برز
نطنز استان
اصفهانروستای برز
روستای برز از توابع بخش مرکزی شهرستان نطنز واقع در استان اصفهان می‌باشد. برز با مساحتی حدود ۲۰ هکتار در ۱۶۵ کیلومتری استان اصفهان، ۴۰ کیلومتری شمال غرب نطنز، ۲۰ کیلومتری غرب اتوبان کاشان - اصفهان و ۸۰ کیلومتری جنوب غرب کاشان قرار دارد. روستای برز که از سر سبزی چشمگیری برخوردار و مرکز سابق دهستان برزرود بوده‌است، بین طره و کمجان قرار دارد که فاصله آن تا طره سه کیلومتر و تا کمجان ۱٫۸ کیلومتر است. سابقه سکونت در روستای برز از قدمت بسیار بالایی برخوردار است و طبق گفته افراد محلی سابقه شکل گیری آن به قبل از اسلام بر می‌گردد. از نشانه‌های آن بقایای قبرستان‌های زرتشتی‌ها و یهودیان در روستا می‌باشد. بافت قدیمی روستای برز این روستا در گذشته مرکز سابق بخش برز بوده‌است و زادگاه برخی فرهیختگان همچون میرزا ابوالمعالی وزیر غلامان و تفنگچیان (وزیر شاه عباس اول)، میر ابوالعلی، عموزاده میر ابوالمعالی، وزیر قورچیان شاه عباس اول و فرزندانش میرزا محمد شفیع، وزیر قورچیان شاه صفی، میرزا محمد باقر، وزیر قورچیان شاه عباس دوم و فرزند زاده‌اش، میرزا محمد صادق، وزیر شاه طهماسب دوم اشاره کرد. در مجموعه ناصری نسخه خطی از حسین بن ابراهیم خان اصفهانی(سال ۱۲۹۴ ه.ق) وجود دارد که راجع به برز چنین نوشته‌است: برز در تحت قریه طره اتفاق افتاده، در میان دره کوه. برز، دهی است که در همه نطنز، دهی به این خوش آب و هوایی نیست، ییلاق است. تخمیناً ۳۰۰ خانوار بوده. مردم برز اناثاً و ذکوراً صاحب صوت می‌باشند. باغات و اشجار میوه از همه قسمی زیاد دارد. به خصوص گلابی که خیلی زیاد است. هم رودخانه دارد و هم قنات. از بالای ده تا زیر ده خیابانی درست کرده‌اند که هر دو طرف آن چنار است. در پشت خیابان خانه از هر دو طرف، پشت خانه‌ها باغات. یک روی خانه به خیابان و یک روی به باغات است. محصول شتوی، گندم، صیفی و جو حامض است. روستای برز روستای کاملاً دره‌ای است که از شرق به غرب کشیده شده‌است. جاده بین روستایی که روستاهای ابیانه، طره، برز، یارند و هنجن را به مراکز بالا دست ارتباط می‌دهد، از وسط روستای برز می‌گذرد و آن را به دو قسمت شمالی و جنوبی تقسیم کرده‌است. قسمت جنوبی روستا عمدتاً مساکن قدیمی و سنتی روستا قرار دارد و بیشترین بناهای تخریبی و مرمتی در این محدوده استقرار دارد. قسمت شمالی بافت جدید روستا است که در دهه‌های اخیر توسعه یافته‌است و بیشترین مساکن نوساز روستا در آن قرار دارد و معابر آن عریض تر است. این روستا بدلیل گستردگی و پراکندگی اقلیمی، کثرت کوچه‌ها، محله‌های قدیم و جدید مجزا، معماری محلی ساختمانها، رنگ خاک زرد معروف به خاک تنور در نماها، عدم هرگونه کوچه بن بست، دارای دو محله مجزا با آب و هوای متفاوت در شمال و جنوب، عبور رود خانه معروف برزرود از وسط ده، وجود قلعه سنگی در نمای اولیه ده، کوه هیمند سربه فلک کشده در شمال غربی، مردمانی با آداب و رسوم بیاد ماندنی از نسلهای کهن، باغات سرسبز و خوش منظر و عبور جاده اصلی و توریستی به این روستا جلوه‌ای دیگر بخشیده‌است. با توجه به این که این روستا فاصله کمی تا منطقه گرمسیری باد رود و کاشان دارد ولی به دلیل قرار گرفتن بین کوه‌های هیمند از شمال غربی، وردشت از شمال، تخته سرکر از جنوب شرقی و ریزنده از جنوب غربی و وجود چشمه سارهای متعددی که از این رشته کوه‌ها جاری می‌شود این روستا را از نظر وضعیت آب و هوایی به یک منطقه بسیار معتدل و خوش آب و هوا تبدیل نموده‌است. با توجه به موقعیت مکانی و زمانی برز در زمان صفویه، می‌توان گفت بزرگانی که قبلاً نام آن‌ها ذکر شد بناهای قابل توجهی نیز از خود به جای نهاده بودند که امروزه تنها ویرانه‌ای از آن‌ها باقی‌مانده‌است. مانند عمارت مشهور به تالار که تا سال ۱۳۳۵ شمسی قسمت مهم آن شامل بیرونی و اندرونی به جای مانده بوده‌است ولی سیل مهیبی که آن سال جاری شد، خسارت بسیاری به بار آورد آن چنان که برز را تقریباً به ویرانه تبدیل کرد. در نتیجه عمارت تالار نیز از این سیل مصون نماند وبیشتر قسمت‌های آن از بین رفت. از آثار تاریخی و قدیمی برز می‌توان به بقعه سه تن از فرزندان امام موسی کاظم، شاه زاده اسماعیل، بی بی حلیمه خاتون و شاهزاده اسحاق و حمام قدیمی سرده و قلعه سنگی و قلعه سر ده و قدمگاه اشاره کرد. مهمترین اثر تاریخی موجود در شاهزاده اسماعیل منبری چوبی با قدمتی طولانی مربوط به قرن ششم هجری است. این منبر دارای منبت کاری‌های ظریف و طرح و نقش‌های گوناگون است. بر ستون‌های دیواره کنار پله‌ها و مسند آن آیات قرآنی کنده کاری شده و دارای کتیبه‌ای است که در آن نام بانی و تاریخ ساخت که سال ۵۴۳ هـ. ق است درج شده‌است.
