تسهیل گری
تسهیل گری؛ مشارکت روابط
تسهیل گری[ویرایش]
در ارتباط با تسهیل گری نخست می توان به دو اصل اساسی اشاره داشت: اصل مشارکت و اصل روابط که این دو اصل زمینه ساز و تکمیل کننده حلقه نهایی یعنی تسهیل گری هستند.
مشارکت[ویرایش]
← تعریف مفهومیاز حیث مفهومی واژه مشارکت به معنای شراکت و همکاری در کاری، امری یا فعالیتی و حضور در جمعی، گروهی و سازمانی جهت بحث و تصمیم گیری چه بصورت فعال و چه بصورت غیر فعال است. در مجموع جوهره و هسته اصلی مشارکت را باید در فرایند درگیری، فعالیت و تاثیرپذیری دانست.
← سطوح مشارکتخرد ( فرد): مشارکت افراد در بنگاهها، شرکتهای کوچک خصوصی که با میل و اراده توأم است.
سطوح میانی (نهادها و سازمانهای اجتماعی): این نوع در سطح بخشهای مختلف جامعه اعم از سازمانها، نهادها و روابط بین این سازمانها صورت می گیرد.
سطح کلان (جامعه): مشارکت در نظام کلی اجتماعی است که همان مشارکت ملی است.
بر مبنای چگونگی عضویت یا کیفیت دخالت مردم به طور کلی سه گونه مشارکت را می توان از هم تفکیک نمود:
۱- مشارکت طبیعی: منشا آن در سنت های اجتماعی بوده و در گروههای خانوادگی، خویشاوندی، گروه دوستان و همسالان و .... است. این نوع مشارکت آگاهانه و از روی اختیار و اراده افراد نیست.
۲- مشارکت اجباری: در این نوع مشارکت، عامل بیرونی نقش اساسی و تعین کنننده ای دارد. مثلاً استفاده از نیروی کار رایگان برای اجرای طرحهای مختلف؛ مانند دیوار بزرگ چین و ... .
۳- مشارکت ارادی یا داوطلبانه: مشارکتی بدون نفوذ و دخالت عوامل خارجی و بصورت ارادی و آگاهانه است که خود نیز بر دو قسم است: مشارکت داوطلبانه منصفانه و مشارکت داوطلبانه غیرمنصفانه.
← اصول مشارکت۱- یادگیری مشترک
۲- شفافیت
۳- گفتگو
۴- احترام به تنوع و تفاوت ها
۵- انعطاف پذیری
۶- توانمند سازی یا توانمند شدن
← انگیزه های مشارکت۱- ایجاد تعامل و ارتباط بهتر بین اعضای گروه (همگرایی)
۲- استفاده از تجارب دیگران در ارتباط با موضوع همکاری (تشریک مساعی)
۳- سریعتر به نتیجه مطلوب و مورد نظر رسیدن
۴- داشتن اهداف مشترک اعضای گروه که زمینه ساز تکوین کار مشارکتی است
۵- تبادل اطلاعات بین اعضای گروه
۶- تقویت احساسات و ارزشهای انسانی و اخلاقی
← طیف مشارکتعموماً طیف مشارکت به دو صورت خطی و فنری اتفاق می افتد که در الگوی مشارکت خطی ما فرایند زیر را داریم:
سهیم شدن / سازماندهی / توانمند سازی
کار برای مردم / کار با مردم / کار توسط مردم
در نمودار فوق، همانطور که مشاهده می شود در مرحله سهیم شدن، پروژه ها و طرحها هر چند که مخاطبانش مردم هستند ولی در روند تصمیم گیری و اجرای آنها به هیچ وجه نظرات آنها اعمال نمیشود و در حقیقت تمامی پروسه طرحها توسط عوامل بیرونی صورت می گیرد.
اما در مرحله سازماندهی مردم همراه با عوامل بیرونی در فرایند تصمیم گیری و اجرای پروژه ها مشارکت داشته و اعمال نقش می نمایند. بالاخره در مرحله توانمندسازی خود مردم هستند که در شناسایی نیازها و اجرای پروژه ها و طرحها مشارکت داشته و به صورت داوطلبانه و مستقل از عوامل بیرونی در اجتماع محلی نقش و حضور پررنگ دارند.
در الگوی مشارکتی از نوع فنری ما شاهد یک حالت و وضعیت از فکر، عمل و بازخورد هستیم. بدین صورت که اعضای اجتماع محلی همواره یک ارزیابی از مجموع فعالیتهای خود در یک فرایند مشارکتی صورت گرفته را بعمل می آورند تا ببیند که عملکردهایشان تا چه حد در چه زمینه هایی موفقیت آمیز بوده و در چه بخشهایی ناکارآمدی وجود داشته است. که بعداً به جرح و تعدیل و اصلاح بخشهای نامطلوب جهت حصول به نتیجه بهتر و پویا اقدام می نمایند.
← تکنیک های مشارکت- تحلیل وضعیت (swot ) - شاخه / پیامدها
- درخت مشکلات - تنه / مساله
- ماتریکس زوجی - ریشه / علل
- تحلیل نهادی
- ارزشیابی
ماتریکس زوجی: رویکرد بررسی مقایسه ای بین پدیده ها و نمودهاست.
تحلیل نهادی: این نوع تکنیک مشارکت به بررسی میزان و شدت ارتباط تشکل های محلی با ارگانها و نهدهای دولتی مستقر در سطح شهر می پردازد.
← موانع مشارکت درون گروهی - اولویت انگیزه های مادی در بین اعضای گروه
- رقابت جویی بجای همکاری
- عدم تعامل و همگرایی بهینه بین اعضا
- عدم اعتقاد به مشاوره و تشریک مساعی جهت پیشبرد امور و تحقق اهداف
- تقدم منافع و انگیزه های فردی بر منافع و اولویت های جمعی
برون گروهی - فقدان شرایط و بستر لازم برای تکوین نهادهای مدنی (NGO ) در جامعه
- وجود قوانین، دستورالعمل ها و آیین نامه های سخت ودست و پاگیر
- عدم حمایت و توجه جدی نهادها و مسئولان امر از تشکیل نهادهای مدنی
- تمایل اندک دولتمردان و نهادهای دولتی نسبت به نظر سنجی و دخالت دادن مردم و اجتماع محلی در روند تصمیم گیری و اجرای پروژه ها
روابط[ویرایش]
بالایی:
پایینی:
بی تردید تعاملات و روابط جمعی همواره به صورت عادلانه و برابر بین اعضا تداوم نمی یابد بلکه مواقعی اتفاق ما افتد که روابط عادلانه و دوسویه بین اعضا به روابط ناعادلانه و یک سویه تبدیل می شود که تحت چنین شرایطی یک فرد یا عده قلیلی بر علیه اکثریت اعضای گروه اعمال سلطه می نمایند. که متعاقب آن یک وضعیت سلطه گری بر فضای همکاری گروهی حاکم می گردد.
مصادیق این نوع رابطه سلطه گری را ما در مناسبات اجتماعی به اشکال مختلف مشاهده می کنیم مثلاً در رابطه کارگر- کارفرما، معلم – شاگرد، استاد- دانشجو، راننده تاکسی – مسافر و ... .
← راهکارهای مقابله با سلطه گری۱- کسب مهارتهای زندگی
۲- درک متقابل
۳- تذکر دادن
۴- کسب شناخت از خصوصیات فرد سلطه گر
۵- ارتقاء اطلاعات اعضای گروه در روند تصمیم گیری و توانمندسازی اطلاعات اعضای گروه
۶- یادگیری مهارت نه گفتن در مقابل خواستهای فرد سلطه گر
۷- شرح وظایف و حدود اختیارات اعضای گروه
۸- دادن فرصت جهت جبران رابطه سلطه گری
۹- تشویق جنبه های مثبت فرد سلطه گر و عدم توجه به رفتارهای منفی سلطه گر
۱۰- تضعیف نقش و مسئولیت فرد سلطه گر در گروه
۱۱- مقابله به مثل
۱۲- عزل فرد سلطه گر از مقام مدیر گروه
==!==
تسهیل گری[ویرایش]
← تعریف مفهومی تسهیل گریدر فرهنگ لغت تسهیل گری به معنای ساده سازی یا کمتر کردن مشکلات با کمک حرکت به سمت جلو است بنابراین فرد تسهیل گر فرآیند ساده سازی و کم کردن مشکلات را انجام می دهد.
در حقیقت، تسهیل گری فرایندی است که طی آن سعی می شود ابزار ابتکار عمل، تصمیم گیری، خلاقیت به افراد و گروههایی که تابحال به هر علت در حاشیه بوده اند و فرصت مشارکت نداشتند، انتقال یابد و نقش و فعالیت اعضای گروهی به صورت قابل توجهی تداوم داشته تا اینکه افراد به توانمندی برسند. تسهیل گری راهی است برای رهبری بدون این که زمام امور به دست گرفته شود. وظیفه ی تسهیل گر، آماده کردن دیگران برای به عهده گرفتن مسوولیت و رهبری است.
← ویژگیهای تسهیل گرصبور بودن، انعطاف پذیر بودن، شنونده خوب بودن، قابل اعتماد بودن، همدل بودن، تشخیص تفاوت ها، انتقادپذیر بودن، تواضع و فروتنی، توجه به زمینه های فرهنگی، ممانعت از اخلال گری و سلطه گری، توانایی برقراری ارتباط، داشتن اطلاعات کامل، داشتن تحلیل های عالی، خوب نگاه کردن و خوب دیدن، دنبال منافع مالی نبودن .
تسهیل گر چه کاری انجام می دهد؟
ـ تسهیل گر کمک های خود را به روش هایی انجام می دهد که به برخی از آن ها اشاره می شود.
۱ ) کمک به گروه برای تعریف اهداف کلی و هدف های جزیی و مشخص خود
۲ ) کمک به اعضای گروه برای ارزیابی نیازهای خود و تنظیم برنامه هایی برای برطرف ساختن آن ها
۳ ) ارایهء فرآیندهایی که به اعضا یاری دهد وقت خود را به نحو کارآمدی صرف کنند و تصمیماتی بگیرند که از کیفیت بالایی برخوردار باشد.
۴ ) هدایت بحث های گروهی به نحوی که در جهت صحیح پیش برود .
بهتر است دربارهء ابزارها و رفتارهای تسهیل گری صحبت کنیم.
ـ تسهیل گر مجموعهء گسترده ای از ابزار و رفتارها را در اختیار دارد که به دو دسته تقسیم می شود یعنی روش های محوری و ابزارهای فرآیند.
← روش های محوری و ابزارهای فرآیندـ روش های محوری، سبک، روش و رفتارهای تسهیل گر را تعریف می کند. تسهیل گران با تجربه ویژگی هایی دارند نظیر:
۱) بی طرف باقی می مانند
۲)فعالانه گوش می دهند
۳) سوال می کنند
۴)مطالب را به بیانی دیگر بازگو می کنند
۵) عقاید را تلفیق می کنند
← ابزارهای فرآیندـ ابزارهای فرآیند، فعالیت های ساخت مندی است که مراحل روشن ارایه می دهد. از جملهء این مراحل:
آینده نگری، تجزیه و تحلیل حوزهء نیروها، تعیین اولویت ها، توفان فکری، تجزیه و تحلیل فاصله ها، تجزیه و تحلیل علت های ریشه ای، فنون گروهی، رای گیری چندجانبه، شبکه ها، تصمیم گیری و حل مشکل به نحو سیستماتیک.
بهترین و بدترین روش های تسهیل گری چیست؟
ـ برخی از بهترین کارهایی که تسهیل گر می تواند انجام دهد :ارزیابی دقیق نیازهای اعضای گروه، بررسی احساسات اعضا با توجه و ظرافت، ایجاد فضای آزاد و حاکی از حسن نیت و اعتماد، کمک به اعضا برای درک علت حضورشان در گروه و در نظر گرفتن خود به عنوان خادمی برای رفع نیازهای گروه
بعضی از بدترین کارهایی که تسهیل گر ممکن است انجام دهد:
فراموش کردن عقاید یا نیازهای گروه، عدم توجه و رسیدگی به نگرانی های آن ها، گوش نکردن دقیق به مطالبی که ابراز می شود، گم کردن رد عقاید کلیدی، موضع دفاعی گرفتن.
منابع[ویرایش]
وبلاگ گفتمان جامعه شناسی جستارهای وابسته[ویرایش]
وظایف تسهیلگر
