حاشیه نشینی در خراسان شمالی
بررسی پدیده حاشیه نشینی در استانهای کشور-۶۱ / خراسان شمالی
شناسهٔ خبر: ۲۵۸۲۹۶۶ -دوشنبه ۴ خرداد ۱۳۹۴ - ۱۵:۰۶
استانها > خراسان شمالی
بجنورد- فاصله بین فقیر و غنی، تفاوت متن و حاشیه، بازماندن از موقعیت های اقتصادی و اجتماعی، ضعف فرهنگی و نبود امکانات مناسب، موجب شده تا بروز آسیب های اجتماعی در حواشی شهر بجنورد روز به روز بیشتر شود.
این گزارش از سلسله گزارشهای «پرونده ویژه بررسی پدیده حاشیه نشینی در استانهای کشور» منتشر شده است. «پرونده ویژه» مجموعه گزارشهای تولیدی دفاتر سرپرستی استانهای خبرگزاری مهر، در یک موضوع مشترک است.
به گزارش خبرنگار مهر، بیشترین و نگران کننده ترین شکل حاشیه نشینی در خراسان شمالی در شهر بجنورد، مرکز این استان ظهور و نمود یافته است به گونه ای که یک سوم از جمعیت ۲۱۴ هزار نفری این شهر در ۲۶ سکونتگاه غیررسمی و حاشیه ای بجنورد سکونت دارند و از این نظر بجنورد در رده شهرهای نخست کشور قرار دارد.
علل گسترش حاشیه نشینی در بجنورد همانند سایر شهرهای مواجه با این پدیده، به یک یا دو مورد خلاصه نمی شود بلکه مجموعه ای از شرایط و عوامل در کنار یکدیگر قرار گرفته و منجر به بروز حاشیه نشینی آن هم از نوع حاد شده اند.
مهاجرت از روستاها به شهرها به امید رسیدن به زندگی بهتر، ناتوانی مالی، به دست نیاوردن شغل مناسب، تلاقی و تجمیع فرهنگ های مختلف، فقر تحصیلی و اجتماعی، توجه کمتر مسئولان شهری به حواشی و مناطق کم برخوردار شهری و ... برخی از عوامل ایجاد حاشیه نشینی در بجنورد محسوب می شوند.
مهاجرت و حاشیه نشینی؛ از رؤیا تا واقعیت
حاشیه نشینی پدیده ای چند وجهی بوده و همانند تمامی پدیده های اجتماعی- اقتصادی دیگر دارای تبعات و پیامدهایی است، یکی از نخستین پیامدهای گسترش حاشیه نشینی که همواره نیز از سوی کارشناسان هشدار داده می شود، افزایش آسیب های اجتماعی در این مناطق است.
یک کارشناس ارشد جامعه شناسی در گفتگو با خبرنگار مهر در مورد حاشیه نشینی و پیامدهای آن می گوید: غالب حاشیه نشینان شهرها از جمله در بجنورد، آن دسته از روستاییانی هستند که در پی بیکاری و کم درآمدی در روستاهای خود، به امید رسیدن به زندگی بهتر کوله بار سفر به شهر را بسته اند و با رسیدن به شهر، از آنجا که نرخ مسکن در حواشی ارزان تر است بالاجبار در این مناطق ساکن شده اند.
محمد نیستانی می افزاید: به عنوان نمونه در بجنورد، طی چندین سال به تدریج با افزایش تعداد مهاجران روستاها، شمار سکونت گاه های غیررسمی در حاشیه شهر افزایش یافت و از طرف دیگر افزایش جمعیت مرکز خراسان شمالی و روستاهای حاشیه ای سبب شد تا این روستاها به مرور به بجنورد متصل شوند موضوعی که در مورد روستاهاي باقرخان يک و دو روی داد و این روستاها خلاف ميل مسئولان وقت در سال هاي گذشته به شهر بجنورد ملحق شدند.
وی با بیان این که بر اساس آمارها بعد از تأسیس خراسان شمالی در سال ۸۳ و ارتقای شهر بجنورد به مرکز استان، میزان مهاجرت به این شهر خصوصا از سال ۸۵ به بعد روند صعودی یافت، اظهار می کند: به این ترتیب با افزایش مناطق حاشیه ای و حاشینه نشینان در بجنورد، خدمات رسانی دستگاه های مختلف به اهالی این مناطق ضروری بود اما این خدمات رسانی ها به دلایل مختلف، هیچ گاه با نیازها و تعداد افراد ساکن در این مناطق منطبق نبود.
مصائب مناطق حاشیه ای؛ کم کاری مسئولان یا ارمغان روستاییان مهاجر؟
نیستانی اضافه می کند: کمبودها و ضعف های مختلف موجود در مناطق حاشیه ای که برخی از آنها ناشی از کم کاری مسئولان و برخی نیز از ذات حاشیه نشینی نشأت گرفته بود، سبب شد تا ساکنان این مناطق روز به روز بیشتر خود را در کمبود و محدودیت ببینند و نخستین نمود این کمبودها نیز بروز آسیب های اجتماعی مختلف در این مناطق بود.
به گفته وی حاشیه نشینان به دلیل مشکلات اقتصادی و اجتماعی غالبا نمی توانند شغل مناسبی در شهر پیدا کنند در نتیجه بالاجبار سراغ مشاغل کاذب و کم منزلت رفته و یا در مشاغل کم مهارت بخش های ساختمانی و خدماتی مشغول به فعالیت می شوند که این موضوع آنها را در محدودیت های اجتماعی و اقتصادی بیشتری قرار می دهد.
این کارشناس ارشد جامعه شناسی می افزاید: از طرف دیگر به دلیل آن که در حاشیه نشینی افراد با خرده فرهنگ های مختلف و از اقوام و قبایل متفاوت در کنار یکدیگر زندگی می کنند روشن است که با یکدیگر به مشکل خورده و از طرف دیگر به راحتی نیز نمی توانند در جامعه شهری حل شده و جزئی از آن شوند در نتیجه همواره خود را در حاشیه بهره مندی از امکانات شهری، موقعیت های اجتماعی، جایگاه شهروندی و ... می بینند که این موضوع خود سبب افزایش انواع آسیب ها و جرم ها در بین آنها می شود.
نیستانی تصریح می کند: فاصله بین فقیر و غنی، تفاوت متن و حاشیه، بازماندن از موقعیت های اقتصادی و اجتماعی، ضعف فرهنگی و نبود امکانات فرهنگي مناسب مانند مراکز فرهنگي و آموزشي، ناهماهنگی در بافت ناهمگون حواشی شهرها و ... همه و همه دست به دست هم داده و به شکل بروز آسیب های اجتماعی مختلف خودنمایی می کند.
حواشی بجنورد؛ جامعه متراکم آلوده به خلاف جدامانده از توسعه شهری!
یک استاد علوم اجتماعی دانشگاه های خراسان شمالی نیز در زمینه آسیب ها و پیامدهای حاشیه نشینی می گوید: وقتی اهالی و جوانان ساکن در حاشیه شهرها به دلیل نداشتن تخصص و تحصیلات مناسب، ضعف مالی و ... نمی توانند شغل مناسبی برای خود دست و پا کنند روشن است که به همراه خانواده های خود در تأمین معیشت دچار مشکل می شوند و در نتیجه به صورت ناخواسته گرفتار عوامل مخرب اجتماعی و آسیب های متعدد می شوند.
منوچهر رضایی می افزاید: افزون بر این به دلیل بافت خاص مناطق حاشیه ای و این موضوع که متأسفانه مناطق حاشیه ای از جمله در بجنورد مخفی گاه فعالان مشاغل غیرقانونی و خلافکاران است، ساکنان این مناطق خواه ناخواه با تخلفات و جرایم بیشتری روبرو می شوند و به مرور به جزئی از این جامعه متراکم آلوده به خلاف جدامانده از توسعه شهری، بدل می شوند.
وی اظهار می کند: افزایش ناهنجاری های شهری، سرخوردگی های روحی و روانی، تعارض فرهنگی با دیگر شهروندان، درگیری و نزاع، افزایش جرایمی مانند خريد و فروش مواد مخدر، ايجاد مزاحمت براي نواميس مردم، حضور عيني معتادان در معابر عمومي، سرقت و خودکشي و ... تنها برخی از پیامدهای حاشیه نشینی در شهرها از جمله در بجنورد است.
رضایی اظهار می کند: مجموعه شرایط اجتماعی و اقتصادی مناطق حاشیه ای به وجود آورنده این ناهنجاری های اجتماعی بوده و تا زمانی که شرایط پایه ای آن، چه در زمینه اقتصادی و چه در زمینه های فرهنگی، اجتماعی و ... درست نشود نباید به رفع آسیب های حاشیه نشینی امیدوار بود.
وی با بیان این که فقر مالی و فرهنگی، نداشتن مهارت و تخصص مناسب برای کسب درآمدهای آبرومند، توزیع ناعادلانه امکانات شهری و ... حاشیه نشینان را مجبور به ارتکاب جرایم مختلف می کند، تصریح می کند: در این زمینه فعالیت دستگاه های بازدارنده و قضایی به تنهایی، به هیچ عنوان منجر به رفع ریشه ای این معضلات و آسیب ها نمی شود.
لزوم مدیریت حواشی شهر پیش از گسترش حاشیه نشینی
یک کارشناس ارشد امور شهری نیز در گفتگو با خبرنگار مهر، با بیان این که شمار قابل توجهی از ۲۶ منطقه حاشیه ای بجنورد در نتیجه الحاق روستاهای اطراف مرکز خراسان شمالی به این شهر ایجاد شده اند، می افزاید: اگر مدیریت شهری مناسبی در سال های گذشته صورت می گرفت و تبعات الحاق این روستاها به شهر بدون ایجاد زیرساخت ها بررسی می شد، به یقین امروز بجنورد یکی از مشکل دارترین شهرهای کشور از نظر مناطق حاشیه ای نبود.
محمد شاهمرادی با بیان این که هنوز هم این روند متوقف نشده و چندین روستا و منطقه حاشیه ای بجنورد اندک اندک در حال الحاق به شهر هستند، اضافه می کند: باید مدیران شهری بجنورد از هم اکنون به فکر مدیریت این مناطق باشند درغیر این صورت چند سال آینده شهر بجنورد را کمربندی از مناطق حاشیه ای با انواع آسیب ها و معضلات فرا می گیرد.
وی اظهار می کند: بسیاری از روستاییان از شهرستان های مختلف خراسان شمالی وقتی عزم مهاجرت به بجنورد می کنند به دلیل عدم توانایی تأمین و یا اجاره مسکن در داخل شهر، در روستاهای حاشیه ای و مناطق اطراف بجنورد ساکن می شوند.
نبود شغل و درآمد پايين سرپرست خانوار، مهاجرت از روستا به شهر، سيماي نامطلوب ساختمان هاي تخريب شده، پايين بودن سطح بهداشت عمومي، وجود خرده فرهنگ ها و فقر فرهنگي، نبود امکانات آموزشي و رفاهي، اعتياد و بالابودن بهاي زمين و هزينه ساخت و ساز رسمی از جمله دلایل بالا بودن آمار جرم و جنایت در مناطق حاشیه ای است.به گفته شاهمرادی پایین بودن نرخ پروانه های ساختمانی و اجاره مسکن در حاشیه شهر بجنورد روستاییان را به مهاجرت به مرکز خراسان شمالی ترغیب می کند به این امید که با ساکن شدن در این مناطق از مواهب شهرنشینی برخوردار می شوند.
وی ادامه می دهد: شاید روستاییان مهاجر و ساکن در مناطق حاشیه ای شهر بجنورد از برخی مواهب شهرها برخوردار شوند اما در مقابل به دلیل قرار گرفتن در بافت ناهمگون و نامناسب حاشیه ای، با مشکلات و معضلات به مراتب بیشتر و بزرگ تری از مناطق روستایی خود مواجه می شوند.
۵۰ درصد جرائم خراسان شمالی در حواشی شهرها روی می دهد
معاون اجتماعی نیروی انتظامی خراسان شمالی نيز در خصوص معضلات حاشيه نشيني در مرکز این استان می گوید: امروزه حاشیه های شهر تبدیل به نقاط امنی برای مجرمین شده و زمینه را برای فعالیت و پناه مجرمین فراهم کرده است.
سرهنگ علي اسلامی آسیب های اجتماعی در اين مناطق را به دلیل شرایطي نظير مشكلات اقتصادي، اعتياد، وجود مسکن های نیمه کاره و غیراستاندارد، وضعيت نامناسب بهداشت، تجمع زباله ها، بافت هاي مسكوني فرسوده و... مي داند و مي افزايد: وقتی اینگونه آسیب ها در جامعه به وجود می آید، با افزايش آنها وضعيت به مرحله ای می رسد که امنیت اجتماعی و فردی در معرض خطر قرار می گیرد.
وي با تاكيد بر اينكه باید در مناطق حاشیه ای خدمات شهری ارائه شده و به دید یک شهروند واقعی به افراد حاشیه نشین نگاه كرد، مي گويد: اگر خدمات شهری به این مناطق برده شود و همه افراد ملزم شوند در چارچوب قانون حرکت کنند، قطعا از لحاظ روحی و روانی تاثیر بیشتری بر این افراد خواهد داشت و پایبندی آنها به قانون نیز افزایش می یابد.
معاون اجتماعی نيروي انتظامي خراسان شمالی در ادامه با اشاره به اینکه مسئله حاشیه نشینی نباید به حال خود رها شود چرا كه پیامدهاي منفی در بحث امنیتی ایجاد می کند، اظهار مي دارد: در بحث اقتصادی بايد رشد متوازن یا توسعه یافتگی، تقریبا به طور مساوی بین شهر و روستا تقسیم شود.
او در رابطه با راهکارهای جلوگیری از وقوع جرم در مناطق حاشیه اي شهرها مي افزايد: بیش از نیمی از جرائم مختلف استان در مناطق حاشیه شهرها روی می دهد.
سرهنگ اسلامی تصریح می کند: تحلیل این جرم ها نشان می دهد سطح فرهنگ و آگاهی نداشتن افراد ساکن در مناطق حاشیه ای یکی از دلایل اصلی ارتکاب به این جرایم بوده و در اين راستا بايد تمامی دستگاه ها و نیروی انتظامی با همکاری یکدیگر دو فرهنگ شهری و روستایی را به هم نزدیک کنند تا از وقوع بسیاری آسیب های اجتماعی و جرائم جلوگیری شود.
به گفته وی نبود شغل و درآمد پايين سرپرست خانوار، مهاجرت از روستا به شهر، سيماي نامطلوب ساختمان هاي تخريب شده، پايين بودن سطح بهداشت عمومي، وجود خرده فرهنگ ها و فقر فرهنگي، نبود امکانات آموزشي و رفاهي، اعتياد و بالابودن بهاي زمين و هزينه ساخت و ساز رسمی از جمله دلایل بالا بودن آمار جرم و جنایت در مناطق حاشیه ای است.
|
