جایگاه ICT در توسعه جوامع
جايگاه ICT در توسعه جوامع
امروزه توسعه جوامع، يكى از ضروريات زندگى بشر محسوب مى‌شود كه حوزههاى علميه از آن مستثنا نيست؛ بلكه در جوامع علمى ـ فرهنگى به خصوص حوزه دين، نياز بيشترى احساس مى‌شود تا در راستاى اهداف خود بتواند با فراسوى دنياى خويش به دور از موانع و چالش‌هاى حاصل از ساختارها و افكار سنتى ارتباط وسيع، سريع، عميق و آسان‌ترى برقرار كند و مخاطبان خود را به سطح بين الملل گسترش داده، اطلاع‌رسانى(۲) كاملى را به انجام رساند.
دو عامل اساسى و حياتى «اطلاعات» و «ارتباطات»، توسعه را پايدار و پويا كرده و مى‌تواند پيشرفت را در جوامع مختلف و به پايين‌ترين و ريزترين موقعيت‌هاى اجتماعى و علمى تسرّى دهد. ICT توسعه را از انحصار خواص در آورده، در معرض عموم جامعه قرار مى‌دهد و ريشه‌هاى آن را در جامعه مستحكم كرد، توسعه را به صورت يك امر نهادينه براى آيندگان به ارمغان مى‌گذارد و در يك جمله مى‌توان گفت كه توسعه جوامع بدون ICTغير ممكن و محال است.
جهت نيل به چنين جامعه توسعه يافته‌اى، بايد تمامى ساختارهاى موجود در جامعه را مجهّز به ICT و هماهنگ با آن نمود تا بتوان يك جامعه اطلاعاتى و ارتباطى(۳) ايجاد كرد. جامعه اطلاعاتى و ارتباطى به جامعه‌اى گويند كه تمامى فعاليت‌هاى اجتماعى جامعه به مقوله ICT وابسته باشد و مردم آن جامعه از ICT حداكثر استفاده را داشته باشند.
در چنين جوامعى، افراد خود را به يكسرى اعمال و رفتارهاى خاصى ملزم مى‌كنند، كه گرايش به شبكه، هميشه در دسترس بودن، وابستگى به ابزار ICT و توانايى هميشه به روز بودن اطلاعات را مى‌توان از آن موارد برشمرد. نيل افراد جامعه به توسعه در زمينه ICT اثراتى همچون: ارتقاء سطح آگاهى عموم، انحصار شكنى مخاطبان خاصّ مراكز علمى و فرهنگى، از بين رفتن فاصله‌ها، حذف محدوديت آزمون و جلسات مراكز علمى و آموزشى از راه دور و تبادل و ارتقاء فرهنگ اشاره نمود.
بنابراين، بايد اذعان داشت كه بايد بسترسازى مناسبى جهت استفاده از ابزار ICT انجام داد و استفاده مستمر از امكانات و اطلاعات جديد و به روز را سرلوحه كار قرار داد تا بتوان به جامعه‌اى توسعه‌يافته دست يافت.
زمينه‌هاى نياز حوزه دين به ICT
در عصر حاضر، ICT چنان تأثيرى بر جوامع گذاشته است كه زندگى بشرى بدون وجود آن بسيار مشكل و حتى در برخى عرصه‌ها غير ممكن مىباشد و در مواردى همچون ارتباطات قاره‌اى و كشورى و مبادلات تجارى و بازرگانى، بدون ابزار و سيستم‌هاى مخابراتى و ICT امكان‌پذير نيست. در نياز عادى جوامع از خطوط توليد و ارتقاء كيفيت محصولات صنعتى و كشاورزى گرفته تا مسائل پزشكى اتاق‌هاى عمل و يا مراكز بهداشتى روستاهاى دور افتاده، همگى محتاج چنين فنّاورىاى مى‌باشند. اگر بخواهيم خريدهاى مهم را كه مستلزم هزينه‌كردها و سفرهاى طولانى است انجام دهيم، اگر نيازمند بهره‌گيرى از منابع پر حجم اطلاعاتى باشيم و اگر قصد ضبط اطلاعات در حجم زياد و با عمر طولانى را داريم، بهترين مسير كه كوتاه، سريع، مطمئن و ارزان مىباشد، استفاده از ICTاست. همچنان كه در جدول نمايان است، همين خدمات و فوايد گسترده ICT است كه باعث شده مردم جهان به سوى آن متمايل شوند. تصوير نمودار تعداد سال‌هايى كه طول كشيد تا استفاده‌كنندگان به تعداد ۵۰ ميليون نفر برسند(۴) در سال ۱۹۹۷م كاربران اينترنت در سطح جهان از ۸۲ ميليون نفر(۵) تجاوز نمى‌كرد؛ ولى در آغاز سال ۲۰۰۲ اين آمار به ۴۸۰ ميليون كاربر مى‌رسد و با محاسبه دو برابر شدن كاربران اينترنت در هر صد روز، پيش‌بينى مى‌شود كه اين تعداد در سال ۲۰۰۵ به ۷۲۰ ميليون نفر برسد. اين سير صعودى به زودى به جايى مى‌رسد كه نياز عمومى بشر به ابزار ICT يك امر بديهى تلقى شود. و در اين جهش، حوزه دين هم مى‌تواند زمينه‌هاى بسيارى را براى خود تعريف كند و از اين ارمغان قرن بيستم در راستاى اهداف خود بهره‌ها ببرد و جايگاه خود را در گردونه اطلاعاتى و ارتباطى دنيا حفظ كند. با بررسى و شناخت زمينه‌هاى ICT استفاده مى‌توان علاوه بر ايجاد جذابيت و انگيزههاى بهره‌ورى، قدم‌هاى مطمئن‌ترى برداشت و با بهينه‌سازى و منسجم كردن امكانات سرعت بيشترى به توسعه آن داد و بهصورت يك امر نهادينه تبديل نمود. برخى از آن موارد، از قرار ذيل مىباشد:
۱. تأمين پشتوانه تصميم‌گيرى
وجه تمايز انسان با ساير موجودات، تفكّر و تصميم گرفتن بر مبناى آن مىباشد. تصميم‌گيرى اساس كردار هوشمندانه است و در اصطلاح، به حركاتى هوشمندانه مى‌گويند كه پشتوانه آنان تصميمات درست و بجا بوده باشد. با تصميم‌گيرى مناسب مى‌توان از فرصت‌ها بهره‌مند شد و معايب را برطرف نمود. در جامعه امروزى نيازهاى زندگى بشرى به‌سرعت در حال تغيير است كه شبهات، ترديدها، تهديدات و در مقابل، فرصت‌هاى بسيارى را براى حوزه دين بوجود مى‌آورد و با تصميم‌گيرى‌هاى مناسب مى‌توان از حالت انفعالى درآمده بر شرايط موجود فائق شد. بديهى است كه هيچ تصميمى بدون پشتوانه اطلاعات مفيد، فرجام مطلوبى ندارد و اين اطلاعات است كه مى‌تواند به تصميمات درست و به‌موقع عينيت ببخشد. ICT مى‌تواند تأمين كننده چنين نياز حياتى و جايگاه و موقعيت حوزه دين باشد و در مواردى همچون: مديريت بخش انسانى، مديريت آموزشى، نظام مالى، نظام ساختار ادارى، انتخاب و كشف ضرورت و اولويت مباحث مورد پژوهش، مخاطب‌شناسى، شناسايى ضعف‌ها و قوت‌ها بهوسيله مقايسه‌ها (comparisons)، مى‌توان از ICT جهت رسيدن به تصميمات صحيح و درست بهره‌مند شد.
۲. تأمين كمّى و كيفى اطلاعات پژوهشى
در گذشته كاربر جهت جمع‌آورى اطلاعات درباره پژوهش مورد نظر نيازمند صرف هزينه‌هاى بسيار و زمانى طولانى بود و چه بسيار تحقيقاتى كه به خاطر در دسترس نبودن اطلاعات كافى، در بين راه عقيم مى‌ماند و يا از همان ابتداء شروع نمى‌شدند. اطلاعات مايه حيات تحقيقات و پژوهش است و حركت‌هاى علمى بدون اطلاعات لازم و مفيد غير ممكن مىباشد. از طرف ديگر، سرعت و كيفيت دسترسى به اطلاعات دو عامل مهم در توفيق يك امر پژوهشى است و چه بسيار فعاليت‌ها و انگيزههاى تحقيقاتى شخصى و گروهى كه به خاطر كندى دسترسى به اطلاعات كه آن هم نتيجه عدم كيفيت اطلاع‌رسانى است، رها و يا فراموش شده‌اند.
ICT مى‌تواند تأمين كننده اطلاعات لازم و مفيد با سرعتى بسيار بالا و با كيفيتى مطلوب و غير قابل قياس نسبت به طرق سنتى باشد و حوزه دين را در تأمين اطلاعات پژوهشى و پشتوانه تحقيقات يارى نمايد. و زمينه تقويت انگيزههاى پژوهشى را فراهم آورد. از آنجا كه در ICTاطلاعات به ميزان فراوانى وجود دارد و اين موضوع باعث مى‌شود كه عطش دانايى و بيشتر دانستن را زيادتر كند، بنابراين اين ابزار كارآمد مى‌تواند نقش پژوهش‌زا بودن خود را ايفا نمايد و به پرورش پژوهشگران بپردازد و اين همان چيزى است كه حوزههاى دينى به آن نياز مبرمى دارند.
۳. جهانى‌سازى مخاطبان
يكى از پايه‌ها و اركان تبليغ اصول و ارزش‌هاى دينى ـ مذهبى ايجاد ارتباط مطلوب با مخاطب مىباشد. هرچه كيفيت رابطه بالاتر و راحت‌تر باشد، اثرگذارى آن عميق‌تر مى‌شود و نيز هرچه ارتباطات وسيع‌تر باشد، تعداد مخاطبان بيشتر شده، به تكليف تبليغى كامل‌تر عمل مى‌شود. مخاطبان زياد و استمرار مخاطب‌سازى خود يكى از قراين موفقيت مىباشد و حوزه دين بدون مخاطب فقط جنبه علمى صرف پيدا مىكند و از جنبه فرهنگى و جامعه‌سازى فاصله مى‌گيرد؛ به بيان ديگر، حوزه دين نيازمند روابط گسترده مىباشد تا بتواند به شكل موفق‌ترى به وظايف درون سازمانى و بين سازمانى با مخاطبان عمل كند. جهت نيل به چنين اهدافى چاره‌اى جز استفاده از ICTنمى‌باشد. به وسيله ICT مى‌توان در موارد ذيل به ايجاد رابطه و تعميق آن پرداخت:
روابط مدارس علميه تشيع داخل و خارج از كشور با يكديگر؛ در دسترس قرار دادن منابع علمى و دينى در سطح جهانى؛ به روز سازى اطلاع‌رسانى؛ سرعت‌بخشى در ارتباطات؛ در دسترس بودن شخصيت‌هاى حقيقى و حقوقى؛ توسعه كمى مخاطبان از داخل به دوردست‌ترين مناطق خارج از كشور؛ روابط حوزه دين با ساير حوزههاى جامعه در داخل و خارج از كشور؛ اطلاع‌رسانى مراكز آموزشى و علمى به مخاطبان خاصّ خود؛ روابط اساتيد، علماء، صاحب‌نظران و نظريه‌پردازان حوزه دين با يكديگر؛ روابط مراكز تحقيقاتى و پژوهشى با يكديگر؛ و روابط متقابل مراكز فرهنگى و تبليغى با هم.
۴. كاهش هزينه‌ها
چه بسيار مراكزى بوده و هستند كه به خاطر تبليغات ICT و هياهوى ايجادشده، هزينه‌هاى گزاف مربوط به ايجاد، نگهدارى و به روز كردن ICT و تأمين نيروى انسانى ماهر را متحمل شده‌اند؛ ولى نتوانسته‌اند دو اصل مهم ارتباطات و اطلاعات را محقق سازند؛ نه اطلاعات مفيد و كارسازى ارائه مى‌دهند و نه ارتباطات درستى برقرار مى‌كنند. از اين‌رو، مشكلاتشان همچنان به قوّت خود باقى مانده و در سرعت‌بخشى به اطلاع‌رسانى افزايش چشم‌گيرى نداشته‌اند و هنوزه كاربران و مخاطبان آنها بايد جهت كسب اطلاعات و ايجاد ارتباط هزينه زمانى و مالى بالايى بپردازند؛ در حالى كه ICT بر مبناى كاستى هزينه‌ها و ازدياد سرعت اطلاع‌رسانى استوار مىباشد. امّا، نهادهاى حوزوى مى‌توانند با رويكرد و نگرشى صحيح به ICT در خصوص تأمين اهداف خود، كاهش هزينه‌ها و افزايش سرعت سرمايه‌گذارى كنند و در نتيجه گام‌هاى جدّى و نتيجه‌بخشى در مسير توسعه اين فنّاورى در حوزه دين بردارند.
نقش حوزه دين در توسعه ICT
همان‌طور كه ICT به حوزه دين، مسائل و علوم دينى كمك‌رسانى مىكند، حوزه دين هم نقش بسيار مؤثر و مفيدى را در توسعه ICT ايفا نمايد. ICT ضمن تشويق انديشمندان و محققان علوم دينى و كشاندن آنان در، عرصه فنّاورى، امكانات و ابزارهاى راهگشايى را فراهم كرده، فرصت‌ها و زمينه‌هاى مناسبى را در خصوص پيشبرد علوم اسلامى ايجاد مىنمايد.
۱. مشروعيت بخشى
نظام، سازمان و ساختار ادارى حوزههاى علميه، علماء و مراجع، مراكز علمى ـ پژوهشى و مراكز فرهنگى ـ تبليغى نيز هر كدام به عنوان بخشى از حوزه دين مى‌توانند وظايف خود را در راستاى تحقق بخشيدن بخشى يا تمامى موارد توسعه ICT انجام دهند تا همچون قرون پرافتخار گذشته، در نوآورى‌هاى مفيد و فنّاوريهاى روز پيشرو باشند.
زمانى كه حوزه دين امرى را تأييد و خود متصدّى ترويج آن شود، آن‌چنان سرعتى به توسعه ICT در جوامع دينى مى‌دهد كه هيچ جايگاهى نمى‌تواند چنين اثرى را برجاى نهد. در مقابل، اگر حوزه دين بانگ مخالفت سردهد سرعت توسعه آن چنان كُند مى‌شود كه هيچ حركتى نمى‌تواند به آن سرعت بخشد.
جاى بسى خوشحالى است كه توجه و اهتمام حوزه علميه قم به توسعه فنّاورى باعث شده كه شهر مقدس قم در اين زمينه پيشتاز باشد و در بهره‌ورى از رايانه و اينترنت از لحاظ كمّى بعد از تهران، شهر دوم ايران و به نسبت جمعيت، شهر اوّل به شمار آيد. به عقيده برخى كارشناسان در تهران از هر ۲۰ نفر، يك نفر با رايانه و اينترنت كار مىكند؛ ولى در قم از هر ۱۲ نفر، يك نفر درگير با اين ابزارها سروكار دارد.
۲. سرمايه‌گذارى
سرمايه‌گذارى مهم‌ترين مقوله در امر توسعه ICT مىباشد. حوزه دين داراى منابع مالى مستقّل است و در برنامه ملّى توسعه و كاربرى فنّاورى اطلاعات و ارتباطات ايران (تكفا) از جمله بخش‌هاى دريافت كننده اعتبارات و حقوق مالى است و همچون كشورهاى موفّق در عرصه ICTكه بخش عظيمى از قدرت سياسى، اجتماعى، علمى و فرهنگى‌شان مرهون سرمايهگذارىهاى هنگفت در اين زمينه است، مى‌تواند با جهت‌دهى صحيح و سرمايهگذارىهاى مناسب، به توسعه ICT در جامعه دينى و ملى كمك كند.
البته هرچه درك و شناخت نسبت به ICT بيشتر باشد، نقاط قوّت و ضعف بهتر شناخته شده و سرمايه‌گذارى‌ها صحيح‌تر و مؤثرتر انجام مى‌گيرد و به توسعه شتاب بيشترى مى‌دهد. گفتنى است كه سرمايه‌گذارى حوزه دين در صورتى منجر به توسعه ICT خواهد شد كه از دو شرط اساسى مقرون به صرفه بودن و استمرار برخوردار باشد. از آنجا كه هدف در سرمايه‌گذارى ICTكاهش هزينه‌هاى بهره‌ورى و ارتقاء كيفيت تجهيزات و خدمات‌رسانى ICT است تا در نهايت بتواند ما را به همگانى شدن ICT در جامعه دينى سوق دهد، بايد توجه داشت كه با پرهيز از سرمايهگذارىهاى نادرست است كه از عواقب غير مطلوب مصونيت مى‌يابيم. در غير اين صورت، از فوايد بسيارى همچون سرعت و ارزانى محروم مى‌مانيم و پس از مدتى به خاطر تحميل شدن هزينه‌هاى گزاف، پيامدهاى غير قابل جبرانى پيش‌آمد خواهد كرد.
ويژگى ديگرى كه قابل توجه است و بسيار ضرورى مىنمايد، استمرار و دائمى بودن سرمايه‌گذارى است. سرمايهگذارىهاى مقطعى و ناچيز، چهره‌اى ناهماهنگ درست مىكند كه در نتيجه، فقط بخش‌هاى خاصى نسبت به ICTمجهز مى‌شوند و يا در بسيارى از موارد، خدمات عرضه شده ناقص ارائه مى‌شوند. مثلاً مؤسسه‌اى مىخواهد پايگاهى بر روى اينترنت ايجاد كند، با سرمايه اندك چيزى جز صفحه‌اى ناقص و ضعيف كه لينك‌هاى آن محتوايى در پى نخواهد داشت، ارائه نمىگردد؛ ولى با سرمايه كافى مى‌تواند صفحه index كاملى طراحى كند تا كاربران با نگاه اوّل جذب پايگاه شوند و از مشتريان دائمى آن باشند.
بجاست كه جهت تعيين ميدان توسعه فنّاورى در حوزه دين، مقدار و درصد سرمايهگذارىهاى سالانه در بخش توسعه ICT تعيين شود تا شاهد سير صعودى اين صنعت و موفقيت مديران تصميم‌گير باشيم.
۳. فرهنگ‌سازى
اگر گروه‌ها و بخش‌هاى مهم جامعه چون: فرهيختگان، علماء و دانشمندان؛ تصميم‌سازان و تصميم‌گيران؛ كاربران ICT آشنا باشند، سرعت بسيار زيادى در توسعه و گسترش آن ايجاد مى‌شود. هم‌اكنون، در حوزه دين در اين راستا تلاشهاى مستمرى انجام مى‌گردد و از طريق: مجلات، خبرنامه‌ها، برقرارى همايش‌هاى داخلى، شركت در همايش‌هاى تخصّصى، فيلم‌هاى مستند و ايجاد واحد درسى به تدريج به اين امر مهم نايل مىآيد تا به صورت هماهنگ بسترسازى‌هاى توسعه ICT ايجاد، و يك قدم ديگر به سمت نهادينه‌سازى آن برداشته شود.
۴. گسترش ابزارى ICT
يكى از شاخص‌هاى توسعه ICT، چگونگى وضعيت ICT در نقاط دور از مركز مىباشد. هرچه نقاط دوردست داراى امكانات قوى‌تر و از شبكه‌اى كارآمدتر برخوردار باشند، مركز آن توانمندتر بوده و ICT توسعه بيشترى يافته است.
مسئولان و تصميم‌گيران حوزه دين مى‌توانند به واسطه فعاليت‌هايى همچون: ايجاد شبكه‌هاى اينترانتى بين حوزههاى علميه، ايجاد پايگاههاى اينترنتى قوى، ارتباطات درون سازمانى و بين سازمانى به وسيله ICT و تأمين ابزارهاى مورد نياز، در عمل ICT را در نقاط دوردست توسعه دهند و در همگانى كردن آن نقش مؤثرى ايفا نمايند.
پانوشت‌ها:
۱. Ssinformation and communications technlogy
۲. Informatic
۳. Information and communication society
۴. جزوه دبیرخانه شورای عالی اطلاع‌رسانی (تکفا). ۵. استفاده‌کنندگان و کاربران.
منبع : آسمونی
http://javadnaderi.blogfa.com/
|
