آبیاری زیرزمینی

---

آبياري زيرزميني
در اين روش، آبياري، رطوبت لازم براي محيط ريشه گياه توسط کنترل سطح ايستابي است. براي اين منظور لازم است که يک لايه غير قابل نفوذ در عمق مناسب از سطح خاک وجود داشته باشد تا بتوان سطح ايستايي را کنترل نمود. از مهم‌ترين مشخصه‌هاي اين روش مرطوب نشدن سطح خاک است بطوريکه معمولاً براي تأمين آب در محيط ريشه سطح ايستابي به حدي بالا آورده مي‌شود که رطوبت بتواند با استفاده از خاصيت موئينگي به محيط ريشه برسد.

آبياري زير زميني : در اين روش با خاصيت کاپيلاريته آب بيشتري در دسترس گياهان قرار مي گيرد . در روش کشت مستقيم گياه , در قسمت تحتاني يک لوله سفال به شکل ۸ قرار داده مي شود . کف بستر مقداري سنگريزه ريخته و به آن خاک اضافه مي کنند و سپس گياهان را داخل آن مي کارند . در بهار و تابستان و اوايل پاييز با غرقاب کردن بستر آبياري انجام مي گيرد و مازاد آب خارج مي شود .آبياري زير زميني : در اين روش با خاصيت کاپيلاريته آب بيشتري در دسترس گياهان قرار مي گيرد . در روش کشت مستقيم گياه , در قسمت تحتاني يک لوله سفال به شکل ۸ قرار داده مي شود . کف بستر مقداري سنگريزه ريخته و به آن خاک اضافه مي کنند و سپس گياهان را داخل آن مي کارند . در بهار و تابستان و اوايل پاييز با غرقاب کردن بستر آبياري انجام مي گيرد و مازاد آب خارج مي شود .
با اوج گرفتن نگراني کاهش منابع آب از يک طرف و رشد روز افزون جمعيت و نياز بيشتر به مواد غذايي و محصولات کشاورزي از طرف ديگر، بهينه سازي و مصرف آب کشاورزي به خصوص در کشوري مانند ايران که جزو مناطق خشک دنيا به حساب مي آيد، از اهميت خاصي برخوردار است.
تراوا يعني تراوش کننده و سيستم آبياري زيرزميني تراوا، سيستمي است که با استفاده از لوله هاي متخلخل اسفنجي
(porous pipe) ، آب، کود، سم و اکسيژن را در يک فضاي رطوبتي، مستقيما در اختيار ريشه قرار مي دهد و اجازه نمي دهد حتي يک قطره آب هدر رود.
سيستم تراوا در واقع همان سيستم قطره اي تکامل يافته است که در آن بسياري از مشکلات، نظير تبخير، گرفتگي منافذ، آسيب پذيري، تجمع ريشه و دست و پاگيري و ... حل شده است و تنها فرق اين سيستم با قطره اي اين است که آبياري به صورت نشتي و زيرزميني انجام مي شود و همين تغيير به ظاهر کوچک، مزاياي نسبي بيشماري را به دنبال خواهد داشت که مي تواند اميد بخش تحول اساسي در اين زمينه باشد.

تاريخچه تراوا در ايران و جهان

در ايران: از قرنها قبل در مناطق کم آب ايران استفاده از کوزه هاي سفالي که در پاي درختان دفن مي شده اند، مرسوم بوده است. نحوه استفاده از اين کوزه ها بدين صورت بوده است که در پاي هر درخت کوزه اي را دفن مي کردند و دهانه کوزه را از خاک بيرون مي گذاشتند. سپس اين کوزه را توسط مشک پر از آب کرده تا به مرور زمان، آب داخل کوزه، از جداره سفالي، تراوش و به خاک نفوذ کند.
در جهان: از حدود ۴۰ سال پيش به اين طرف، تکنولوژي تراوا و استفاده از لوله هاي متخلخل يا تراوش کننده در آمريکا شروع گرديد و به دنبال آن فرانسه، انگليس، استراليا و اکنون ايران پنجمين کشوري است که به اين تکنولوژي دست يافته است. موسسه CNR فرانسه که يکي از بزرگترين انستيتو هاي تحقيقاتي جهان مي باشد علاوه بر آزمايشات فراوان و بسيار متنوع بر روي ميليونها متر لوله متخلخل در لابراتوار هاي مجهز، از قبيل دبي، تحمل فشار، مقاومت کششي، مقاومت تا خورندگي ، کنترل زبري، کنترل قطر داخلي و خارجي، کنترل وزن در هر متر لوله، افت فشار، رسوب زدايي توسط اسيد نيتريک، آب ژاول و .... ،تزريق انواع کودها و سم هاي محلول، انواع علف کش ها و ... در شرايط آب و هوايي مختلف و مناطق و خاکهاي گوناگون انجام داده که در نهايت منجر به تاييديه رسمي و ثبت بين المللي تکنولوژي تراوا گرديده است.
معرفي

لوله هاي تراوا سوراخ دار نيستند بلکه اسفنجي هستند، به عبارت ديگر در سيستم تراوا، جريان آب وجود ندارد بلکه يک فضاي رطوبتي ملايم و نسبتا يکنواخت (پياز رطوبتي) در اطراف لوله ايجاد مي شود. تکنولوژي تراوا به گونه اي است که با فشار خيلي کم (۰.۲-۰.۸ bar) ، آب از ديواره لوله تراوا، تراوش مي کند و پس از ايجاد يک فضاي رطوبتي با اطراف خود به تعادل مي رسد.يعني به ميزاني که ريشه آب را مي مکد، لوله هم تراوش مي کند و در سيستم هيچ گونه تبخيري نخواهيم داشت.
مزايا

۱- صرفه جويي آب به ميزان حداکثر.
۲- عدم گرفتگي منافذ: اولين سوالي که در ابتداي امر به ذهن مي رسد، اين است که آيا مانند برخي سيستمهاي آبياري به مرور زمان، وجود املاح محلول در آب و سختي زياد آب، باعث انسداد منافذ نخواهد شد؟
در مورد مواد معلق مانند شن، سيلت و جلبکها و .... که مي گوييم در سيستمهاي آبياري تحت فشار، توسط فيلتر هاي مناسب از آب گرفته مي شوند.
در مورد سختي موقت آب که در اثر تبخير، رسوب ايجاد مي شوند با جرات مي گوييم که رسوبي ايجاد نمي شود چون در اين سيستم اصلا تبخيري از سطح لوله نداريم و اگر تبخيري باشد از سطح خاک است. در مورد مواد محلول مانند نمکها، کودها و يا سمها و .... هم که در اين لوله ها توسط آب از منافذ لوله تراوا خارج شده و به خاک منتقل مي شوند.
سختي دائم آب که با تخليه بار الکتريکي يونهاي موجود در آب قابل رسوب مي باشند. در اين مورد مي گوييم که اين تخليه در مورد فلزات انجام مي شود و چون لوله هاي تراوا لاستيکي و عايق هستند، لذا هيچ گونه رسوبي از سختي دائم آب ايجاد نخواهد شد. مثال: در پروژه آزمايشي باغ پسته کرمان، با وجود EC بالاي آب (۱۲۰۰ ميکروموز بر سانتي متر مربع) بعد از سه سال ، هيچ گونه رسوبي مشاهده نشد و هيچ افت دبي وجود نداشت.
۳- افزايش کمي و کيفي محصول.
۴- صرفه جويي سم و کود تا ۵۰%.
۵- صرفه جويي انرژي: چون براي تراوش از لوله هاي تراوا نياز به فشار چنداني نيست (۰.۲-۰.۸ bar) انرژي کمتري نيز لازم خواهيم داشت. مثلا در برخي مزارع کوچک چنانچه منبع استحصال آب، در بالاي مزرعه باشد، با اختلاف رقوم ارتفاعي ۳m بدون نياز به پمپ مي توان مزرعه را با اين سيستم آبياري کرد.
۶- عدم نياز به تسطيح و تراس بندي.
۷- از بين رفتن تدريجي علفهاي هرز.
۸- قابل استفاده از مزارع و باغات تا باغچه منازل و گلدانها.
۹- جلوگيري از شيوع آفات.
۱۰- کاهش آلودگي محيط زيست.
۱۱- عدم مزاحمت براي ماشين آلات و کارگران.
۱۲- مصونيت از سرما و گرما.
۱۳- مصونيت از آسيب و سرقت.
۱۴- مصونيت از حيوانات و جوندگان.
۱۵- اکسيژن رساني به ريشه و کاهش نياز به شخم.
۱۶- عدم نياز به جوي و پشته و پوشش کامل زمين زراعي.
۱۷- قابليت کنترل اتوماتيک.
۱۸- کاهش آلودگي سفره هاي آبهاي زيرزميني.
۱۹- طول عمر سيستم (بسته به نگهداري و سرويس بين ۱۵ تا ۳۰ سال).
۲۰- قابل استفاده در زمينهاي ورزشي.
۲۱- عدم تاثير وزش باد.
۲۲- تکنولوژي باز يافتي: چون ماده اصلي و اوليه لوله هاي تراوا پودر لاستيک هاي فرسوده اتوموبيل مي باشد، علاوه بر مزيت قيمت تمام شده، از امتياز تکنولوژي باز يافتي هم برخوردار است.
۲۳- گسترش بيشتر ريشه.
۲۴- قابل استفاده در هر نوع آب و خاک و هوا.
۲۵- کاهش هزينه کارگري.
۲۶- عدم سله و فرسايش خاک.
۲۷- زودرس نمودن محصول.
۲۸- عدم آبدهي در فواصل درختان: يکي از علتهاي قابل ذکر اين است که خاصيت اصلي اين لوله ها، وجود مکش توسط ريشه گياه است تا لوله نشت و آبدهي نمايد.
۲۹- صرفه جويي اقتصادي.

محدوديت ها

۱- لوله گذاري در زير خاک: چون در عمق (۱۰-۶۰ cm) خاک نصب مي گردد، طبعا هزينه شيار کني را به همراه دارد ولي در عوض نيازي به قطره چکان، بابلر، ميکرو جت و ... نيست.
۲- فيکس بودن سيستم: محدوديت ديگر آن است که چون سيستم فيکس بوده و بعد از اجرا، تغييرات در اجزاي آن و يا جابجايي، هزينه بر است، پس بايد در مرحله طراحي، تمام پيش بيني هاي لازم، انجام گيرد.
۳- زمينهاي سنگي و کوهستاني: در زمينهايي که شيار کني در آنها نا ممکن يا خيلي مشکل است، مانند سنگي و کوهستاني، طبعا سيستم تراوا مناسب نبوده و سيستم قطره اي پيشنهاد مي گردد.

در ادامه معرفي لوله تراوا، مي توان گفت که لوله هاي تراوا، در ۵ نوع مختلف توليد مي شود که بسته به نوع مصرف، در مکانهاي مختلف و شرايط خاکي متفاوت جهت استفاده سفارش داده مي شود.
لوله هاي تراوا علاوه بر مصارف در آبياري کشاورزي، در هوا دهي شيلات، تصفيه آب و فاضلاب، آبدهي قسمتهاي داخلي بتن هاي حجم مثل سدها و پلها و ... ، سمپاشي در صنايع چوب، تزريق گاز اکسيژن و ازت به ريشه و ... نيز استفاده هاي بسياري دارد.
در مورد مقاومت شيميايي لوله هاي تراوا مي توان گفت که چون جنس لوله هاي تراوا از لاستيک و پلاستيک مي باشد، لذا در مقابل تاثيرات خاک مقاوم بوده و محلول هاي کود، سم و محلولهاي اسيد نيتريک، آب ژاول و ... که به صورت سيستميک مورد استفاده قرار مي گيرند هيچ گونه تاثيري روي لوله ها نخواهد داشت.
در جواب سوال احتمالي نفوذ ذرات خاک اطراف لوله به داخل لوله، بايد توجه داشت که چون لوله داراي خاصيت الاستيسيته مي باشد، پس همانطور که با فشار داخل لوله منافذ باز مي شوند و آب تراوش مي کند، بالعکس در صورت فشار منفي، خلل و فرج لوله تنگ تر شده و امکان نفوذ گل و لاي مشکل تر خواهد شد.
عليرضا فقهي – سيد علي کشفي
وبلاگ مقالات کشاورزی