اقامتگاه های بوم گردی و توسعه کسب و کارهای خانوادگی در صنعت گردشگری
اقامتگاه های بوم گردی و توسعه کسب و کارهای خانوادگی در صنعت گردشگری
به انتخاب نویسندگان دنیای سفر
۲۷ آبان ۱۳۹۴ - ۰۹:۰۰dsfr.ir/py۲۳k
هم رسانیpersiangig.com
گردشگر خارجی در یک اقامتگاه بوم گردی در ایران
ایده و طرح اقامتگاه های بوم گردی ایران که از سال های گذشته به همت گروهی از فعالین گردشگری کشور و فارغ از وابستگی به نهاد و یا سازمانی خاص عملیاتی گردید، نامزد دوازدهمین جایزه خلاقیت سازمان جهانی گردشگری (UNWTO) شد.
در برخی از سایت ها به اشتباه سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور را نامزد این جایزه معرفی کرده اند. طرحی مردمی و ابتکارانه که اگرچه برخلاف سال های اولیه خود، بی مهری های فراوانی از طرف مسئولین گردشگری کشور را شاهد بود، اما امروز به همت پیشنیه علمی طرح و جلب رضایت گردشگران داخلی و خارجی توانسته مدیران امر را متقاعد کند که حرف های زیادی برای گفتن و شنیده شدن دارد. بر همین اساس هم معاونت گردشگری سازمان میراث فرهنگی به همراه کمیته ملی طبیعت گردی مجاب شدند تا تلاش هایی برای نظام مند کردن این اقامتگاه ها صورت دهند. کوشش هایی که فرجام آن نهایتا ابلاغ دستورالعمل احداث و بهره برداری از اقامتگاه های بوم گردی در سال گذشته بوده است.
هرچند این اقدامات و کوشش ها از نقد و نظر صاحب نظران مصون نمانده و منتقدان معتقدند این دستورالعمل ها به رغم تعیین سطح درجه بندی اقامتگاه ها و ضوابط و شرایط آن، فنی و علمی و کارآمد نمی باشد و تاکید می کنند که باید زیرساخت های حوزه بوم گردی در کشور را بیش از گذشته فراهم کرد. آن اقدامات دولتی و این نقدهای فعالین خصوصی در کنار اهمیت صرف اقامتگاه های بوم گردی و جایگاه فعلی آن در صنعت گردشگری ما را بر آن داشت تا در این شماره به موضوع اقامتگاه های بوم گردی و کم و کیف آن بپردازیم.
با طرح اقامتگاه های بوم گردی آشنا شویم
اقامتگاه بوم گردی نوعی از محل های اسکان برای مسافران است که بر خلاف هتل ها که ویژگی یکسان و کاملا مدرن دارند، دارای ویژگی محیطی و بومی-فرهنگی خاص خود بوده و به نوعی اقامتگاهی بومی و محلی است که عمدتا در خانه های قدیمی بازسازی شده و با شیوه ای که مطلوب برای مسافران باشد۲ اداره می شوند. هدف اصلی از این توسعه و ساخت این اقامتگاه ها دستیابی به توسعه پایدار در جوامع بومی است. در این طرح عمدتا اعضای یک خانواده مدیریت اقامتگاه را برعهده دارند و خدمات تنظیم شده را به مهمانان خارجی و داخلی ارائه می دهند.
در حقیقت از اصلی ترین شروط اصلی این اقامت گاه ها مشارکت و همکاری اعضای صاحب خانه (اقامتگاه) و سایر افراد محلی در کلیه فعالیت های گردشگری و خدماتی به گردشگران در مقصد است. این خدمات عموما شامل تولید و عرضه صنایع دستی بومی، پخت و ارائه غذاهای بومی و نوشیدنی محلی، برگزاری مراسم های آئینی و سنتی و آشنایی با سایر ویژگی ها و جذابیت های گردشگری مقصد است. در این طرح سعی شده تا آرامش زندگی سنتی به مهمانان انتقال داده شود و آن ها را از مشغله های زندگی دنیای صنعتی و مدرن کاملا بدور نگه دارد.
اقامتگاه های بوم گردی چه ویژگی هایی دارند؟
طبق تعریف اقامتگاه های بوم گردی اقامتگاه هایی هستند که در محیط های طبیعی با رعایت بالاترین سطح ممکن ضوابط زیست محیطی و به شکلی سازگار با معماری بومی و سیمای طبیعی منطقه احداث شده و ضمن حداکثر تعامل با جامعه ی محلی، زمینه حضور و اقامت طبیعت گردان را با کیفیتی قابل قبول و تعریف شده در محیط های طبیعی فراهم می نمایند. بر این اساس این اقامتگاه ها باید شرایطی را رعایت کنند که بدین شرح می باشند: کمترین آسیب را به محیط زیست اطراف اعم از طبیعی و فرهنگی وارد سازند. کمترین تاثیر ممکن را هنگام ساخت و ساز بر روی محیط طبیعی اطراف بگذارند؛ متناسب و هماهنگ با بافت فیزیکی و فرهنگی منطقه باشند و با توجه به شکل، ظاهر، رنگ و معماری محلی ساخته شده باشند؛ از روش های پایدار برای به دست آوردن آب مصرفی و کاهش مصرف آن استفاده کنند، دارای سیستمی کارآمد جهت دفع پسماندها و پسابها باشند. در حد امکان از منابع انرژی جایگزین با رعایت اصول پایداری بهره مند باشند. در راستای همکاری با انجمن های محلی تلاش کنند. برنامه های آموزشی درباره ی محیط های فرهنگی طبیعی و فرهنگی منطقه برای کارمندان و گردشگران ترتیب دهند. با شرکت در برنامه های تحقیقاتی، به توسعه ی پایدار منطقه کمک کنند.
دولت چه حمایت ها و مشوق هایی در نظر گرفته است؟
محمد علی فیاضی دبیر کمیته ملی طبیعت گردی اعلام نمود، ارائه تسهیلات بانکی تا سقف ۱۰۰ میلیون تومان با تنفس ۶ ماهه و بازپرداخت ۵ ساله برای راه اندازی اقامتگاه های بوم گردی، از مشوق های سازمان برای این واحدها می باشد. وی با اشاره به اینکه امکان فراهم آمده را نتیجه تعامل سازمان میراث فرهنگی با صندوق کارآفرینی امید در راستای تقویت ظرفیت های بومی و محلی استانی عنوان کرد، افزود: تسهیلات مذکور مشمول راه اندازی و بازسازی اقامتگاه های بوم گردی و نیز دفاتر خدمات مسافرتی خواهد شد که در حوزه طبیعت گردی فعالیت می کنند. ناگفته نماند که پژوهش ها نشان می دهد راه اندازی یک اقامتگاه بوم گردی که پنج اتاق نیز داشته باشد بین ۵۰ تا ۱۰۰ میلیون و حداکثر ۲۰۰ میلیون هزینه دارد که این هزینه شامل خرید تجهیزات و ملزومات، سرمایه در گردش و تبلیغات می باشد. ظرفیت هر اتاق نیز معمولاچهار نفر در نظر گرفته می شود.
رتبه بندی واحدها چگونه است؟
در دستورالعمل جدیدی که برای اقامتگاه های بوم گردی تهیه شده، این اقامتگاه ها به سه درجه تقسیم بندی شده اند که ضوابط و شرایط هر یک به طور مشخص شرح داده شده؛ بر این اساس، امور پایداری، رعایت اصول زیست محیطی و ابعاد فرهنگی و موارد مربوط به آن، بالاترین امتیاز، یعنی ۴۰ درصد از کل امتیازات را به خود اختصاص داده و امور ساختمانی، تجهیزات و خدمات و موارد مربوط به آن، امور نیروی انسانی، ایمنی و بهداشتی و موارد مربوط به آن هریک با ۳۰ درصد از کل امتیاز، شاخص های دیگری برای تعیین سطح درجه بندی اقامتگاه های بوم گردی هستند.
همچنین اعلام شده، آن دسته از اقامتگاه هایی که تجهیزات و خدماتی بیش از حد ضوابط لازم را برای درجه بندی مصوب ارائه کنند و یا برای توسعه پایدار گردشگری، اقدامات شاخصی انجام داده اند، طبقه ممتاز تعیین می شود. پراکنش جغرافیایی واحدهای اقامتی بوم گردی از بین بیش از ۵۰ واحد نشان می دهد که سهم اصفهان با بیش از ۲۰ اقامتگاه بیش از سایر استان های کشور است.
با چند اقامتگاه بوم گردی آشنا شویم
در ایران اقامتگاه های بومی و خانوداگی که معرف هویت بومی و فرهنگی محیط خود باشند به سرعت در حال افزایش هستند. اما برخی از این اقامتگاه ها بیش از سایرین شناخته شده اند و مهمانان خارجی و داخلی زیادی نیز هم اکنون مایلند تا اقامت در این واحدهای بومی را تجربه کنند. در اینجا تنها به معرفی چند نمونه اکتفا می کنیم.
آتشونی گرمه
روستای تاریخی گرمه، از روستاهای بخش خوربیابانک، شهرستان نایین استان اصفهان است. سابقه فعالیت های گردشگری در این روستا باعث شده که این منطقه به عنوان مرکزی پر رونق و موفق در منطقه، کشور و جهان شناخته شود. رونق گردشگری در این منطقه با حضور فعالیت مازیار آل داوود با راه اندازی اقامتگاه بوم گردی آتشونی شکل گرفت. در آتشونی در خانه ای اقامت خواهید کرد که در دل کویر قرار دارد و دارای ۱۲ اتاق در دو مهمانسراست. با سفر به آتشونی تجربه اقامت در دل کویر و بازدید از از روستای مصر را تجربه خواهید کرد.
بوم کلبه ترکمن
این اقامتگاه در نزدیکی پارک ملی گلستان در روستای توتلی تمک بنا شده، به طوری که تلاش شده است تا افرادی که در آنجا اسکان می یابند زندگی در محیط طبیعی را تجربه کنند و البته آرامش اجتماعی و زیست محیطی پیرامون خود را بر هم نزنند. با اقامت در این کلبه، با آداب و روسوم اقوام ترکن آشنا خواهید شد و از جاذبه های گردشگری از جمله طبیعت و حیات وحش پارک ملی گلستان، برج قابوس، مقبره و گورستان خارق العاده خالد نبی بازدید می کنید.
مضیف بردیه
نمی شود از اقامتگاه بوم گردی گقت و مضیف بردیه را از قلم انداخت. علی حیدری مدیریت آن را بر عهده دارد و با تلاش های که صورت داده توانسته ماجرای تلاش خود را در کتاب «داستان های گردشگری؛ داستان من، جامعه من، آینده» به عنوان یک الگوی موفق به ثبت رساند. مضیف روستای «بردیه» با طول ۱۱ lتر و عرض ۳ متر و نیم و ارتفاع ۴ متر ساخته شده است. در این اقامتگاه شما می توانید میهمان عرب های خونگرم در دشت های سبز خوزستان باشید و پذیرایی با غذاهای محلی، نوشیدن قهوه و چای و دارچین با خرمای محلی همراه با موسیقی محلی را تجربه کنید.
کلبه آقا میر
کلبه آقامیر با قدمتی بیش از یکصد سال در بافت قدیم سعادت شهر مرکز شهرستان پاسارگاد واقع شده است. سبک خانه و معماری آن بصورت بالا خانه است و مصالح آن عمدتا خشت و گل می باشد. اتاق مهمانخانه در طبقه دوم و آشپز خانه و اتاق نشیمن در طبقه پایین قرار دارد. تعداد اتاق خواب ها ۵ عدد و ظرفیت هر اتاق ۵ نفر می باشد. سیستم خواب بصورت کاملا سنتی از رخت خواب پیچ و جاجیم، گلیم استفاده شده است. ناگفته نماند که آقای میری صاخب کلبه بنیان گذار مبحث آستروتوریسم (گردشگری نجوم) در ایران است. با سفر به این کلبه تجربه رصد آسمان کویر در نزدیک پاسارگاد مقبره کوروش را تجربه کنید.
بحث خوشه سار بوم گردی و شبکه اعضای آن، امروز نامی آشنا برای فعالین صنعت گردشگری و علاقه مندان به سفر است. شبکه ای که برند برتر اقامتگاه های بومی کشور را ازآن خود کرده و از ظرفیت بسیار بالایی برای توسعه و رشد بیشتر برخوردار است.
اشکان بروج موسس و مدیرعامل موسسه توسعه پایدار گردشگری بوم گردی۱ درباره سابقه این طرح در سطح جهانی و بعد کشوری به فرصت امروز می گوید: در سال ۱۹۹۴ که اولین سمینار بین المللی انجمن های تخصصی اکولوژ شکل گرفت، گونه جدیدی از اقامتگاه ها با نام «اقامتگاه بومی یا اکولوژ» به صورت رسمی به دنیای گردشگری معرفی شد و بعدها در سال ۲۰۰۲ بود که اولین تعریف از اقامتگاه های بومی یا اکولوژها با رعایت معیارهای مختلف محیطی، فرهنگی-بومی و ساختاری-کالبدی مناطق ارائه شد. از آن زمان تا کنون نیز کشورهایی از جمله کنیا، کامبوج، استرالیا، آفریقای جنوبی، کاستاریکا، فرانسه، اسپانیا توانستند در زمینه راه اندازی اکولوژها تجربیات موفق و خوبی را کسب کنند و امروز صاحب برجسته ترین اکولوژها در کل دنیا باشند.
اما سابقه این طرح در ایران به سال های ۸۲ و ۸۳ بر می گردد. زمانی که آقای مازیار آل داوود تصمیم می گیرد اقامتگاهی در روستای گرمه (اقامتگاه آتشوونی) برای پذیرایی از گردشگران با حال و هوای بومی و سنتی ایجاد کند. در کنار آن اما، افراد دیگری نیز در سایر مناطق کشور بوده اند که با طرح هایی شبیه بهم در حال خدمات رسانی به گردشگران در خانه های قدیمی و با شکل سنتی بوده اند، فارغ از اینکه از وجود این ساختار در سایر مناطق نیز آگاه باشند. این روند ادامه پیدا می کند تا اینکه در سال ۸۸ گروهی از صاحبان این اقامتگاه ها برای منسجم کردن فعالیت های خود گردهم می آیند و در آنجا برای استاندارد کردن فعالیت های خود تصمیماتی می گیرند.
بحث خوشه سار بوم گردی، با نماد ایرانی انار نیز در همانجا مطرح می شود و مرام نامه این فعالیت نگاشته می شود. ناگفته نماند که کیارش اقتصادی نیز نقش محوری در ایده پردازی این جریان داشته است. همه ی این ماجراها شروع گونه جدیدی از اقامت با شکل و شیوه بومی-سنتی در ایران بوده است که به دلیل استقبال زیاد طی چند سال اخیر بسیار رشد می کند. بروج این اقامتگاه ها را که مدیریت آن با جامعه محلی و صاحبان آن همراه است بنیادی ترین اصل برپایی این اقامتگاه ها می داند و معتقد است: الگوی توسعه گردشگری در اقامتگاه های بوم گردی، براساس گردشگری جامعه محور (Community Based Tourism) است که می تواند نقش عمده ای را در توانمندسازی مردم محلی، تولید اشتغال و افزایش درآمد ایفا کند و مزایای زیادی را نصیب جامعه محلی کند.
لازم به ذکر است که رویکرد مبتنی بر جامعه محلی، از الزامات توسعه گردشگری پایدار است. این کارشناس ارشد گردشگری وجه تمایز اقامت در این اماکن با سایر اقامتگاه ها را در کسب تجربه منحصربفردی که از طریق برقراری ارتباط مستقیم بین جامعه میزبان و مهمان شکل می گیرد، می داند و می افزاید: این حضور و مشارکت از سوی خانواده برای تجربه و رضایت گردشگر و توسعه پایدار مقصد گردشگری و جامعه محلی، امری حیاتی است و نکاتی که در نحوه پذیرش مهمانان پیش بینی شده (استفاده از لباس محلی، گویش محلی و...) بر حس خوشایند این تجربه می افزاید.
این فعال گردشگری، بزرگ ترین آفت این طرح ها را عدم نظارت اصولی و عدم برنامه ریزی سیستماتیک می داند و می افزاید: برای توسعه این کسب و کارهای اقامتی، باید چند قدم اساسی برداشت تا با پیمایش آن، از شکست این طرح جلوگیری کرد. نخست اینکه جامعه محلی را از طرق گوناگون توانمند کنیم که در این زمینه نیاز است تا جامعه محلی را آموزش دهیم و بر یادگیری آنها بیافزاییم. بنابراین توانمندسازی و آموزش اولین شرط اساسی است. گام بعدی آگاه سازی گردشگران از وجود چنین اقامتگاه های بومی است تا با حضور آن ها در این اماکن چرخه اقتصادی جامعه محلی به گردش درآید. گام بعدی مدیریت و نظارت بر نحوه فعالیت ها و خدمات رسانی برای درجه بندی و رتبه بندی است تا با استفاده از عنصر نظارت جلوی آسیب های احتمالی گرفته شود.
این مدرس دانشگاه، درباره نقش دولت در این زمینه می گوید: دولت ها در کشورهایی که گردشگری در آن ها رشد کرده بیشتر نقش حمایت کننده، نظارت کننده و سیاست گذاری را بر عهده دارند و اجرای طرح ها را بر عهده بخش خصوصی می گذارد. در حقیقت این بخش خصوصی است که با اعمال استراتژی های مختلف و بهره گیری از دانش و علم خود، این کسب و کارها را رونق، توسعه و پایدار می سازد.
این کارشناس گردشگری ارزیابی خود از شکست طرح اقامتگاه های بوم گردی در خراسان شمالی به گفته مدیرکل گردشگری این استان، را این گونه بیان می کند: چگونگی آموزش، حمایت و هدایت جامعه محلی در این طرح ها بسیار مهم است. چرا که بحث اقامتگاه های بومی از پشتوانه علمی بسیار حرفه ای برخوردار است ولی متاسفانه سازمان میراث فرهنگی، فاقد کارشناس های ماهر و آشنا با نحوه پیاده سازی این پروژه است و همین باعث می شود که طرحی که برای کمک به جامعه محلی تبلور یافته با شکست در یک استان روبرو شود. ضمن اینکه تا کنون سازمان میراث فرهنگی، راهبردی علمی-عملیاتی به طور یکنواخت و یکپارچه مشخص نکرده است. از طرف دیگر ساده گیری در اعطای مجوزها و رده بندی اقامتگاه ها یکی دیگر آسیب هایی است که این واحدهای قامتی متوجه خود می بیند. در حال حاضر شاهد رشد قارچ گونه این واحدها در سرتاسر کشور هستیم بی آنکه خیلی از آن ها با اصول این طرح آَشنا باشند یا حداقل ملزومات را فراهم کنند.
بروج، با بی اساس خواندن برخی گفته ها مبنی بر رقیب بودن این بخش با بخش هتلداری کشور اظهار داشت: در بازاری که رقابتی است هر فعالی به دنبال جذب بیشتر مشتریان خود است. اما از لحاظ ساختاری و کارکردی بحث اسکان در اقامتگاه های بومی و یا هتل ها در یک طبقه گنجانده نمی شود چرا که جنس خدمات دهی در این دو اماکن فرق می کند. مثلا در هتل سعی می شود همیشه از ابزارهای مدرن و به روز برای خدمات دهی به مسافران استفاده شود. اما در اقامتگاه های بومی، معیارهای کاملا سنتی اجرا می شود. یعنی از تلویزیون و رادیو بدلیل اختلال در کسب تجربه خاص، استفاده نمی شود. سیستم گرمایشی آن استفاده از کرسی است. پخت و پز غذا و نوشیدنی بصورت بومی و قدیمی است.
علاوه بر این، ظرفیت قابل پذیرش واحدهای اقامتی بومی با هتل ها قابل مقایسه نمی باشد و بطور متوسط در اکثر اقامتگاه های کشور ۱۵ الی ۳۰ نفر می توانند پذیرایی شوند. اما در هتل ها این گونه نیست. ضمن اینکه اقامتگاه های بومی جزو گرانترین واحدهای اقامتی در کشورهای دیگر با هزینه اقامت بیش از ۵۰۰ دلار برای یک شب است اما در ایران این هزینه بسیار پایین و نزدیک ۱۰۰ هزار تومان است. بنابراین همانطور که گفته شد بدلیل متمایز بودن مشتریان، مخاطبان، نحوه خدمات، نوع تجهیزات و ظرفیت قابل پذیرش رقیب بودن این دو بخش اقامتی قابل مقایسه و قابل طرح نمی باشد.
اشکان بروج در بخش پایانی این گفتگو بار دیگر آموزش و توجیه جامعه محلی برای توسعه این فعالیت های جامعه بنیاد را مهم ترین نیاز امروز کشور می داند و معتقد است: اکنون ظرفیت قابل توجهی برای پیشبرد این کسب و کارها مهیا است که با برنامه ریزی و مدیریت کارآمد، می توان به آینده آن امیدوار بود و نباید سرنوشت آن را با استفاده از کارشناس های غیرماهر، بی برنامگی و بی کفایتی در مدیریت رو به تابودی کشاند.
این گزارش توسط ابوالفضل صیامیان گرجی؛ کارشناس ارشد برنامه ریزی گردشگری در روزنامه فرصت امروز به چاپ رسیده است.
http://www.donyayesafar.com/n/۳۱۴۶
|
