تاریخ بازار کشاورزی، تجاری و صنعتی شهرستان شوش
در دوره هایی که با امپراتوری های بزرگ انطباق می یابند. به نظر می رسد که شهر شوش، پس از مرحله ای که در آن یکی از پایتخت های هخامنشی به شمار می آمد سهمی فعال تر و گسترده تر از آنچه که هرگز به آن دست نیافته بود، در بازرگانی بزرگ و عمده شرق به عهده داشته است.
از یک سو شهر به عنوان یک مرکز سیاسی، اداری و اقتصادی و از سوی دیگر، شوشان، منطقه بزرگ سیاسی، که به علت موقعیت جغرافیایی خود سرزمین عبور راه های بزرگی که از طریق آنها فرآورده های محلی و مال التجاره ها حمل و نقل می شد ایفا نموده است. شوش که یکی از پایتخت های هخامنشی به شمار رفته در دوره ی سلوکی، شهری پررونق بوده و در دوره ی ساسانی در حالی که شوش به سوی زوال و خاموشی می گراییده کشاورزی در منطقه خوزستان به صورت امری جدی و بااهمیت درآمده است.
شوش هرچند که بر سرراه یکی از جاده های بین المللی بین خلیج فارس و بین النهرین قرار داشت و اهالی آن در برخی از اوقات هنگامی که از راه تجارت سود کمتری می یافتند به تلاش در راه توسعه و پیشرفت کشاورزی در منطقه اقدام می نمودند.
تاریخ شوش، در خلال هزاره ی اول ق.م. در مقایسه با تاریخ مراکز بزرگ در بین النهرین تاریخی استثنایی به شمار می رود و این مورد در تاریخ شوش تازگی ندارد. شوش از دو برگ برنده ی اصلی بهره گرفته است، موقعیت و مقامی که در بین النهرین از آن برخوردار بوده، و موقعیتی که در مرکز یک منطقه کشاورزی در حال گسترش و توسعه داشته است. این دو برگ برنده به ترتیب جانشین یکدیگر شده و سپس به نفع دو فعالیت مذکور اضافه شده اند. سرانجام یکی از آنها، یعنی کشاورزی به جای مانده است.
آسایش و رفاهی که به نظر می رسد شهر شوش از آن بهره مند بوده است بدون شک بیش از هرچیز دیگر به بازرگانی بین المللی بستگی داشته و مطالعات مربوط به سکه شناسی صحت آن را مورد تأیید قرار می دهد.
البته منظور تنها سکه های ضرب ضرابخانه ی شوش که در محل باستانی و در دیگر شهرها و بنادر و به ویژه در سلوکیه ی دجله و در جزیره ی «فای لکا» کشف شده اند، نیست بلکه به خصوص سکه های ضرب خارج است که در شوش بدست آمده که قبل از هرچیز سکه های سلوکی دجله، سکه های متعلق به ضرابخانه های دیگر ایران و بین النهرین سکه های عرب «جرها» و سرانجام درهم باکتریان است.
چنین به نظر می آید که شوش، مقطعی از یک جاده ی تجاری را در اختیار خود داشته که از نظر اهمیت در ردیف اول قرار داشته است. این جاده خلیج فارس، بین النهرین و خاور زمین را بایکدیگر پیوند می داده است. بدین ترتیب امر بازرگانی سبب ثروتمند شدن آن گردیده است. شهری گذرگاه و محل رفت و آمد نیز محل صدور بخشی از فرآورده های کشاورزی شوشان. چنین به نظر می آید که این تجارت به ویژه در پایان قرن سوم، از زمان پادشاهی آنتیوکوس سوم به بعد ترقی یافته است.
در دوره ی ساسانی، کشاورزی بر مراقبت و نگهداری از مجراهای آب برای آبیاری تکیه داشته، که شبکه های آنها را پادشاهان ساسانی توسعه داده و متحول کرده بودند. قانونگذاری مالیاتی اسلامی در قرون اولیه هجری مربوط به عراق سفلی و اهواز، بر حفظ و نگهداری این مجراهای آبرسانی که قسمت اعظم عواید آن به دولت می رسد تکیه می کند. بنابراین می توان ملاحظه کرد که سرمایه گذاری های دوره ی ساسانی در کشاورزی، در دوره اسلامی ادامه یافتند. تعداد متونی که به تعریف و تمجید کشت و زرع اطراف شوش پرداخته اند بی شمار است.
در کنار کشاورزی فعالیت صنعتی نیز در شوش دارای اهمیت بوده و در میان این فعالیت ها صنعت پارچه بافی به ویژه ابریشم، که شهرت آن مکرر در روایات منابع و متون آمده است، از همه مهمتر و غالب بوده است. نساجی نیز میراثی از دوره ی ساسانی به شمار می رود. ساختار این صنعت که محصولات آن در کارگاه های وابسته به حکومت تولید می شد، در دوره ی ساسانی نسبتاً به خوبی شناخته شده اند. امکان اینکه فتح اعراب موجب تغییر و تبدیلی در آنها نشده باشد، کم است.
به نظر می رسد که مالکیت ارضی از نوعی فئودالی که در پایان دوره ی ساسانی بسط یافته و ترقی کرده بود تحت خلافت نیز پابرجا مانده باشد. این فرضیه می تواند با مقررات مالیاتی زیر مورد تأیید قرار گیرد: «فرمانروایانی که بعد از فتح و پیوزی ها از سوی خلفا مأمور می شدند، با اهالی و ساکنان نواحی و بخش ها مثل ساکنان شهرها رفتار می کردند، با این تفاوت که پرداخت مواجب و مزد لشکریان را به طور انحصاری به عهده ی ساکنان بخش ها و نواحی می نهادند.»
شکوفایی شوش در قرون نهم – دهم میلادی مسئله ای دیگر را مطرح می سازد: پایه و اساس آن هرچه باشد، اعم از صنعتی یا کشاورزی یا هر دو، اینها چگونه توانسته اند در مقابل وضعیت بسیار مغشوشی که در منطقه در طی مدت قرن نهم به خود دیده است، ایستادگی و مقاومت کنند؟ در منابع تاریخی مسئله ای دیگر به جز تاراج و غارت و لگدمال شدن کشور در زیر پای لشکریان مطرح نمی گردد.
|
