ارگ بیاضه
ارگ بياضه - خور و بيابانك
ارگ بیاضه قلعه‌ای قدیمی است که در روستای بیاضه قرار دارد. این بنای چند طبقه و خندق عریض و عمیق و مجموعه خشتی گسترده و به هم پیوسته پیرامون آن، نمونه ارگ و دژ کویری است.
این قلعه باستانی با سبک معماری ساسانی، قرن‌ها کارکردهای دفاعی و مسکونی داشته و در دوره اسماعیلیه پایگاه هواداران حسن صباح بوده است. اتاق های متعدد و طبقات مختلف قلعه تا چند سال قبل به عنوان محل نگهداری اموال و انبار غله روستاییان مورد استفاده قرار می گرفت.
ذکر روستای بیاضه و قلعه آن در کتاب‌های احسن التقاسیم، صورت‌الارض ابن حوقل، سفرنامه ناصرخسرو و همچنین در سندی موسوم به جنگ نامه امام زاده ابومحمد ابراهیم (که در همین روستا مدفون است) آمده است.
بنا بر سفرنامه ناصرحسرو او هنگام عبور از مسیر نائین به طبس در این روستا و به گفته خودش در «پیاده» توقف داشته و در سفر نامه خود از قلعه کهن آن یاد کرده است.
در دوره های معاصر جهانگردان غربی مانند سون هدین ، آلفونس گابریل و مک کرگور هنگام عبور از کویر مرکزی ایران از آن سخن گفته‌اند.
در هجوم نایب حسین کاشی و قشون او به صفحات کویر در سالهای ۱۳۲۸- ۱۳۲۷ هجری قمری تمام قلاع منطقه از نائین تا طبس سقوط کرد ولی مهاجمان با وجود به توپ بستن قلعه از تسخیر آن عاجز ماندند. ماشاءالله خان پسر نایب حسین با اصرار بر ماندن نیروهایش در منطقه تا تسخیر آخرین دژ کویر در نامه‌ای تهدیدآمیز خواستار تسلیم روستاییان شد ولی آنان به پشتوانه استحکامات موجود و آمادگی دفاعی و موقعیت قلعه با این شعر به وی پاسخ دادند:
یا ما سر خصم بکوبیم به سنگ یا او سر ما به دار سازد آونگ القصه در این سراچه پر نیرنگ یک کشته به نام به که صد زنده به ننگ
بالاخره مهاجمان در برابر پایداری قلعه نشینان مجبور به ترک منطقه شدند.
قلعه باستاني بياضه كوهي است از خشت و گل، دژي بزرگ كه محوطه عظيمي را به خود اختصاص داده است . روزي در اين قلعه ۲۵۰۰ نفر زندگي مي كردند و تمام امكانات زندگي شان در همين جا مهيا مي شد ه است . قلعه اي در دل كوير كه از زير خاك سر برآورد است . در دل روستايي است كم جمعيت، غير از دو مغازه و يك نانوايي و چند پيرمرد كه دور هم نشسته اند در وهله اول چيزي نمي بينيد. اگر چشمه قناتي كه در زمستان و تابستان جاري است نبود، مسلما آن چندنفر هم مهاجرت كرده بودند. چند كيلومتر كه جلوتر بروي استان اصفهان را پشت سر گذاشته و پاي در استان يزد مي نهي، اما در اين ده كوچك چيزي هست كه آدم را در كوير سوزان به درنگ وا می دارد.
قلعه بياذه، اثري است در دل كوير سوزان، درست در ۱۰ فرسنگي جنوب شرقي خور و بيابانك. جاي آن بر لبه دوزخ ايران سبب شده كه كمتر كسي به آنجا سفر كرده يا حتي اسمش را شنيده باشد.وقتي از قلعه سخن مي گويم، در ذهنتان تصويري از اتاق خشت و گلي تصور نكنيد، دژي است بزرگ كه محوطه اي عظيم را به خود اختصاص داده است؛ كوهي است از خشت و گل.
دور تا دور آن را خندقي به عمق۷ تا۱۳ متر دربرگرفته است. درون آن تعداد زيادي اتاقك و راهروهاي پيچ در پيچ وجود دارد. چاه هاي متعدد و كانال داخلي خندق از ديگر تجهيزات قلعه است. آسياب هاي دستي و سه ميدانگاه از ديگر سازه هاي آن است. آنچه مسلم است اين قلعه جمعيتي حدود ۲هزار و ۵۰۰ نفر را در پنج طبقه خود جاي مي داده و براي تمام اين افراد امكانات لازم مهيا بوده است. در اصل قطبيتي بوده براي حاكم بيابانك.در سفرنامه ناصرخسرو نيز تاييد شده كه اين ناحيه - بيابانك- متشكل است از ۱۲ پاره روستا كه مركزيت آن با بياذه است.
بخشي از خندقي كه دور آن بوده، در سال ۱۳۶۷ توسط افراد ناآگاه براي احداث جاده پر شده، باروهاي بلند آن خراب شده و برج هاي بزرگ آن كم كم رو به نابودي است. از در چوبي قلعه كه مي گذري، اتاق هاي كوچك تودر تو با كوزه هاي بزرگ مي بيني، راهروهاي تنگ و پله هاي خشت و گلي. چشمه آبي كه از وسط ده مي گذرد بعد از عبور از پشت قلعه براي آبياري زمين هاي كشاورزي كه به ده ختم مي شود.
قلعه بياذه اثري است كه در منطقه حوز بيابانك بي همتاست، اما اكنون مي رود كه به تلي از خاك مبدل شود. حمايت نكردن سازمان ميراث فرهنگي از اين گنجينه باستاني سبب شده كه اين اثر آهسته آهسته رو به نابودي نهد. بي شك بازسازي و مرمت اين اثر باستاني و يادگار دوره ساساني مي تواند گامي مثبت در جهت حفظ آثار قدما باشد و حركتي مثبت براي جذب جهانگرد به شمار رود. بياضيه ؛ دژي كه تاريخ در آن از حركت بازايستاده است!
در بياضيه گويي زمان مدتهاست كه متوقف مانده است؛ اين را مي‌شود از شعارهاي ديواري پيش از پيروزي انقلاب كه هنوز قابل مشاهده هستند، دريافت. نگاه كنيد! درود بر خميني ... روح مني خميني ... بت شكني خميني ...
اين در حالي است كه به جرأت مي‌توان ادعا كرد، دژ بياضيه يكي از عظيم‌ترين و رفيع‌ترين بناهاي خشت و گلي در ايران مركزي محسوب شده كه به دليل معماري خاص و خندق عميق احاطه شده در اطرافش، همواره و در طول تاريخ در برابر اشرار و مهاجمان قد علم كرده و به قلعه‌اي تسخيرناپذير بدل گشته است؛ قلعه‌اي كه به گفته‌ي پيرمردان آبادي، از همين رو مورد احترام مردم منطقه است.
پیشینه تاریخی
اين بناي چند طبقه و خندق عريض و عميق و مجموعه‌ي خشتي گسترده و به هم پيوسته‌ي پيرامون آن – كه قدمتش تا دوره‌ي ساسانيان مي‌رسد، نمونه‌ي بارزي از يك ارگ و دژ كويري است كه از ديرباز مورد توجه گردشگران داخلي و خارجي بوده و چند سالي است كه سفر به اين روستاي كويري از سوي گروه‌هاي گردشگري و تحقيقاتي به ويژه مراكز دانشگاهي افزايش يافته است. اين قلعه‌ي باستاني برخوردار از سبك معماري ساساني، قرن‌ها به عنوان دژ مستحكم و تسخيرناپذير كوير مركزي ايران كاركردهاي گوناگون دفاعي و مسكوني داشته است. اتاق هاي متعدد و طبقات مختلف قلعه تا همين چند سال قبل به عنوان محل نگهداري اموال و انبار غله روستاييان مورد استفاده قرار مي‌گرفت.
براي تمام مردم خور و بیابانك نام قلعه بياذه، نامي آشناست، كمتر پيرمرد و پيرزني است كه اسم اين قلعه را نشنيده باشد. دليل معروفيت آن خارج از بحث قدمت و بزرگي، فتح نشدن توسط راهزنان معروف است. اواخر دوران احمدشاه كه آشوب و ناامني همه جا را فرامي گيرد، مردم روستا براي دفاع، به خانه اجدادي خود - قلعه- پناه مي برند.تاخت و تازهاي راهزنان باعث شد كه مردم براي نجات خود ماه ها را در اين قلعه سپري كنند. دزدان به غارت روستاها مي پرداختند و از اين روستا هم چشم پوشي نمي كردند. طبق مستندات از سال ۱۳۲۷ ه.ق مردم به مدت دو سال در برابر قشون نايب حسين كاشي درون قلعه ايستادگي كردند و با استفاده از موقعيت قلعه توانستند در اين مدت طولاني مقاومت كنند.
به هر حال در تمام دوران ناامني راهزنان نتوانستند اين قلعه را به تسخير خود درآورند و همين مساله باعث شد كه مردم و قلعه باستاني در اذهان مردم منطقه باقي بماند. اين قلعه در كنار آثار باستاني چون بازار زرگرها، مسجد جامع، حسينيه قديمي و همچنين وجود درخت زيتوني با قدمت هزار ساله جاذبه هاي خوبي براي جهانگردان داخلي و خارجي به شمارمي آيد.
قلعه بياضيه در دوره هاي گذشته به دليل موقعيت سوق‌الجيشي همواره از اهميت بسياري برخوردار بوده است، به گونه‌اي كه در دوره‌اي از ناامني و هجوم نايب حسين كاشي و قشون او به صفحات كوير در سال‌هاي ۱۳۲۸- ۱۳۲۷ هجري قمري تمام قلاع منطقه از نائين تا طبس سقوط كرد، ولي مهاجمان با وجود به توپ بستن قلعه از تسخير آن عاجز ماندند تا جايي كه ماشاءالله خان پسر سرشناس نايب حسين سرمست از فتوحات گذشته با اصرار بر ماندن نيروهايش در منطقه تا تسخير آخرين دژ كوير در نامه‌اي تهديدآميز خواستار تسليم روستاييان شد. ولي آنان به پشتوانه‌ي استحكامات موجود و آمادگي دفاعي و موقعيت استراتژيك قلعه در قطعه شعري به وي اين گونه پاسخ دادند كه: يا ما سر خصم بكوبيم به سنگ ؛ يا او سر ما به دار سازد آونگ القصه در اين سراچه‌ي پر نيرنگ ؛ يك كشته به نام به كه صد زنده به ننگ و سرانجام مهاجمان در برابر پايداري قلعه نشينان مجبور به ترك منطقه شدند.
با اين وجود، اين عمارت ارزشمند ، دچار فراموشي تاريخ گشته و در حال ويراني است!متأسفانه خندق حفر شده در ضلع جنوبي و غربي قلعه به دليل طرح گسترش مسجد بياضيه از بين رفته است! اميد است با فعال شدن بحث گردشگري طبيعي در كشور، بياضيه و مردمان فراموش شده‌اش نيز از توجهي كه شايسته‌ي آن هستند، برخوردار شوند.كاش مسئولين گردشگري ما قدر اين در و ديوار گلي بياضيه را مي‌دانستند و با اختصاص بودجه‌اي درخور، آن را به يكي از مهمترين پايگاه‌هاي گردشگري در ايران مركزي بدل مي‌كردند
٢٥٠٠ سال قدمت . از ایران باستان تا به امروز محكم و استوار ایستاده است با اینكه خشت و گلی است ، قلعه ای با بدنه مقاوم و عظیم ، خشت برخشت نهاده اند پدرانم تا ثابت كنند كه بشر می تواند با خشونت طبیعت به تفاهم برسد .
باشندگان این سرزمین مردان و زنانی بوده اند كه در مقابل مشكلات بنیادین زیست محیطی استقامت كرده اند و تو این مطلب را در كنار دیواربلند قلعه حس خواهی كرد و به بلندای روح آنان پی خواهی برد . در زیر تیغ آفتاب كوبر ، پنج طبقه ارتفاع چنین زیبا و مدو ر ساختن و خندقی به طول و عرض شش متر در اطراف آن حفر كردن ، كار مردانی است كه صبر قرین روحشان و اراد ه پولادین محرم دلشان است و هنرمندانه از كمترین امكانات موجود بیشترین بهره را برده اند.
اگر در سایه درخت بید زیبای كنار قلعه ، لحظه ای بیاسایی شاید صدای آرام و گوش نواز آب را كه روزی نارنج قلعه را دور می زده بشنوی و یا صدای شیهه اسب سربازان نایب حسین كاشی را دریابی در حالی كه پس از چهار ماه محاصره قلعه ، بدون كمترین توفیق در تاراج اموال مردم ، روستای بیاضه را ترك می كند .
یا شاید ببینی كه مرد م چگونه با حمله دزدان ، هراسان به قلعه پناه می برند و پس از رفتن آنها چگونه صدای ناله زنجیر و جرخ دنده می آید كه درب قلعه را آرام بر روی خندق می اندازد و پلی می سازد تا مردم شادمان از قلعه بیرون آیند ولی افسوس خواهی خورد كه اكنون اثری از آن درب زیبا نیست و اطمینان دارم با یاد صبرو استقامت آنان تونیز صبور وآرام خواهی شد و لذ تی عمیق در دل خود خواهی یافت .
|
