روستاهای گردشگری خراسان جنوبی
روستاهای گردشگری خراسان جنوبی مسافران نوروزی را فرا می‌خواند
خبرگزاری شبستان: روستاهای هدف گردشگری خراسان جنوبی چون گنجینه‌ای پنهان در دل کوه و دشت خودنمایی می‌کنند و پذیرای مسافران و دوستداران طبیعت و اهل گردش هستند تا نوروز امسال را در دل طبیعت به صفا و آرامش بگذرانند.
خبرگزاری شبستان- خراسان جنوبی؛ هرچه از دود و ماشین و آهن شهر دورتر می شویم روستاها چون گنجینه ای پنهان در دل کوه و دشت خودنمایی می کنند و زندگی روستایی آرام و آهسته پیش می‌رود. در روستاست که شادی‌ها و غم‌ها تقسیم می‌شوند. آدم‌های روستا به هم نزدیک‌ترند و آنجاست که همسایه از حال همسایه خبر دارد.
آدم‌هایی که همیشه در جستجوی زندگی آرام و به دور از ازدحام شهرها هستند، تصویری شاعرانه از روستا در ذهن خود دارند و برای همین است که خیلی وقت‌ها می‌گویند خوشا به حالت ای روستایی.
روستاهای هدف گردشگری از جاذبه‌های فرهنگی و تاریخی خراسان جنوبی محسوب می‌شوند که با داشتن آب و هوای خوش و مناظر طبیعی و خدادای از آغاز تعطیلات نوروزی آماده بازدید گردشگران و علاقه‌مندان به طبیعت و تاریخ است.
روستای افین در قائن، مصعبی در سرایان، چنشت و ماخونیک در سربیشه، خور در خوسف، فورگ در درمیان و دهسلم در نهبندان از روستاهای گردشگری خراسان جنوبی هستند و قطعا حضور در این روستاها خاطرات خوبی را برای مسافران و گردشگران نوروزی رقم زده و موجب خواهد شد تا آنها با خاطره ای شیرین استان خراسان جنوبی را ترک کنند.
روستای چنشت، سرزمین رنگهای ایران پذیرای مسافران نوروزی
روستای چنشت از توابع شهرستان سربیشه در ۶۰ کیلو متری جنوب شرقی شهر بیرجند مرکز استان قرار گرفته است. روستای مذکور که در داخل ارتفاعات جنوب شهرستان بیرجند قرار گرفته است به دلیل مورفولوژی خاص و موقعیت جغرافیایی آن و هم چنین داشتن مردمی با آداب و رسوم ویژه، وجود امامزاده سید حامد علوی و دو غار معروف، کلکسیونی از انواع جاذبه های گردشگری را درخود جای داده است که در اغلب ایام سال گردشگران زیادی از استان و خارج از استان را در خود جای می دهد.
در وجه تسمیه روستای چنشت چنین می گویند که روستای چنشت به دلیل داشتن چندین رودخانه که از کنار آن می گذشته است و باغات این منطقه را سیراب می نموده است در قدیم به چند شط معروف بوده است که به مرور زمان به "چن شط" و "چن شت" و بالاخره به "چنشت" تبدیل شده است .
همچنین، چنشت را هم وزن «بهشت» نیز می‌دانند، که در گذشته به دلیل خوش آب و هوا بودن و داشتن میوه های فراوان و رودخانه های متعدد که از زیر درختان می گذشته است و شباهت این منطقه به بهشت، گروهی دامدار این نقطه را به عنوان محل زندگی خود انتخاب می کنند و نام این منطقه را بهشت می‌گذارند که بعدها بر اثر گذر زمان به چنشت تغییر نام می دهد. امروزه نیز روستای چنشت دارای باغات بسیار و رودخانه های فصلی است و این روستا را همچون بهشتی زیبا و دلنشین تبدیل کرده است.
در این روستا و در دامنه کوه، دو غار به نام غار چنشت و غار چهل چاه قرار گرفته است. غار چنشت، در شمال روستا قرار گرفته و بر اثر زمین لرزه‌های رخ داده در طول تاریخ، پدید آمده است. غار حدود ۶۰ متر طول دارد و عبور از مناطق مختلف آن به سختی امکان پذیر است. در این غار بازمانده اجساد، استخوان های درهم شکسته انسان، ابزار و پارچه، چرخ نخ ریسی و ظروف مربوط به هزاره دوم و سوم پیش از میلاد، به چشم می‌خورد. همچنین بازمانده اجساد سیدحامد علوی و فرزندانش در این غار یافت شد و به بیرون غار انتقال پیدا کرد.
غار چنشت بنا به اسناد تاریخی در سال ۶۱۴ هجری قمری توسط سیدمحمد مشعشع کشف شد. وی پس از کشف، نسبت به انتقال اجساد سیدحامد علوی و فرزندانش (که از خاندان وی بودند) به بیرون این غار اقدام نمود و آرامگاهی برای آنها در روستای چنشت بنا نمود. سید حامد علوی و فرزندانش از شیعیان دوران خلافت عباسی بودند که به ناگزیر در این غار پنهان شده و سرانجام توسط سربازان حکومت عباسی در داخل غار کشته می‌شوند.
در غار چهل چاه که در نزدیکی غار چنشت قرار دارد، اجساد ۱۴ نفر مرد، زن و کودک مشاهده می‌شود که احتمالا در غار پناه آورده‌اند و بر اثر گل گرفتن ورودی غار و بستن راه فرار آنها، در داخل غار کشته شده‌اند.
لباس مردم این روستا از نوع خاصی است که کمتر در نقاط دیگر خراسان جنوبی یافت می‌شود. البته لباس مردان در چند سال اخیر به لباس سایر مردم منطقه شبیه شده‌است. اما بزرگان و پیران از لباس دیگری که شامل یک پالتوی بلند که تمام بدن را می‌پوشد و شال سر و در برخی مواقع از کلاه معمولی استفاده می‌کنند.
لباس زنان آنها از رنگ های شاد و متنوع تشکیل شده و شامل سه قسمت چارقد قرمز یا آبی گلدار، کلاه نقره‌ای و نقره دوزی شده و پیراهن زنانه به رنگ های سبز و قرمز یا آبی است. مردم روستای چنشت به ویژه زنان و دختران اغلب از پوشاک محلی و سنتی استفاده می کنند دختران چنشتی از لباس‌های بلندی مانند دامن پاچین دار، قبای بلند، روسری و سربند و شلیته‌های خراسانی استفاده می کنند.
تنوع رنگ در لباس‌های محلی مردم روستا جلوه خاصی به آنها می بخشد به طوری که به روستا لقب سرزمین رنگ ها داده اند. روستای چنشت به نسبت سایر روستاهای خراسان جنوبی، کمتر دچار تحولات و تغییرات فرهنگی شده و فرهنگ روستایی آن محفوظ مانده است.
موسیقی در روستای چنشت در زندگی مردم حضور دارد. لحن موسیقیایی مردم، طبیعت دلنواز و پشتوانه بسیار غنی موسیقی خراسان جنوبی، این روستا را به یکی از خاستگاه‌های مقام‌های خراسانی تبدیل کرده است. بهره‌گیری از این موسیقی، در عید نوروز و اعیاد مذهبی تبلور می‌یابد.
صنایع دستی روستای چنشت، شامل انواع فرش‌های دست‌باف، قالیچه‌های کوچک و گلیم‌های زیبا است. ریسندگی، گیوه‌دوزی، سبدبافی، زیلوبافی و جاجیم بافی از دیگر صنایع دستی قدیمی این روستاست که به مرور زمان به شدت کاهش یافته است.
سوغاتی‌های معرف روستای چنشت عبارتند از زعفران، کشک محلی، زرشک، گردو و بادام و میوه‌های خشک، قالیچه‌های بسیار کوچک و نوعی گبه نیز از دیگر سوغاتی‌های این روستا است. از غذاهای رایج و لذیذ این روستا می‌توان به انواع آش‌ها، آبگوشت‌های محلی، اشکنه و کشک محلی اشاره کرد.
روستای شگفت‌انگیز ماخونیک؛ شهر آدم کوچولوها در دل نگین کویر
روستای ماخونیک سربیشه خراسان جنوبی یکی از هفت روستای شگفت‌انگیز جهان می باشد که به شهر آدم کوچولو ها شهرت دارد. این روستا در فاصله ۷۸ کیلومتری شرقی شهر سربیشه در مسیر جاده سربیشه - درح قرار دارد و به لحاظ شهرت آن به شهر آدم کوچولوها، جذابیت‌های حیرت‌انگیزی دارد.
منطقه ماخونیک متشکل از ۱۲ آبادی است که روستای ماخونیک بزرگترین آنها محسوب می‌شود. این روستا شامل ماخونیک، کفاز، چاپنسر، توتک، سفال‌بند، سولابست، لجونگ (سفلی و علیا)، کلاته بلوچ، دامدامه و میش نو، خارستو و جلارو است. اهالی این روستاها از نظر مذهب، معیشت، شیوه زندگی و اوضاع اجتماعی وجه اشتراک زیادی با یکدیگر دارند، اما غالب این روستاها اصل و نسب خود را از روستای ماخونیک می‌دانند.
جاذبه روستا این است که در آن اهالی کوتاه قد بوده و به زحمت قدشان به ۴۰/۱ می رسیده که این موضوع مربوط به دوران گذشته است قد متوسط مردم اين روستا مي تواند ناشي از ازدواج فاميلي و نوع تغذيه آنها باشد واکنون در این روستا تقریبا قدها متعادل شده است.
درباره وجه تسمیه روستا چندین قول وجود دارد، می‌گویند که در گذشته‌های بسیار دور عده‌ای ماموران دولتی به این روستا آمده و اهالی به گرمی از آنها استقبال نکرده‌اند و با آنها برخورد سردی داشته‌اند و آنها این نام را برای روستا انتخاب کرده‌اند.
برخی نیز می‌گویند به دلیل وجود شکافی در کوه نزدیک روستا به آنجا ماده ماخونیک گفته می‌شده که به مرور زمان به ماخونیک تغییر نام یافته است. در برخی اسناد قدیمی که تاریخ نگارش آنها به ۳۰۰ سال قبل می‌رسد، نام روستا مادخنیک ذکر شده است که مرکب از دو جزء «ماد» و «خنیک» است. ماد در زبان پهلوی و پارسی باستان به ماه تبدیل شده که یکی از معانی آن شهر و مملکت است و در مجموع به‌نام شهر ماخونیک است. درباره این روستا هیچ سابقه تاریخی مکتوبی وجود ندارد و فقط «کلنل چارلز ادوار دبیت» در کتاب سفرنامه خراسان و سیستان در دوره ناصرالدین شاه به توصیف منطقه ماخونیک پرداخته است.
یکی از عمده نشانه‌های فرهنگی روستای ماخونیک، مسکن است که در نوع خود جالب و قابل توجه است و بافت مسکونی روستا در دامنه تپه و خانه‌ها به طور فشرده به هم و در گودی زمین ساخته شده‌اند ، کف خانه نیز حدود یک متر از سطح زمین پایین‌تر است و دارای یک در کوتاه چوبی است.
برای رفتن به داخل خانه باید دولا شده و به زحمت خود را داخل خانه کرد اغلب یکی، دو پله درگاهی را کف خانه متصل می‌کنند.هر خانه دارای فضاهایی همچون کندیک (مخزن نگهداری گندم و جو)، کرشک (اجاق گلی برای طبخ غذا)، طاق و طاقچه است.همچنین عمده مصالح به کار رفته در مسکن روستا شامل سنگ، چوب و هیزم است.
علاوه بر مسکن می‌توان به جاذبه‌های فرهنگی دیگری همچون مراسم عروسی و نامزدی، مراسم ماه رمضان و عیدفطر و عید قربان، مراسم باران خواهی و همچنین خوراک و غذاهای سنتی و پوشاک محلی منطقه اشاره کرد. سنگ سیاه (سنگ نگاره) ماخونیک، بنای برج و قلعه، برج گل انجیر، منزل سرگردونی، نادر مرده از جمله آثار تاریخی ماخونیک است.
با این حال خانه‌های مسکونی آدم کوچولوهای ایران همچنان پابرجاست و خانه‌هایی با ساخت امروزی و گاه شهری و دارای آجرنما، اگرچه قد برافراشته و خانه‌های تو سری خورده را در سایه خود قرار داده اما نتوانسته اند نگاه‌ها را از آن برگیرند.
روستای فورگ درمیان، با منحصربفردترین قلعه تاریخی
روستای فورگ از توابع شهرستان درمیان در شرق شهر ستان بیرجند در فاصله ۱۰ کیلومتری شهر اسدیه قرار دارد. قلعه تاریخی و مشهور فورگ به همراه چشم اندازها و جاذبه های طبیعی روستای مذکور، آن را در ردیف روستاهای پر رونق گردشگری قرار داده است.
در میان قلعه های تاریخی خراسان جنوبی ، قلعه فورگ نه تنها یکی از زیبا ترین قلاع منطقه به شمار می‌رود، بلکه در نوع خود از لحاظ جایگاه قرار گیری و ساختار معماری، یکی از منحصربفردترین قلعه‌های تاریخی ایران است این قلعه در روستای فورگ از توابع بخش مرکزی شهرستان درمیان و در فاصله ۹۰ کیلومتری شرق بیرجند و ۱۰کیلومتری شهر اسدیه واقع شده است.
قلعه فورگ روي كوهي است كه با آجر پخته، ديوار و برج آن را به طور محكم ساخته اند و پايه بناي آن را سنگ چين كرده اند و دو شير حاژي در اطراف خود داشته با دو خاكريز كه قطر هر يك پنج ذرع است. ساخت این قلعه در زمان نادر شاه توسط میرزا بقا خان حاکم منطقه شروع شد. پس از وی پسرش میرزا رفیع خان ساخت قلعه را به اتمام رساند.
همه اطراف فورگ را دشت های وسیع با باغستان های زرشک احاطه کرده و هر منظره ای در اینجا یا به قلعه ختم می شود یا به درختان سرخ زرشک که به بار نشسته اند.
روستاي فورگ علاوه بر داشتن قلعه تاريخي از بافت سنتي ارزشمندي نيز برخوردار است. اين بافت بر اساس شكل توپوگرافي زمين شكل گرفته و به صورت پلكاني در دامنه كوه احداث شده است. مصالح استفاده شده در شكل گيري اين بافت همان مصالحي است كه در منطقه به وفور يافت مي شود؛ يعني سنگ و خشت براي ديوارها وچوب در پوشش سقف.
ساباط هاي متعدد و طولاني يكي از جذابيت هايي است كه بافت روستاي فورگ دارد. ساباط ها علاوه بر نقش امنيتي و هماهنگي با اقليم در استفاده بهينه از فضا نيز بسيار موثرند. روستاي فورگ پنج محله دارد كه قديمي ترين آن ها محله حوض سراوانان است كه در نزديكي قلعه قرار دارد همچنین سرده، مسجد بلال، پايين ده و چهكاب از سایر محله های قدیمی به شمار می آید.
مصعبی و کریمو سرایان، عروس کویر خراسان‌جنوبی
منطقه نمونه گردشگری مصعبی – کریمو از توابع بخش مرکزی در ٣٠ کیلومتری شمال شرقی شهرستان سرایان واقع شده است. آب و هوای این روستاها در بهار و تابستان و اوایل پاییز، مطبوع و دلپذیر و درزمستان ها سرد است. چشمه سارهای فراوان، آب و هوای مساعد و اراضی مستعد، موجب رونق باغداری و دامداری در این روستاها شده است.
دهستان مصعبی با مساحت ۲۳۰ کیلومتر مربع در شمال غربی استان خراسان‌جنوبی و شمال شهرستان سرایان قرار گرفته است که مشتمل بر دو نقطه سکونت گاهی مصعبی و کریموست و به علت آب و هوای مطلوب و چشم انداز طبیعی زیبا، یکی از مناطق نمونه گردشگری می باشد.
منطقه مصعبی کریمو در دره های واقع بین ارتفاعات و در زمین های هموار اطراف رودخانه ای که در آن جا وجود دارد سرسبز و خوش آب و هواست. آبشار سبزرود و دره پایین دست آن و سد شهید پارسا از دیگر جاذبه های طبیعی حوزه این منطقه نمونه گردشگری است.
در منطقه نمونه گردشگری مصعبی کریمو و امام زاده به فاصله ۳ کیلومتر از یک دیگر وجود دارد. نام روستای کریمو نیز که در ابتدا کریمان بوده و بعدها به لهجه محلی کریمو نامیده شده از نام این امام زاده بزرگوار گرفته شده است.
حدود ۳۴ رشته قنات کوچک و بزرگ به همراه دره نای و آبادی هایی که در این روستا وجود دارد چشم اندازهای طبیعی بسیاری را در منطقه به وجود آورده اند که باعث شده است گردشگران بسیاری به خصوص در فصل تابستان و بهار به این منطقه سفر کنند.
امام زاده سلطان مصیب نیز در روستای مصعبی شهرستان سرایان قرار دارد. برگزاری آیین ها و مراسم مذهبی مختلف در طول سال از دیگر جاذبه های منطقه نمونه گردشگری مصعبی کریمو می‌باشند.
روستای افین با رودخانه همیشه جاری خوشبخت در شهرستان زیرکوه
افين در فاصله حدود ۳۵ کيلومتري شهر حاجي آباد مرکز شهرستان زيرکوه و در بخش زهان واقع شده است. روستاي افين به استناد متون تاريخي و شواهد و يافته هاي باستان شناسي سابقه اي بس طولاني دارد و از اهميت ويژه اي برخوردار است.
اين روستا از لحاظ قابليت گردشگري روستايي است که آثار تاريخي و جاذبه هاي گردشگري زيادي در خود جا داده است. مهمترين اثر باستاني روستاي افين مسجد جامع افين است که در فهرست آثار ملي ايران ثبت شده است.
مسجد جامع، بناي ماندگاري است با طراحي و معماري بسيار زيبا از دوران سلجوقي که با سنگ و گل ساخته شده و بر روي آن گچ کاري و همچنين آيات قرآني نقش بسته است. ديگر اثر باستاني روستا، قلعه افين است که در داخل بافت تاريخي قرار گرفته و خود داراي مسجد و مدرسه است که به شکل سنتي و با استفاده از مصالحي همچون سن و گل ساخته شده است.
روستاي افين در گذشته پنج آسياب آبي داشته که آثار يکي از آنها هويداست و بقيه بع علت کم توجهي از بين رفته است. آسياب اصلي اين روستا در ورودي روستا قرار گرفته و در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده است و در کنار رودخانه خوشبخت قرار گرفته است.
رودخانه هميشه جاري خوشبخت زيبايي اين روستا را دو چندان کرده است. مزار چهار گنبد افين يکي ديگر از جاذبه هاي تاريخي و مذهبي افين است که آرامگاه امام زاده عمروبن داوود (علیه السلام) است که همه ساله پذيراي زائران و مجاوران است. اين روستا موزه اي مشتمل بر ابزار و وسايل مورد استفاده مردم اين ديار را در خود جا داده است.
اقتصاد روستاي افين از ساليان دور بر مبناي کشاورزي و محصول شاخص زرشک بوده است. بيشترين زرشک توليدي کشور در روستاي افين به ثمر رسيده و جزو نعمت هاي الهي نازل شده بر مردم ديندار اين سرزمين بوده است. در منابع تاريخي آمده است اولين کشت و توليد زرشک بي دانه در روستاي افين از بخش زيرکوه قاين بنيان گذاشته شده و قدمت تاريخي دارد. درختچه زرشک داراي ۲ تا ۷ متر ارتفاع آن قهوه اي، قرمز يا زرد است.
وجود درختان زرشک با رنگ های متنوع سبز در اوایل بهار، زرد در هنگام گل دهی و قرمز در هنگام رسیدن میوه (پاییزماه) نشانگر هنر خداوند زمین و آسمان ها در خلقت زیبایی هاست. جلوه های طبیعی و همچنین گیاهان دارویی کم نظیر این ناحیه همه ساله عده زیادی از علاقه مندان به طبیعت را به این روستا می کشاند.
سایر آثار تاریخی و فرهنگی افین شامل حسینیه روستا، آب انبارهای مختلف، برج های نگهبانی و... باعث شده است تا افین در استان خراسان جنوبی جزو یکی از روستای هدف گردشگری کشور واقع شود.
خور؛ روستایی بر کرانه کویر با بافت تاریخی
درفاصله ۸۵ کیلومتری شمال غربی شهر بیرجند، مرکز استان خراسان جنوبی در کرانه شمالی دشت لوت، روستایی با خانه‌های کویری خودنمایی می‌کند به نام خور. روستای خور به‌عنوان نگین کویر بر پیشانی خراسان‌جنوبی از سمت یزد و کرمان می‌درخشد و به‌عنوان یکی از شهرهای قدیمی در کتب تاریخی از آن نام برده شده است که بافت تاریخی آن متأثر از شرایط اقلیمی و جغرافیایی محیط خود است.
در سبب نامگذاری آن بحث فراوان است، برخی گویند بدین سبب نام این روستا را خور نهاده اند که بر کرانه کویر است و نامی است که بر شهرها و آبادیهای حاشیه دریا و کویر می‌نهند.برخی روایت می‌کنند که در قدیم نام روستا شهر سبز بوده و در پی جنگی که در این روستا در می‌گیرد نام آن به خون و سپس خور تغییر پیدا می‌کند.
خانه‌های گلی، پوشش گنبدی، حیاط مرکزی، بادگیرها، اتاق‌های دور تا دور حیاط، هشتی‌ها و دهلیزها، دیوارهای قطور و حوض و باغچه وسط حیاط به‌صورت هماهنگ و یک نواخت از ویژگی‌های معماری خانه‌های روستای خور است که مطابق با اقلیم منطقه به وجود آمده است.
تراکم خانه‌ها و کوچه‌های پر پیچ و خم همچنین بادگیرها از شاخص‌های عمده روستاست که به‌منظور مقابله با اوضاع اقلیمی منطقه به‌وجود آمده است. در بافت قدیمی بناهایی هم چون قلعه، مسجد، آب انبار، حسینیه، حمام، خانه‌های قدیمی، آسیاب‌های آبی و گورهای گچی که بیشتر متعلق به دوره‌ی صفویه است و یکی از مناطق گردشگری استان بوده و ثبت تاریخی شده است.
خور از نظر طبیعی روی دشتی صاف و هموار واقع شده که نزدیک‌ترین ارتفاعات آن قلعه میخ در ۱۲ کیلومتری غرب، تپه ماهورهای شکسته سبز در ۱۵ کیلومتری شمال غرب، رشته کوه‌های بلنجیر در ۲۰ کیلومتری شمال شرقی و کوه‌های خرم و گرنگ در ۱۲۵ کیومتری شرق است.
یکی از ویژگی‌های قنات‌های فعلی خور این است که اگر ۲۰ سال هم باران نبارد، مقدار آب آن تغییر نمی‌کند و اگر لایروبی شود، شاید به دو برابر نیز افزایش یابد.
دهسلم نهبندان، نگيني سبز در دل کوير
در جاده نهبندان به شهداد و در آخرين نقطه خراسان جنوبي، روستاي دهسلم واقع است که شاخصه اصلي آن نخلستان هايي است که در کمتر نقطه اي از استان يافت مي شود و مانند نگيني سبز چهره آفتاب خورده کوير را مي آرايد.
نخلستان‌هاي دهسلم در کنار ماسه هاي کوير مناظر بسيار زيبايي را به وجود آورده است که ارزش سفر و ديدن را دارد. در اين روستاي کويري بيش از ۳۰ هزار اصله درخت نخل وجود دارد که قدمت کهنسال ترين آن به ۳۵۰ تا ۴۰۰ سال قبل بر مي گردد و بزرگ ترين نخل آن هم بيش از ۳۰ متر ارتفاع دارد که از دور مي توان به وضوح، سروري آن را بر ديگر نخل هاي نخلستان ديد.
روستای دهسلم نهبندان به دلیل جاذبه‌های طبیعی، تپه‌های ماسه‌ای مرتفع و کویری زیبای آن یكی از اماكن گردشگری استان خراسان جنوبی است كه در تمام ایام سال قابلیت جذب گردشگران کویر نوردی و توریستی را دارد.
علاوه براین قلعه‌های قدیمی در این روستا وجود دارد که هرکدام نام و قنات مخصوص به خود داشته و به نام‌های قلعه محمدتقی خان، ده بالا و شوره گزک معروف هستند و در این روستا پرورش شتر، شغل اصلی اهالی است و به دلیل این که قنات روستا نسبت به روستاهای دیگر پرآب تر است، کشاورزی نیز رونق بسیاری دارد و علاوه بر خرما، گندم، جو و پنبه نیز درآن کشت می‌شود.
گزارش:
زهرا مهرور
