بنه
بنه ارباب رعیتی[ویرایش]
بنه ارباب رعیتی بنه ای بود که ارباب با در نظر گرفتن مقدار آب ، زمینی را که در اختیار داشت بر اساس عرف محل به قطعاتی تقسیم نموده به ضمیمه هر قسمت معمولا یک شبانه روز آب را با ابزار مشخصی برای مدت یک سال زراعی به دست نیروی کار معینی سپرده و خود مستقیما نیروی کار را سرپرستی کرده و مواظب اعمال و رفتار آنان بود.
در بنه های ارباب رعیتی چهار عامل آب، زمین، نیروی شخم و بذر در اختیار ارباب و نیروی کار زیر نظر او به کار اشتغال داشت و اگر غیر از این بود بنه را ارباب رعیتی نمی نامیدند.
بنه گاو بندی[ویرایش]
بنه گاو بندی بنه ای بود که مالک زمین و آب موجود در ده را به شراکت گذارده و فرد دیگری با اجازه و موافقت مالک تهیه عوامل منقول بنه را تعهد کرده و کشت و زرع بنه را سرپرستی می نمود و به هنگام تقسیم محصول به نسبت عواملی که در اختیار و یا تهیه کرده بود سهم می برد.
به عبارتی اگر دو عامل غیر منقول (زمین و آب) در تملک مالک و سه عامل منقول در اختیار فرد دیگری قرار داشت (بنه گاو بندی) نامیده می شد و در اختیار دارنده این عوامل منقول را (گاو بند) می نامیدند.
عوامل غیر منقول بنه[ویرایش]
عوامل غیر منقول بنه شامل آب و زمین می باشد این دو عامل بستگی به شرایط اقلیمی تابعی از یکدیگر بوده، به نحوی که آب و زمین کاملا به یکدیگر وابسته بودند. در نقاط مرکزی ایران زمین عامل اصلی و اولی بنه نبود بلکه خود تابعی بود از مقدار آب موجود متعلق به بنه زیرا مقدار آب و کشش آن بود که وسعت زمین های بنه را مشخص میداشت. در برخی نقاط ایران که آب فراوان است مانند نواحی شمالی آن مناطق سی سخت و سر سررود و دشت روم کهگیلویه و دهات قصر شیرین دیگر آب مسئله ای نیست.بلکه زمین مسئله است، بنابراین اگر بنه ای تشکیل شود، آب تابع زمین است ولی در این نقاط بنه ای مشاهده نشد و معمولا خانوارها به صورت جمعی و بنه ای نواحی مرکزی به کشت و کار اشتغال نداشتند.
عوامل منقول بنه[ویرایش]
الف) نیروی انسانی
ب) نیروی شخم
ج) بذر
نیروی انسانی[ویرایش]
نیروی انسانی بنه که اعضای بنه را تشکیل می دادتابعی بود از مقدار زمین بنه،(نیروی انسانی بنه از حدود اعضاء بنه تجاوز می کرد)، وسعت زمین بنه، احتیاج بنه را به نیروی شخم مشخص می نمود. افرادی که در بنه کار می کردند به سه گروه آبیار، دو آبیار و برزگر تقسیم می شدند.
نیروی شخم[ویرایش]
نیروی شخم با تعداد گاوکار مشخص می شد بنابراین وسعت بنه با جفت گاو سنجیده می شد( هر جفت گاو کار به یک نفر احتیاج داشت)
محلیان شخم زنی را گاو یاری و شخم زن را گاو یار می نامیدند.علاوه بر شخم و ماله کشی از نیروی شخم در خرمن کوبی نیز استفاده می کردند.
عرف محل کار گاو یاران را نیم روزه معین کرده بود زیرا هر برزگر که با یک جفت گاو برای شخم زنی به صحرا می رفت کار شخم زنی را حدود ظهر پایان داده و عصر همان روز به توجه و علف دادن به گاو ها می پرداخت.
طبق اظهار مطلعین از سال ۱۳۲۱ شمسی به بعد تراکتور در این نواحی آورده شد و از سال ۱۳۴۶ به بعد دیگر به طور کامل جای گاو را گرفت تا آن جا که اکنون در سراسر منطقه فقط با تراکتور شخم زده می شود، بنه ها خیلی زود تراکتور را پذیرفتند.
بذر[ویرایش]
معمولا پنجمین عامل اصلی بنه را بذر به حساب می آورندبه خصوص بذر گندم، طرز تهیه بذر چنین بود که هنگام برداشت محصول بنه ها بهترین گندم را بدون تقسیم بین اعضاء بنه برای بذر سال آینده به انبار اربابی می بردند و تولیدکنندگان بذر از گندم بنه های دیگر سهم می گرفتند.
حقوق اعضاء بنه[ویرایش]
الف) حقوق ناشی از نسق:
روستاییان نسق را (قانون زراعی) تعریف می‌کردند و به کسی نسق دار می‌گفتند که در ده دارای حقوقی در امور زراعی باشد و عرف محل این حقوق را به رسمیت شناخته و مدافع آن باشد.صاحب نسق شدن در ده شرایطی داشت که این شرایط عبارت بود از: ارثی بودن، ساکن محل بودن، بومی شدن، کار آمد بودن (اگر تمام این شرایط در فردی جمع بود احتیاج به نیروی انسانی بنه و موافقت ارباب نیز لازم بود، چه کارآمد بودن در سنین معینی برای ارباب کمال ضرورت را داشت، ارباب می توانست فرد مورد نظر خود را در بنه به کار گمارد ولی اگر نسق داشتن فردی، رشد کرده امتیازاتش به امتیازات گاوبند مبدل می شد، دیگر بیرون کردنش از محالات بود مگر اینکه گاوبندی و حق نسق او را با رضایت خاطر خودش خریداری کنند.
ب) حقوق و مقررات سهم بری:
افرادی که در بنه به کار اشتغال داشتند برای گذران زندگی ماهانه مبلغی پول و گندم به طور علی الحساب دریافت می کردند، در مواقع ضروری ارباب پول لازم را در اختیار آن ها می گذاشت ولی در پایان سال زراعی به هنگام برداشت محصول بدهی آنان را از سهم محصولشان کسر می کرد. پول نقدی که به مرور به دهقانان داده شده بود از سهم فروش نقدی پنبه و یا صیفی آن‌ها کسر شده و مقدار گندم از سهم گندم آن‌ها کم می‌شد.
طرز تقسیم محصول در بنه[ویرایش]
الف) طرز تقسیم محصول بنه ارباب رعیتی:
کشت بهاره: برای تقسیم محصولات بهاره یعنی محصولاتی که از فروردین به بعد کشت می گردند مانند: صیفی، پنبه و حبوبات( باقلا، نخود، لوبیا و ماش) پس از برداشت محصول، نخست بذر آن را از کل محصول برداشته، چهل درصد باقیمانده سهم دهقانان بنه و شصت درصد آن به مالک تعلق می‌گرفت، تهیه آب، زمین و نیروی شخم از ارباب و تهیه نیروی کار و مخارج مربوط به عهده دهقانان بود.
کشت پاییزه: برای تقسیم گندم و جو ابتدا از کل محصول ده درصد آن را ارباب به عنوان مخارج شخم و ده درصد را دهقانان به عنوان جمع کشی بر می‌داشتند سپس از بقیه محصول سهم نجار، آهنگر،بوجاری، دشت بانی، چوپان و امسال آن کم شده و بقیه به چهار قسمت تقسیم می‌شدکه سه قسمت متعلق بود به ارباب و یک قسمت متعلق بود به دهقانان.
ب) طرز تقسیم محصول بنه گاو بندی:
نوع یک) پس از برداشت های متفرقه از کل محصول بنه، بقیه محصول به تساوی بین مالک و گاوبند تقسیم می‌شد.
سهم مالک برای زمین و آب
سهم گاوبند برای شخم و نیروی کار
نوع دو) در این گروه دو نفر گاوبند بذر را به طور مشترک تهیه می‌نمود و چون خود در روی زمین کار می‌کردند علاوه بر حق گاوبندی سهمی از نیروی کار نیز می‌بردند.
منابع[ویرایش]
وبلاگ جامعه شناسی روستایی و عشایری
