دماب
روستای دماب
دماب ، روستایی است در بخش مهردشت، شهرستان نجف‌آباد در استان اصفهان ایران. دماب یکی از دهکده‌های باستانی ایران است، که درمیان رشته کوههای زاگرس میانی، و درست درمیانه شهرستانهای نجف آباد،گلپایگان، خوانسار و فریدن جای گرفته، و از دیدگاه جغرافیایی، روستایی است از بخش مهردشت، شهرستان نجف آباد، استان اسپهان. شهرهای بسیارکهنی چون «گلپایگان و خوانسار» در باختر، و تیران و کرون درخاور، و برخوارو میمه درشمال مهردشت قرار گرفته، و نامهای بسیارکهن روستاهایی چون اشن، دماب، (دمبو)، دهق (دهک)، هسنیجه (هسنیچه)، هسنی، خونداب، که ریشه در زبان کهن پهلوی دارد، گویای باستانی بودن روستاهای این سامان است. وباید افزود بناهای باستانی برجای مانده در روستای دماب، پیشینه این دهکده را به بیش از ۱۴ سده بیان می‌کند. در نوشته‌ها و سندهای برجای مانده از روزگاران گذشته، نام این روستا، دُماب Domab و دَماب Damab هر دوآمده است، ولی مردم دماب به‌آبادی خود «دُمبو Dombow» می‌گویند. تاریخ مشخصی رابرای بنای روستا نمی‌توان بیان نمود. اما صرف نظر ازوجود قلعه سنگ ازبناهای دوره اشکانی، در سندهای خرید وفروش و عقد و ازدواج برجای مانده از گذشته، نشان از وجود این آبادی در پیش از روزگار صفویه دارد. این گفته را کاروانسرای شاه عباسی «جلوگیر» و وجود «مزرعه میرزاخون» (میرزاخان) از املاک خالصه صفوی در نزدیکی روستا تأیید می‌کند. بناهای باستانی دماب: سنگ نگاره‌های باستانی یا هنر صخره‌ای: سنگ نگاره‌های باستانی، مکشوفه از سوی آقای یداله میرزایی درسال ۱۳۹۰ دردماب، آقای دکتر جعفری زند باستان شناس و استاد دانشگاه تهران، و آقای دکترپروفسور سیروس شفقی استاد دانشگاه اصفهان، وآقای محمد ناصری فر کارشناس نگاره‌های باستانی و هنر صخره‌ای بازبینی قرارگرفته، و پس از مطالعه دقیق، تخمین دکتر جعفری زند و آقای محمدناصری فر از دیرینه برخی این سنگ نگاره‌ها، تا نه هزارسال پیش از م مسیح (۱۱۰۰۰ سال پیش) بوده است. افزون بر وجود سنگ نگاره‌های باستانی، بناهای دیگری باستانی دیگری در این دهکده باستانی وجود دارد مانند: قلعه سنگ از بناهای اواخر دوره اشگانی و اوایل دوره ساسانی قلعه سنگ: بنایی سنگی در نزدیکی روستا که پلان و مصالح ساخت آن دیرینه اش را به اواخرروزگار اشکانیان و اوایل دوره ساسانی می‌رساند دژی سنگی چهار گوش، با ۱۰ برج گرد تو پر، که ۸ برج آن خوب برجای مانده و۲ برج نیز روی به ویرانگی نهاده. قلعه ساسانی: درکنار قلعه سنگ، ویرانه‌هایی قلعه‌ای خشتی بر جای مانده، که هنوز بلندای دیوارهای آن ۵ متر بر جای مانده است. چینش دیوارها به مانند همه قلعه‌های خشت و گلی از چینه‌های یک گزی است که روی هر چینه از خشت خام پر شده. هنوز در بقایای بر جای مانده این بنا، بازمانده یک برج دیده می‌شود. اندازه خشت‌های به کار رفته در بنا ۴۰ در۴۰، و پهنای بیش از۱۰ سانت، و به اندازه خشت‌هایی است که در ساخت آتشگاه اسپهان در بلندی کوه آتشگاه، و نیزبیشتر آثار برجای مانده از روزگار ساسانی است. کاروانسِرای شاه عباسی جِلِو گیر: در دشتهای دماب، درنزدیکی تنگه جلوگیر، بنایی با شکوه ازچهارسده پیشترخود نمایی می‌کند. این کاروانسرای کهن، در جاده قدیمی اسپاهان، چاله سیاه، هسنیجه، دماب، روستای دُر، تیکن، گلپایگان، و درسرراه کاروان‌های بازرگانی ومسافری قرار گرفته، و اسپهان را به گلپایگان، واز آنجا به باختر ایران پیوند می‌داده است. این کاروانسرا از جمله کاروانسراهای سنگی و چهار ایوانی با میانسرای (حیاط) روباز است که مانستگی (شباهت) بسیاری به کاروانسرای روستای هسنیجه دارد. کاراسته بنا از آجر وسنگ و اندکی کاشی است، که سنگ‌ها استادانه تراش خورده است، وملات بنا از گچ و ساروج است. ورودی آستانه دوسکوی بزرگ سنگی قرینه است که یک متر از سطح زمین بلندتر است. درست در روبروی آستانه ورودی، و در دیواره خاوری بنا، «شاه نشین» در دو اشکوبه (طبقه) قرارگرفته، که دارای ایوان وپستو است. میان سرای بنا، بزرگ وچهارگوش است، و اتاق‌هایی در چهار سوی پیرامون میانسرای (حیاط) ساخته شده است. ۳۲ اتاق، و۳۳ نیم اتاق زیبا جای گرفته و ۱۰اتاق درسوی خاور و۶ اتاق درسوی باختر، و۶ اتاق درشمال، و یک شبستان نماز، و ۶ اتاق درجنوب، و یک شبستان نماز درون میانسرای خود نمایی می‌کند. همه اتاقها دارای تاقچه، و بخاری دیواری یا «هیمه سوز» است که برای آسوده بودن کاروانیان از سرمای زمستان ساخته شده. اتاقها باگچ سپید کاری، یا با آجر نماکاری شده‌اند، و از روی زمینِ میانسرا ۳۰ سانت بلند ترند ودیواره‌های پایین ایوانچه‌ها، همه از سنگ لاشه‌ای تراش خورده پوشیده شده است. در جلو اتاقها، ایوان‌هایی است برای نشستن و آسودن در تابستان. در چهار سوی میانسرا، درپشت اتاقها، چهار باربند و بارانداز و ستورگاه (اسطبل) برای نگهداری ستوران وشترها با بارشان ساخته شده، و در دو سوی یال باختری بنا، دو میانسرای ویژه (حیاط خلوت) وجود دارد که درآنجا ۶ اتاق ویژه، برای کاروانسالار، وبازرگانان، و مردم سرشناس و ویژه ساخته شده، و به مانند مهمانسراهای بسیاربا شکوه امروزی، همه چیز برای آسایش کاروانها پیش بینی شده، و همه چیزجفت (قرینه) ساخته شده است. بالای آستانه کاروانسرا یک گنبد بلنداست، و دو گنبد بلند دیگردربالای دوشبستان در شمال و جنوب میانسرا هست که با گنبد تالار شاهنشین درباختر، روی هم چهار گنبد بلند و جفته (قرینه) را می‌سازند این بنا، تا روزگار قاجار دارای راهدار بوده که هزینه آن از کاروانها گرفته می‌شده و ازساخته‌های سده ۱۱ خورشیدی است و به شماره ۹۰۴۷ در فهرست آثارمیهنی کشوربه ثبت رسیده است. قلعه دروش بگ قلعه دروش بگ: یکی دیگر از بناهای باستانی دماب، قلعه دروش‌بگ است، که یکی ازکهن‌ترین قلعه‌های دماب به شمار می‌رود. این قلعه در شمال خاوری روستا ساخته شده، و ساختمان آن برابر با ا لگوی معمار ی در روستا بوده است. دروش بگ ۴ برج داشته که بدبختانه درگذر روزگار، تنها سه برج ازبر ج‌ها و دیوار شمالی و باروهای آن برجای مانده است. براساس اسناد برجای مانده بنای دروش بگ مربوط به دوره صفوی است. قلعه نو دماب: در میانه روستای یکی از مهمترین وبزرگترین و سالم‌ترین قلعه‌های روستا بنام «قلعه نو» خودنمایی می‌کند که از دیدگاه نقشه و انگاره (پلان) و سالم بودن بنا، در بلوک مهردشت تا ارگ گوگد، مانند آن پیدا نمی‌شود. «قلعه نو» درسال ۱۲۱۸ق (در روزگارشاهی فتحعلی شاه) در زمینی چهارگوش ودرپهنه‌ای (۶۰ در۶۰ متر) نزدیک ۳۶۰۰ متر ساخته شده که زمین زیر قلعه یک پارچه سنگ سخت است. ساختمان بنا دارای پنج برج دفاعی مخروطی است، چهار برج درچهار گوشه، و یک برج در میانه ضلع خاوری بنا. پنج برج بلند و پایدار، که دورتا دور سرآنها، تزیینات هندسی، ونقش‌های چلیپا مانند و چهار گوش دیده می‌شود. برج‌ها به سه بخش زیر برج، میان برج و سر برج بخش می‌شوند. این برج‌ها برای دیده‌بانی بکار می‌رفته‌اند و بلندی آنها به ۱۳ گز، و قوس بیرونی پایین هر برج به ۲۲ گز می‌رسد. قلعه نو دماب دیوار حصار دور قلعه را، ازدوازده چینه ساخته‌اند. چینش خشت‌ها در رویه بیرونی دیوارها به گونه‌ای ویژه و نقش دار است، به گفته دیگر، سازنده بنا با چینش خشت‌ها، بنا را نما داده است. کلفتی پی‌های دیوارها به ۴ گزمی رسد. بنیان‌گذار این قلعه زیبا که به شماره ۹۰۴۶ درجرگه آثار باستانی وملی کشور، به ثبت رسیده، حاج حسن دمابی بوده که به کمک مردم دماب وسهامداران آنرابرای دفاع مردم دربرابر یورش یاغیان و دزدان درمیانه روستا ساخته‌اند. این قلعه زنده ودارای سکنه است و درآن چند خانه هست و گروهی از مردم روستا درآن زندگی می‌کنند. قلعه پایینی: یا قلعه علی احمد که به آن قلعه مشهدی جُمال هم می‌گویند یکی از چندین قلعه کهن دماب، قلعه پایینی است، که درشمال بافت کهن دماب ساخته شده. این قلعه نزدیک ۲۳۷۶ متر مربع پیمایه (مساحت) دارد، ودارای پنج خانه، اتاق پنج دری، اتاق گچ بری اربابی، و یک کارخانه شیره پزی بوده که امروزه بخشی از این قلعه ویران شده است. بنا ازخشت خام و گل رس ساخته شده، که تاق‌های اتاقها از تیرهای چوبی است. درب چوبی قلعه با همان ویژگی درهای باستانی قلعه‌ها، با میخ وگل میخ، و چفت و بست و کلون است. در برج بر جای مانده این قلعه هنوز یک خانه زیبا در دو اشکوبه (طبقه) برجای مانده. اشکوبه نخست دارای شبستان، خوابگاه، میهمان خانه، انبار کشاورزی، ستورگاه (اسطبل)، راهرو، دالان و راهپله، و دراشکوبه دوم در بالای برج، سرای پنج‌دری کدخدایی درون برج جای داده شده است. دیواره‌ها و تاخچه‌ها (تاقچه‌ها) و تاق این سرا، گچبری و آیینه کاری شده است. این سرا، خانه کدخدای دماب «کدخدا مشهدی جمال» بوده، که روزگاری مرکز اداره روستا بوده است. پنج دری آن در اشکوبه دوم، و مشرف به روستا، و اتاق اربابی درون برج است. آستانه اشکوبه دوم، اتاق خدمتکاران وپَرموگاه (انتظار میهمانان) بوده که بر روی اتاق بزرگ کدخدا باز می‌شده، میهمان خانه یا پذیرایی، که جای پذیرش میهمانان کدخدا بوده، آیینه کاری وگچبری شده، و دارای گنجه‌ها و تاخچه‌ها ی زیبا است و با نگاره‌های خوش رنگ، زیباکاری شده است. در پشت پذیرایی، پستوی زیبایی هست که به مانند پذیرایی دارای «هیمه سوز» و بخاری دیواری است و به مانند جایگاه پذیرایی، نگاره گری وآئینه کاری وگچبری شده است. بنیان‌گذار این قلعه «شهربانو» یکی از زنان دماب بوده که به گمان در سال ۱۲۴۰ ق (نزدیک دوسده یا ۱۹۵ سال پیش) در روزگار شاهی ناصرالدین شاه قاجار() آنرا ساخته است. سنگ آرامگاه شهربانو درگورستان دماب، تاریخ ۱۲۷۷ ق (روزگار مظفرالدین شاه) ق را نشان می‌دهد. این قلعه همچون قلعه نو، زنده ودارای سکنه است و درآن چند خانه و گروهی از مردم روستا به سرمی برند. این بنای زیبا در۲۰ اسفند ۸۳ ۱۳ و با شماره ۱۱۵۹۱ در فهرست آثار باستانی میراث فرهنگی کشور به ثبت رسیده است. قلعه پایینی یا قلعه علی احمد عمارت دماب: کوشکی زیبا وکهن که خانه کدخدایی بوده یکی دیگر از بناهای باستانی دماب است. مردم روستا به این کوشک زیبا عمارت حاج محمد تقی می‌گویند. بنا دارای معماری قاجاری است، وهنوز ابهت خود رااز دست نداده است. ساختمان بنا نزدیک ۲ متر از زمین بلندتر و دارای اتاق‌های گوناگون، ارسی‌ها وهشتی‌ها و شش دری‌های زیبایی است. درب هاو پنجره‌ها چوبی نقشدار، وبا شیشه‌های کوچک و رنگی پوشانده شده. برخی اتاقها دارای اندرونی و بیرونی ودارای تاقچه‌های بالا و میانی است. دیواراتاق‌ها و ایوان، گچ کشی وسپید شده است. استاد کاران هنرمند با رنگ وروغن نگاره‌های زیبایی بر درب و دیوارهای اتاقها کشیده‌اند. تاق ایوان و اتاقها چوب کاری وبا تکه‌های معرق نقاشی شده است. اتاقها دارای هیمه سوز یا بخاری‌های زیبای گچ کاری شده هستند. ایوان بنا دارای سه ستون گچ بری شده با سر ستون‌های بسیار زیبا است. ایوان نیزگچکاری شده و دارای تاقچه است، و پیرامون میانسرا، تاقچه دیده می‌شود. کدخدا حیدر آقا در سال ۱۳۰۴، توسط معمار استادغلامعلی دهقی عمارت دماب را ساخته است. افزون بر موارد بالا دماب دارای یک قلعه بسیار کهن است که به آن قلعه کهنه می‌گویند و نیز دو مسجد کهن، در بخش خاوری قلعه درویش بگ، و دو قلعه قدیمی به نام قلعه چارگنه در مزرعه چارگنه، و قلعه اکبرآباد، وقناتی کهن دماب هم هست.
استان:
اصفهانشهر:
نجف آبادامکانات: تلفن، آب آشامیدنی، برق
سوغات: ۱-آویشن
آب و هوا: طبیعت نیمه کوهستانی
موسیقی: موسیقی محلی
خوراک: کالا جوش محلی،بیخ، گوندی
فصل گردشگری: بهار
