش کرد به این نتیجه رسید که ذغال سنگ این منطقه ۹٫۴٪ آب، ۱٫۳٪ خاکستر و ۷۶٪ آن پوکه ذغال سنگ(coke) بودبه نقل از جمال زاده: گنج شایگان، برلین ۱۹۱۵، ص ۷۵.
•
بادامچه: نوعی از بادام وحشی است در اطراف کرج و پشند می‌روید، نام علمی آن سپارتیوئید میباشد و آنرا بادامچه گویندفرهنگ دهخدا، برداشت شده از پایگاه اینترنتی WWW.miboserch.com .
•
آب تره:
از خانوادهٔ تره تیزک و شاهی میباشد، مورد استفادهٔ پهلولانان بوده و به دلایل ذکر شده در مرجع خواص فراوان و ویژه‌ای دارد. محل رویش آن دامنهٔ کوههای طالقان، بین جاده قزوین، روستاهای پشند - آبیک و اتانک - در شهرری کنار رودخانه امین آباد، در بندر انزلی، راه چالوس، در آذربایجان بین سلیمانیه و دربند، اطراف شیراز پل آبگینه، نزدیک بوشهر و کوتدوند میباشد و بیشتر بطور خودرو در کنار چشمه‌ها و قنات‌هایی که سرشار از شبه فلز «ید» میباشند به عمل می‌آید. اگر به دهاتی که در آنجاها هست سری بزنید، با مردمان سالخورده که بیش از صد سال داشته و از نعمت سلامتی برخوردارند روبرو خواهید شد و اگر از آنها سؤال کنید، خواهید فهمید که از این گیاه زیاد می‌خورند
سایت تبیان •
مدرسه فشند: دبیرستان شاهد امام رضا(ع):از جمله نخستین مدارس ایران است که در سال ۱۳۰۸ دو سال پس به روی کار آمدن رضا شاه پهلوی تاسیس گردید. این مدرسه همزمان با مدرسهٔ کرج که آن زمان جزو ساوجبلاغ به حساب می‌آمد گشایش یافت. موسی کلیم العلما روحانی فشندی که مامور دولت در ساوجبلاغ بوده‌است درخواست تاسیس این مدارس را داده بود و زمین مدرسه ملک مادری دکتر ابولقاسم غفاری بوده‌است که توسط ایشان برای مدرسه تخصیص داده شده بود.
رودخانه فشند[ویرایش]
از کوه های جنوبی
طالقان و از
کوه دکا سرچشمه می گیرد و دارای سه زیر حوضه به نام های
تنکلا ، سوته و مگس لان در شمال روستای فشند می باشد. در شمال روستای فشند این سه زیر حوضه با هم یکی شده و رودخانه فشند را تشکیل می دهند. این رودخانه دارای رژیم آبدهی تقریبا دائمی و پرآب ترین زیر حوضه شمال دشت
هشتگرد می باشد. به علت فقر پوشش گیاهی ، شیب زیاد حوضه و وسعت آن ،
سیلاب های رودخانه فشند در منطقه زبانزد عموم می باشد و معروف به
سیاه سیل در نزد مردم منطقه گردیده است . چرا که این رودخانه با عبور از روستای فشند ، باعث تخریب حاشیه باغات و مساکن سپس محدوده شهرجدید هشتگرد و روستاهای نزدیک می گردد.
مسیل رودخانه بعد از گذر از جاده قدیم مسدود گردیده و فقط از طریق نهر خررو زهکش می گردد که این نهر گنجایش عبور سیلاب های این زیر حوضه را ندارد. مساحت زیر حوضه تا شمال اتوبان ۶۷.۸ کیلومتر مربع میباشد.
[۸]اکنون[ویرایش]
در سالهای اخیر شهری در زمین‌های جنوب روستای فشند و بالانر از اتوبان کرج-قزوین ایجاد شده‌است. شهر جدید هشتگرد باعث رونق فراوان این روستا از لحاظ نرخ زمین گردیده‌است.متاسفانه، شهر جدید هشتگرد با اینکه در زمین‌های کشاورزی متعلق به این روستا بنا شده، نام شهر هشتگرد را بر آن نهاده‌اند. تلاش‌ها برای بازگرداندن نام واقعی ادامه دارد.
آل فشندی[ویرایش]
بخشی از خاندان علمی برغانی ساکن در شهر قزوین به شمار می‌رود. سرسلسله این خاندان شیخ محمدتقی فشندی (متوفای ۱۳۳۰ق) است. از او کتابی به نام «ذخایر المحبین فی شرح دیوان امیرالمومنین»در ۲۱ مجلد باقی مانده‌است. از عالمان صاحب نام این خاندان می‌توان به شیخ عبدالله (متوفای ۱۳۲۶ق) صاحب کتابی درباره «رضاع» و شیخ محمدعلی مشهور به شیخ حمزه علی (متوفای ۱۳۳۸ق) از رهبران جنبش مشروطه خواهی و صاحب کتاب «وقایع الایام» اشاره کرد.
[۹]جستارهای وابسته[ویرایش]
•
شهرستان ساوجبلاغ•
خور (ساوجبلاغ)•
هیو•
شلمزار (ساوجبلاغ)•
شهر جدید هشتگردپانویس[ویرایش]
[۲] http://www.eva.mpg.de/lingua/files/NWIran.html
| ۱. | ↑ عزیزی علیرضا، جغرافیای ساوجبلاغ : روستاهای بخش مرکزی ساوجبلاغ ، نشر رهام اندیشه ، ۱۳۸۶ |
| ۲. | ↑ عزیزی علیرضا، جغرافیای ساوجبلاغ : روستاهای بخش مرکزی ساوجبلاغ ، نشر رهام اندیشه ، ۱۳۸۶ |
| ۳. | ↑ عزیزی علیرضا، جغرافیای ساوجبلاغ : بخش اقتصاد روستایی، نشر رهام اندیشه ، ۱۳۸۶. |
| ۴. | ↑ ذکرالله زنجانی، شناسنامه تاریخی ساوجبلاغ وامامزادگان.به سفارش فرمانداری ساوجبلاغ.۱۳۸۵شمسیابوالقاسم حاتمی، آثار تاریخی ساوجبلاغ و نظرآباد، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور (پژوهشگاه) |
| ۵. | ↑ نشریه پژوهشهای باستان شناسی.۱۳۵۴ ش۳/۴.تحلیلی بر کاوشهای باستان‌شناسی رومن گیرشمن در منطقه خورویین و فشند. |
| ۶. | ↑ به نقل از جمال زاده : گنج شایگان، برلین ۱۹۱۵، ص-ص ۶۸-۷۶ |
| ۷. | ↑ به نقل از کرزن: ایران و قضیه ایران، جلد دوم، لندن ۱۸۹۲، ص ۵۱۶ |
| ۸. | ↑ عزیزی علیرضا، جغرافیای ساوجبلاغ : حوضه های آبریز دشت ساوجبلاغ ، نشر رهام اندیشه ، ۱۳۸۶. |
| ۹. | ↑ حسین عسگری، «خاندان‌های علمی شهرستان ساوجبلاغ»، ماهنامه تصویر ساوجبلاغ، شماره ۵۹، مهر ۱۳۷۹، صفحه ۱۰ . |
