روستای تاریخی اشتبین
تبریز؛
روستای تاریخی اشتبین،آرامگاه حکیم ابوالقاسم نباتی ، یادگاری از گذشته، میراثی برای آینده
سرپرست پایگاه پژوهشی روستای اشتبین گفت: روستای اشتبین در طول ۴۶ درجه و ۲۹ دقیقه و عرض ۳۸ درجه و ۵۱ دقیقه و ارتفاع ۳۶۲۰ متر از سطح دریا قرار دارد و از توابع بخش سیه رود و دهستان نوجه مهر شهرستان جلفا واقع در استان آذربایجان شرقی است. فاصله روستا از جاده اصلی و مرزی سیه رود-خداآفرین حدود ۷ کیلومتر است.
علیپور در گفتگو با خبرنگار باشگاه خبرنگاران تبریز در خصوص آرامگاه نباتی در یک بلندی مشرف به روستای اشتبــــــین و رودخانه ارس از اظهارات اهالی روستا چنین بر می آید که نباتـــــی همیشه در یک نقطه ای از بلندی کوه می نشست و به روستا و زادگاه خود و رودخانه خروشان ارس (آراز ) و جاده ای که اهالی در آن تردد داشتند نگاه می کرده و اکثر شعر های خود را در آن نقطـــــــه آفریده و با صدای دل نشین به آواز خواندن می پرداخت که بعد از وفا ت وی، اهالی با توجه به علاقه وافر نباتی به آن محل خـــــــــاص ، وی را در همان نقطه دفن کرده اند .
روستای اشتبین متشکل از سه آبادی به نامهای هراس، سیاوشان و جعفرآباد، نمونه ای از روستاهای کوهستانی – میان دره ای محسوب می شود.
محدوده روستا از نظر تقسیمات آب و هوایی جزء مناطق با اقلیم سرد و دارای زمستانهای طولانی بوده و برای چندین ماه از سال پوشیده از برف است.
بافت روستای اشتبین به واسطه احاطه باغها و سایر عوامل کالبدی نظیر ناهمواریها، بستر سنگی، شیب تند اراضی و شرایط اقلیمی خاص، کاملا فشرده و فقط در محدوده شمالی روستا امکان توسعه محدود وجود دارد.
علیپور افزود:در سال ۱۳۸۵ روستای اشتبین دارای ۷۷۳ نفر جمعیت در قالب ۱۵۰ خانوار بوده است و این روستا با شماره ۲۶۹۲ در تاریخ ۷۹/۳/۱۷ در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است. اسناد به دست آمده از سنگ نوشته های موجود در روستا تاریخ ۸۴۳ و ۹۷۶ هجری قمری را نشان می دهند، ولی به نظر میرسد معماری موجود در برخی بناها مربوط به دوره اشکانیان است.
نسیم علیپور ادامه داد:از ويژگيهاي عمده سيماي روستا مي توان به بافت نسبتا يكپارچه از نظر نوع مصالح و دانه بندي و خط آسمان منطبق بر شيب تند زمين اشاره كرد.در نگاه اول دهها واحد مسكوني به صورت مكعب در كنار هم به صورت سلولي و همشكل ديده مي شود . در ديد پرنده چشم انداز زيبايي از بافت پلكاني روستا شكل گرفته در يك بستر طبيعي مشهوداست.تركيبي از مصالح بومي (خشت،سنگ و چوب) با تركيب رنگي عموما خاكستري ،آجری رنگ از جنس سنگ لاشه هاي محلي و كاهگل و خشت و همينطور رنگ مكمل آن به رنگ آبي و سبزبكار رفته است و در بازشوهاي عموما چوبي با دور پنجره هاي سفيد گچي عمده نماي بصري چشم انداز كلي روستاي اشتبين را شكل مي دهد.آرايه ها غالبا از چوب بوده و در تزيين درب و پنجره از آن بهره گرفته شده است.
تمامی بستر معابر روستا سنگفرش شده از سنگ لاشه هاي طبيعي بوده كه اخيرا بازسازي شده است.تركيب اين مصالح موزون ورنگهاي غالب در جداره ها به همراه رنگ خاكي اخرايي در سطح بستر و تناليته متغير رنگي حاصل از تغيير فصل درختان لابلاي بافتها و پيرامون روستا مكمل زيبايي روستا شده است. همچنين طبيعت سبز تابستاني و درختان سبز كهن درهمه جای اين بافت قرار گرفته است و نزديكي آن با واحدهاي مسكوني نشانه هاي ارزشمندي از همجواري و رابطه متقابل انسان و طبيعت را بيان می کند.
علی پور تصریح کرد:سیستم ساخت منازل مسکونی بصورت دو اشکوبه بوده و فضای طبقه پایین جهت نگهداری دامها و فضایی بصورت انباری بوده و طبقه بالا جهت سکونت اهل خانه بوده است.
وی گفت:بافت روستا به لحاظ شکل خاص زمین و عوارض طبیعی و نوع معیشت مردم و شرایط اجتماعی – اقتصادی شکل گرفته است. این فضاها را می توان در ترکیب سطوح و فضاهای پر و خالی معابر و گشایش ها، مناظر و دیدها، گونه های مسکن و عناصر و جزییات ساختمانی جستجو کرد. این ارزش های فضایی را بیشتر می توان در بافت قدیمی و گسترش میانی روستا مشاهده کرد. بافت این بخش دارای هم پیوندی و وحدت خاصی بوده و حیاط خانه غالباً کوچک می باشند. عرض کم معابر و گشایش های محدود از دیگر ویژگی های بافت کالبدی این روستا می باشد.
ویژگی های کالبدی- فضایی این روستا را می توان در دو مقیاس بافت و ابنیه به شکل زیر برشمرد:
وجود چشم اندازهای طبیعی درون و بیرون بافت؛تبعیت بافت و خط آسمان از بستر طبیعی؛
وجود سه محله کردها، عباس آباد و درب مسجد و نقش آن ها در شکل گیری سازمان فضایی روستا؛ نقش مراکز محلات به عنوان کانون و پایگاه مراودات اجتماعی فرهنگی روستا؛ وجود دالان ها و فضاهای نیمه باز در داخل معابر و ترکیب فضای معابر با واحدهای مسکونی؛ هماهنگی در کل بافت چه از لحاظ خط آسمان و چه از لحاظ جزییات و استفاده از مواد و مصالح؛ وجود دید و مناظر در داخل معابر، وجود پیچ و خم های معابر روستا و اهمیت آن در تقویت حس کاوش و زیبایی بصری؛ وجود عناصر تاریخی و فرهنگی که در داخل بافت قرار گرفته اند؛ وجود ایوان ها و فضاهای نیمه باز و صفه ها و سکوهای نشستن افراد در مراکز محلات؛ استفاده از سنگ به عنوان اصلی ترین مصالح در ابنیه روستا به صورت سنگ لاشه؛احداث ابنیه به صورت تخت و با استفاده از مصالح چوب و ملات گل به عنوان اصلی ترین عنصر؛ترکیب و تلفیق مصالح و کالبد روستا با بستر طبیعی زمین است.
سرپرست پایگاه پژوهشی روستای اشتبین همچنین افزود:ايوان و يا به گويش محلي (آرتيرما) با بيرون آمدن از بنا و قرارگيري روي معبر منطبق با شرايط اقليمي اين منطقه مي باشد.
ايوان در بسياري از خانه هاي منطقه ديده مي شود و جزئي از خانه محسوب مي شود.ايوان جدا از آنكه حريمي براي فضاهاي اصلي سكونتي است، چند نقش اساسي را ايفا مي كند، نخست آنكه در تابستان عمق نفوذ اشعه آفتاب را به داخل كاسته و باعث سايه اندازي و خنكي هوا مي شود. دوم اينكه مانند بادگير با مكش هواي مطلوب به داخل باعث آسايش بيشتر اهالي مي شود و ساكنين بخشي از امور روزمره خود را در آنجا سپري مي كنند.
همچنين به هنگام بارندگي ورودي اتاقها را مصون نگاه مي دارد و در صورتيكه جوانب آن مسدود باشد تا حد زيادي مانع از ايجاد كوران و نفوذ هواي سرد و يا باد و خاك به داخل اتاقها مي گردد. به عبارتي مسدود بودن جبه ههاي جانبي ايوان كمك مي كند تا در فصل سرما محدوده آن تا ميزان زيادي از جريانات تند باد، باران، كولاك و هواي سرد در امان باشد.
ايوان به عنوان بخشي از معماري، به لحاظ بصري، از عناصر شكل دهنده سيماي بافت بوده و پيش آمدگي آن كيفيت بصري خاصي را در معبر بوجود آورده است. ايوانها در اشتبين چوبي هستند و غالباً مشرف به منظره زيباي كوهستان و درختان سرسبز دامنه مي باشند كه طراوات خاصي را در زندگي روستاييان مي آفريند.
علیپور اظهار کرد:" بونه غی"از عناصر خاص معماري اين روستا م يباشد كه مي توان نهان خانه هم ناميد چرا كه نحوه استقرار آن به گونه اي است كه حالت پنهان ومخفي داشته و غير از روزنه اي كه در سقف ايجاد شده ، هيچ بازشويي جهت نورگيري و تهويه در آن ايجاد نشده است.
روش ساخت آن به اين صورت بوده است كه در وسط اتاق چهار ستون با فاصله از ديوارها بر پا شده و روي آنها چهارتير چوبي قطور بصورت كلاف افقي محكم آمده كه پس از استقرار اين ستونها و تيرهاي افقي در جاي خود ، كلافبندي لايه دوم صورت گرفته به اين ترتيب كه چهار تير افقي ديگر با قطر كمتر از تيرهاي زيرين خود و البته بهحالت كنسول به داخل چهار چوب و كلاف لايه اولي واين عمل تا رسيدن به انتهاي سقف كه معمولا ۲ طبقه مي باشند ادامه پيدا كرده است .در نهايت بدليل اينكه كلافهاي چوبي افقي رفته رفته داراي قطر كمتر و كنسول به داخل بوده اند فرم هرمي شكل بوجود آورده اند.
يادآوري مي گردد، كه سر ستونهايي هم براي ستونهاي فوق الذكر كار گذاشته اند كه بطور استادانه اي نقوش تزييني زيبايي در آنها ايجاد كرده اند ودر داخل ديوارهاي اتاق هم تاقچه و اجاق تعبيه شده است.
به گفته ی وی درساختمانهای این روستا عموما از کلاف بندی چوبی استفاده شده که در نوع خود بی نظیر است و موجب شده در مقابل نیروهای زلزله مقاومت خوبی داشته باشند.
بنا به گفته اهالی در زلزله اهر – ورزقان برخی ساختمانهای جدید آسیب دیده ولی ساختمانهای قدیمی علیرغم قدمتی که داشته اند هیچگونه آسیبی ندیده و سر پا مانده اند.
تنها مشکلی که مشهود است مربوط به موریانه و رطوبتی است که باعث تخریب این تیرها شده است.
از نکات قابل توجه وجود نسخ خطی در نزد اهالی میباشد که توسط سکنه نوشته شده و از قدمت تاریخی برخوردارند.عدم نگهداری صحیح و فنی باعث تخریب این آثار می شود.
وی در پایان گفتگو عنوان کرد: نرده هاي چوبي نقش مهمي در سيماي خانه هاي باارزش روستاي اشتبين و همچنين تزيينات وابسته به معماري آنهادارندو همچنین در روستای اشتبین تنورهای گروهی موجود است که اهالی به صورت گروهی از آن استفتده میکنند که تعداد آنها هفت مورد است.
|
