مریوان


مريوان استان کردستان


پیشینه و وجه تسمیه[ویرایش]

در كتاب حدیقه ناصری نوشته میرزا شكرالله سنندجی آمده است كه در سال ۱۲۸۱هجری شمسی یعنی حدود ۱۰۲ سال پیش در زمان حكومت سلسله قاجاریه ، به امر ناصر الدین شاه در دو هزار قدمی دریاچه زریوار (زریبار )قلعه نظامی بسیار مستحكمی ساخته شد . یك سال بعد به امر حاج فرهاد میرزا معتمدالدوله عموی ناصر الدین شاه بر وسعت آن افزوده شد . این قلعه نظامی به نام ً قلعه شاه آباد ً موسوم گردید . در كنار قلعه نظامی و به دستور فرهاد میرزا قصبه ای احداث گردید و چند خانوار از طوایف و سادات به آنجا كوچ كردند كه برای آسایش و بهداشت مردم و نظامیان مستقر در قلعه دستور داد یك باب حمام و یك باب مسجد در كنار همدیگر بنا نمایند . برای تامین آب آشامیدنی مردم ، حمام و مسجد و قلعه نظامی از دره ای كه در شمال شهر فعلی مریوان و قریه دار سیران (یكی از روستاهای قدیمی مریوان كه از دوران زندیه آباد بوده و هم اكنون یكی از محلات شهر مریوان می باشد ) و در دامنه كوه ًفیلقوس ً (فه یله قوس ) قرار دارد چند رشته قنات ایجاد كردند و آب جاری این قناتها به داخل یك حوض نسبتاً بزرگ می ریخت و به سه شعبه تقسیم می گردید .
دو شعبه برای حمام و مسجد و یك شعبه برای قلعه نظامی در نظر گرفته شد . مردم نیز از آب حوض استفاده می كردند . دره مذكور از همان تاریخ تا كنون به دره فرهاد (دول فرهاد ) مشهور است . بهر حال پس از انقراض سلسله قاجاریه و روی كار آمدن سلسله پهلوی نام قلعه شاه آباد ً به ً دژ شاهپور ً مبدل گشت (غریبی، ابراهیم ،۱۳۷۸) . احداث این قلعه مسجد و حمام و قنات مبنای شهر فعلی مریوان می باشد . با توجه به این جستار كوتاه می توان گفت در واقع مریوان اسم شهر روستا یا مكان خاصی نبوده بلكه به منطقه حاصلخیز و نسبتاً وسیعی اطلاق می شده است . این منطقه همواره از اهمیت استراتژیك ویژه برخوردار بوده است . همجواری با كشور عراق ، ترددها ، و تحركات نیروهای نظامی دو كشور، حاصلخیزی ، وفور آب و محصولات كشاورزی و نیز وجود دریاچه آب شیرین باعث توجه حكمرانان و سلاطین شده است .
در بررسی متون تاریخی می توان شاهد درگیریها و تاخت و تاز های متعدد و لشكر كشی های آنها در دشت مریوان بود . وجود قلاع متعدد و مستحكم نشان دهنده همین موضوع است . یكی از این قلعه ها كه بعداً به قلعه مریوان (قه لای مریوان ) معروف گشت ، قلعه هلو خان (قه لای هه لوخان ) است كه جزء چهار قلعه مشهور ی است كه در زمان حكمرانی اردلانها بر كردستانات در دوره صفویه بر روی كوهی كه مشرف و مسلط به دشت و شهر فعلی مریوان می باشد ساخته شد . بعد ها د ركنار این قلعه ، به دستور امیر حمزه بابان ( بابانها از طوایف و حكمرانان كرد می باشند) مسجدی با آجرهای قرمز رنگ ساختند كه به مسجد سرخ (مزگه وته سوره) مشهور شد . آثار این مسجد ، قلعه زندان ، آب انبار و مدفن امام مسجد (شیخ احمد ابن الا نبار النعیمی ) هنوز بر جاست. در این مسجد بزرگانی همچون ملا ابوبكر مصنف چوری به تدریس پرداختند . از آنجا كه منطقه مریوان غالباً محل تاخت و تاز بوده این قلعه ، مسجد و سایر اماكن آن همیشه توسط مهاجمان تخریب و بعداً اصلاح و مرمت می شد . تا اینكه به دستور شاه صفی كلاً تخریب گردید .
تا قبل از احداث قلعه شاه آباد ( دژشاهپور ) در سال ۱۲۸۱ هجری شمسی در زمان قاجاریه ، باستثنای قریه دارسیران (یكی از محلات فعلی شهر مریوان) تقربیاً محل فعلی شهر مریوان خالی از سكنه و پوشیده از درختان جنگلی بوده است و تنها بعد از سال ۱۲۸۱ هجری بود كه با احداث قلعه ، مسجد ، حمام و مهاجرت تعدادی از طوایف كرد و ایجاد بناهای مسكونی و انجام امور زراعی و باغی ، ساكنین توانستند بصورت دایمی در این مكان بمانند و كم كم خدمات دولتی مانند مرز بانی ، پست ، مدرسه و شهرداری گسترش یافت . بعنوان مثال در سال ۱۳۳۴ برای اولین بار در شهر مریوان با اعتبارات دولتی دبستان و دبیرستان فرخی احداث گردید . دو سال بعد شهرداری و در سال ۱۳۳۸ دو حلقه چاه آب حفر و در سال ۱۳۳۹ موتورهای پمپاژ آب نصب گردید و در سال ۱۳۴۰ اولین موتور برق در مریوان به كار افتاد . د رهر حال مریوان د ر۵۰ سال گذشته دهی كوچك با چهار خیابان خاكی و تعدادی مغازه بود . تنها جاده مواصلاتی جاده قدیمی و خاكی گاران (در محور سنندج ـ مریوان ) بود . تقریباً با توسعه این جاده و امكان تردد خودروهای مسافركشی و باری و خروج و ورود كالا بود كه مریوان مورد توجه قرار گرفت (غریبی ، ابراهیم ، ۱۳۷۸).
در باره وجه تسمیه مریوان گفته اند مریوان دراصل مرویان بوده است . چون این منطقه دارای محصولات جنگلی مانند مازوج ، كتیرا و گز درختی بوده و عدای برای تجارت این قبیل محصولات به این منطقه آمده كه گویا اهل ًمروً بوده اند و در همین محل ساكن شده اند. لذا ، این منطقه را ً مرویان ً خوانده كه به مرور زمان به مریوان تغییر نام پیدا كرده است . نیز گفته اند چون دریاچه (زریبار ) باتلاقی بوده و در نتیجه انواع مرغان آبی مهاجر در فصول مختلف به منطقه كوچ كرده اند و در زبان كردی به مرغابی ً مراوی ً گفته می شود لذا منطقه بنامً مراویان ً (جای مرغابی ) موسوم گردید كه در نتیجه گذشت زمان به مریوان تغییر یافته است . همچنین آمده است عده ای از مراوانیان پس از شكست و انقراض حكومت اموی در بغداد گریخته و در این محل سكنی گزیدند . لذا این منطقه را ًمروانیان ً نام نهادند كه بر اثر مرور زمان به مریوان تغییر یافته است . اما نقل است كه در متون قدیمی مریوان را "مهروان" متشكل از دو واژه ًمهر ً و "وان ً به معنی "جایگاه مهر" نوشته اند . بعضی دیگر مریوان را به مروان به حكم عرب منسوب می دانند(سازمان ملی جوانان ،۱۳۸۰ ). در هر حال، در گذشته هنگام صدور قبالجات و ذكر محل تولد در موقع صدور شناسنامه از دو كلمه ً مهروان ً و ً دژشاهپور ً استفاده شده است .


موقعیت جغرافیایی[ویرایش]

شهرستان مریوان با طول و عرض جغرافیایی بین ۳۵ درجه و ۴۸ دقیقه تا ۲ درجه و ۳۵ دقیقه عرض شمالی و ۴۶ درجه و ۴۵ دقیقه تا ۴۵ درجه و ۵۸ دقیقه طول شرقی نصف‌النهار گرینویچ از شمال به شهرستان سقز، از شرق به شهرستان سنندج و دیواندره و از جنوب‌شرقی به شهرستان سروآباد و از غرب و شمال غربی به خاك عراق محدود است.


جمعیت[ویرایش]

شهرستان مریوان از جمله شهرستانهایی در استان كردستان است كه در دهه‌ی ۶۰ به دلیل جنگ تحمیلی و حوادث ناشی از آن و در دهه‌ی ۷۰ به دلیل دستیابی و خرید و فروش كالاهای خارجی و داخلی و دایر شدن بازارچه مرزی، تغییرات جمعیتی چشمگیری داشته است. این تغییرات جمعیتی مشتمل بر مهاجرت ساكنین روستاهای مرزی و شهر مریوان به سایر نقاط شهرستان‌ و استان در زمان جنگ تحمیلی و برگشت آنان و نیز مهاجرت عده‌ی بسیاری از شهرها و استانهای همجوار به شهر مریوان، روستای كانی‌دینار و جوجه‌سازی و روستاهای حاشیه‌ی دریاچه‌ی زریبار بدلیل مبادلات مرزی مجاز و غیرمجاز و پتانسیل های گردشگری می‌باشد.
براساس آمار سرشماری سال ۸۵ کل جمعیت ۱۵۳۲۷۱ بوده است. که ۷۴۳۲۷ نفر زن و ۷۸۹۴۴ نفر مرد می باشند. از کل این تعداد در حدود ۹۳۶۸۶ نفر جمعیت شهری و ۵۹۵۸۵ نفر جمعیت روستایی می باشند.بر اساس این آمار ۲۰۹۲۱ نفر افراد زیر بیست سال می باشند که ۱۰۱۹۶ نفر زن و ۱۰۷۲۵ نفر مرد می باشند.
همچنین براساس آخرین آمار در سرشماری سال ۹۰ کل جمعیت ۱۶۸۷۷۴ بوده است. که ۸۳۰۶۳ نفر زن و ۸۵۷۱۱ نفر مرد می باشند. از کل این تعداد در حدود ۱۲۲۰۶۳ نفر جمعیت شهری و ۴۶۷۱۱ نفر جمعیت روستایی می باشند.


تقسیمات کشوری[ویرایش]

شهرستان مریوان تا قبل از سال ۱۳۳۷ تحت عنوان "بخشداری مریوان" از بخشهای تابعه شهرستان سنندج بود. در آن زمان، كلاترزان، سروآباد و سرشیو جزو حوزه‌ی مریوان محسوب می‌شد. با انتزاع كلاترزان و سروآباد، هم‌اكنون شهرستان مریوان دارای سه بخش مركزی، سرشیو و خاومیرآباد است.
بخش‌ مركزی شهرستان به مركزیت شهر مریوان دارای ۳ دهستان و ۶۱ روستای دارای سكنه می‌باشد. دهستانهای این بخش عبارتند از دهستان سركل به مركزیت شهر كانی‌دینار، دهستان كوماسی به مركزیت روستای پیرخضران و دهستان زریبار به مركزیت روستای نی.
مساحت این بخش حدود ۷۵۳.۱ کیلومترمربع و جمعیت آن بدون احتساب شهر کانی دینار تقریبا" ۲۶۵۰۰ نفر می باشد.
بخش سرشیو به مركزیت شهر چناره دارای ۲ دهستان به اسامی سرشیو به مركزیت شهر چناره و دهستان گلچیدر به مركزیت روستای جانوره و تعداد ۴۸ روستای دارای سكنه است.مساحت این بخش حدود ۱۱۶۷.۴ کیلومترمربع و جمعیت آن تقریبا" ۹۰۰۰ نفر می باشد.
بخش خاومیرآباد به مركزیت شهر برده‌رشه دارای یك دهستان به اسم خاوومیرآباد به مركزیت شهر برده‌رشه و تعداد ۳۲ روستای دارای سكنه می‌باشد. مساحت این بخش حدود ۳۳۸ کیلومترمربع و جمعیت آن تقریبا" ۱۲۰۰۰ نفر می باشد.

بخش خاووميرآباد[ویرایش]


← دهستان خاووميرآباد
آسن آباد/انجیران/باشماق/بایوه/بيلو/جشني آباد/ چالاب /خانم شيخان/خانم كن/خاو/دره وران/ دولابی /ده كهنه/رسول آباد/ساوجي/سردوش/سعد آباد/ شرگه / قلقله / قلانجه /كاني ميران/ کهریزه /كيكن/ گاگل /ليوسفلي/ لیوعلیا /مرانه/مير آباد/ میرگه دریژ / نچی / هانه شیخان /برده رشه/ بناوچله / پیرصفا /سيف سفلي/سيف عليا/كاني سفيد/محمده/ينگيجه/بازارچه مرزي باشماق

بخش سرشيو[ویرایش]


← دهستان سرشيو
باغان /برده رش كوچك/ بلکر / تراق تپه /توت سرخان/چالي سور/دره پنبه دان/دره سفيد/ دوپلوره / دویسه / زویران / شهسوار /قاميشله/ قمچیان / کولیت /كوليت حسين آباد/گله/گماره لنگ/ گویله / گیلی کران /ماسيدرسفلي/ وشکلان / ولینان / ویله / اگجه /تازه ده/عيسولي/كاني تمرخان/گوگجه/سد گاران

← دهستان گلچيدر
سعدوسليمان/ بیدرشان /تازه آباد صوفي بله/ تنگباغ / جلیله /دره وزان/دره هرد/ده بنياد/ شانشین /صوفي بله/ طینال / گلچیدر / گوریچه / میدول / ناوکلان /هواره گرمه/آلي همدان/عبدالصمدي/ پلوره / جانوره /چاولكان وزير/ کاکوذکریا /ول/جانوره خوارگ/بابا/ پلیاندر / حسن قره / سیور /شيخ شربتي/شيخ عطار/ قطوند /قادر آباد

← شهرها
چناره

بخش مركزئ[ویرایش]


← دهستان زريوار
اسکل علیا /اسكل سفلي/پيران شاه/پيران كهنه/ دره مر /كاني چنار/كاني كبود/كال سفلي/ کال علیا /كلكه جان/وله ژير/احمد آباد/دره تفي/سياناو/كاني سانان/كولان/ني/ ویسه / سد زریوار /

← دهستان سركل
بالك/برقلعه/بيله/ توتوندره / چاوک /چور/حسن اوله/خير آباد/ درزیان /درگاه شيخان/دري/رشه ده/ ریخلان / سرکل / سرنژمار /سلسي سفلي/سلسي عليا/ شارانی /شيخه كوره/عصر آباد تازه/عصر آباد كهنه/ کانی کوزله /كله يونجه/گويزه كوره/مرگ/ نژمار / نشکاش /ننه/ وسنه /دريله/ ژیژوان /پيله/تازه آباد/لنج آباد

← دهستان كوماسي
برده سفيد/ بلچه سور / پیرخضران / چوئین / سورکول / شاهیدر /كوره دره/ گلان / لاویسان / ماموله / مولینان / ورو /ونينه سفلي/ونينه عليا/هليز آباد/هنگ ژاله/تازه آباد شترمل/بيددره/ گلیه / نیزل

← شهرها
مريوان/كاني دينار/ني/ وله ژیر







جعبه‌ابزار