روستای زیارت کیلان

---

زیارت کیلان، روستایی تاریخی و زیارتی در شهرستان دماوند
روستای زیارت به عنوان روستایی تاریخی و زیارتی در فاصله ۱۳ کیلومتری جاده آبسرد به ایوانکی و شمال شرق کیلان در شهرستان دماوند قرار دارد. یکی از روستاهای قدیمی دماوند، روستای زیارت است که با کوچه های تمیز و خانه های کاهگلی و طبیعتی بیشتر سنتی و زیبا در کنار فضای مذهبی امامزاده منطقه ای تفریحی – مذهبی را به وجود آورده است. با گذشتن از مسیر گیلاوند به سمت فیروزکوه پس از حدود ۱۰ کیلومتر به شهر آبسرد می رسیم و با عبور از شهر کیلان در پیچ تند و کوهستانی زیبای جاده به روستای زیارت می رسیم. روستای زیارت در نزدیکی روستاهای لومان، زان و دزدآباد قرار دارد.

این روستا یکی از روستاهای تاریخی، پرجمعیت و آباد دماوند بوده است، اما هم اینک در همه فصول سال رونق گذشته را ندارد. وجود مکان مذهبیˈمقبره ی امامزاده عیسیˈ (ع) در این روستا باعث توجه روستاهای اطراف و نامیدن ˈزیارتˈ شده است. اگرچه این روستا رونق گذشته را ندارد، ولی هر ساله در ایام محرم و بخصوص تاسوعا و عاشورا جمعیتی که در روستاهای اطراف (کیلان، آبسرد، ساران، زان، دزدآباد، لومان و حتی ساکنان قدیمی مقیم در کشورهای غربی )هستند در دسته های بزرگ زنجیرزنی و سینه زنی در حالی که خودروهای نیسان خود را به صورت گبند امامزاده با پرچم های سیاه تزیین می کنند و حتی به صورت فردی به روستای زیارت و امامزاده عیسی می آیند و عزاداری باشکوه، درخور توجه و ویژه ای را برگزار می کنند. امامزاده عیسی در مرکز روستا قرار دارد و بنای آن سنگی و از خشت، گل و سنگ ساخته شده است.
بنای امامزاده شامل دو اتاق بزرگی است که در کنار هم و به یکدیگر راه دارند. بنای شرقی امامزاده و بنای غربی بقعه اصلی امامزاده را تشکیل می دهد. به گفته ی اهالی دو اتاق ذکر شده از خشت و گل ساخته شده بود که که در بازسازی چند سال اخیر نمای بیرونی امامزاده باسنگ پوشش داده شد. در فاصله ی بین دو اتاق،در چوبی قدیمی وجود دارد که قدمتی بیش از یک قرن دارد و ضریح اصلی امامزاده که در گذشته چوبی و مشبک بوده امروزه برداشته و فلزی نصب شده است. سقف امامزاده و اتاق نیز با قطعات چوب و تخته هایی که آیات قرآن، دعا و ذکر با خط نستعلیق بر آنها نوشته شده با گل پوشیده شده است. قسمت داخلی امامزاده ترکیب قدیمی خود را حفظ کرده، اما قسمت های دیگر بازسازی شده است، بخصوص قسمت های بیرونی امامزاده که با روحیات یک مکان مذهبی و زیارتی سازگاری ندارد. قدمت این امامزاده به دوران صفویه باز می گردد.
• حمام تاریخی روستای زیارت حمام تاریخی روستاسی زیارت در ضلع شرقی امامزاده قرار دارد و در اثر تعمیر و بازسازی متعدد چهره قدیمی و تاریخی خود را از دست داده است در حالی که قدمتی حدود ۳۰۰ سال دارد. آخرین تغییراتی که در این حمام قدیمی داده اند این است که آن را از حالت خزینه خارج کرده و سوخت آن را تغییر و بدنه های داخلی و کف را موزاییک کرده اند و این تغییرات حدود ۴۵ سال پیش انجام شده است. ورودی حمام از سمت راست بوده و رختکن مستعطیل شکل است و سکوهایی تعبیه شده است، فضای رختکن را راهرویی به گرمخانه متصل و در محل سابق خزینه دوش هایی نصب کرده اند. مصالح بنا از سنگ و لاشه و ساروج و نمای بیرونی حمام هم اینک با سیمان سفید پوشیده شده و روی سقف نیز عایق بندی شده است. این حمام تاریخی در زمان حاضر مورد استفاده اهالی روستا است و قدمت آن به اواخر دوره صفویه و اوایل دوره زندیه باز می گردد. خاطرات سفر به روستای زیارت به روایت سمیرا منفرد روستاهای زیادی در ایران به نام زیارت شناخته میشوند و این برمیگردد به عقاید مردمان این سرزمین که همواره مردان و زنان مومنش را تکریم کرده اند.من نیز همیشه به دستهاییی که با عشق و اخلاص به سویی برای حاجتی دراز میگردند احترام گذاشته ام.و معتقدم جاییکه دلی با ایمان دعایی بکند خدایش برآورده خواهد ساخت.مهم خلوص قلبی ما آدمهاست و میزان باوری که داریم.دوست ندارم اعمال آدمها را قضاوت و حتی بدتر از آن مسخره کنم و هیچ وقت هم آنها را خرافه گرایی نمینامم.شاید خودم کاری را نپسندم اما به خودم اجازه تمسخر کسی را نمیدهم.اینها را گفتم تا بگویم با شور و عشق پا به روستای زیارت گذاشتم. روستایی در ۴ کیلومتری شمال شرق کیلان که در آن مقبره امامزاده عیسی بن جعفر نواده امام موسی کاظم دفن است و به همین دلیل به نام زیارت خوانده میشود.این گنبد طلایی که از دل حیاط خانه ها به خوبی دیده میشود ریسمان اطمینان مردم روستاست که با قلبهایی مطمئن به سویش دست دراز کرده و چه بسا حاجت روا میشوند.از دیرباز مراسم ظهر عاشورا در این روستا دیدنی و برای غریبه ها جذاب بوده است.این مراسم آیینی هرساله با نخل بزرگی بر دوش زایران انجام میشود که در جوار حرم این مومن شهید به دست امویان ادای احترام میکند.دسته دسته افراد به اینجا گرد میایند تا ظهر عاشوراییشان را آیینی تر برگزار کنند. سپس جمعتی حدود ۴۰۰۰ نفر در خانه های این روستا با گرمی دل مردمانش پذیرایی میگردند.نکته جالب توجه در این مراسم زیارتی این اسنت که حتی یک نفر از این ۴۰۰۰ نفر بی غذا در ظهر عاشورا باقی نمیمانند.که خود صفای دل بی نیاز مردمان یخت کوش و زحمتکش روستای زیارت را میرساند. لازم به یادآوری است که اینجا روستای نمونه گردشگری استان تهران معرفی شده است.روستایی باصفا و زیبا با کوچه های تمیز و خانه های کاهگلی که از آنها بوی معرفت و مهمان نوازی به مشام هر گردشگر میرسد.راه رسیدن به این روستا هموار و آسفالته است ووتقریبا تمام کوچه پس کوچه های باریک و دلنواز آن نیز آسفالت شده است.و خانه ها از امکانات آب و برق و گاز و تلفن برخوردارند.خوشحال میشوم وقتی روستایی در دل سرزمینم را آباد و جذاب میابم و خوش حال تر میشوم که با معرفی آنها به شما گردشگران بیشتر ی را به سمت و سوی آن سرازیر کنم.شاید بد نباشد این ظهر عاشورا را سری به این روستا بزنید که هم فال خواهد بود و هم تماشا… در این روستا یک حمام قدیمی ۲۰۰ ساله هم وجود دارد.من عاشق این حمامها هستم وقتی با حس ماجراجویی واردش میشوم احساس میکنم پا در یکی از دالانهای قصه های مادربزرگم گذاشته ام.قصه های حمامهای قدیمی و جنهای بازیگوشی که شبها بر تشت مسی میکوبند و در این دالانهای بخارگرفته و مرموز عروسی به پا میکنند و وقتی پای آنها از زیر چادرشان بیرون میفتد یک جفت سم خوشگل زهره ترکمان میکند….دوستشان دارم البته نه به شرط تنها بودن در اینجا!!! حمام مه گرفته با دیوارهای آبی ترک برداشته تمیز و مورد استفاده است.از پنجره های کوچک آن رد نور خورشید غروبین به درون میفتد و چشم ما را مینوازد خصوصا وقتی پیچک نازی را بالای سرمان میبینیم که بیخیال تنهای شسته و نشسته ما آدمها رو به آسمان آبی حمام با نور کارها میکند کارستان از حمام که بیرون میاییم دری از یک خانه روستایی به نشانه مهمان نوازی به رویمان گشوده میشود.حیاط نقلی این خانه با دیوارهای کاهگلی و بوی خوش آش صاحبخانه پای مارا سست میکند. پای یکی ازپنجره های خانه کاهگلی المانهای روستایی خودنمایی میکنند.تخم مرغهای محلی و سبزی تازه و گوجه ای که هنوز بوی خاک میدهد و دبه ترشی به عمل آورده شده. و در کنار همه آنها صاحبخانه های پیر و مهربانی که در خانه روستایی خود را باصفا و بی شیله پیله به روی ۸۰ گردشگر باز کردند و به نفسی خود را میان تنهای جوانی دیدند که سرخوشانه از سروکول خانه آنها بالا میروند و هی تیلیک تیلیک از صورتهای مهربان و دستهای زحمت کش آنها عکسی به یادگار میگیرند… و در آخر “فالله خیر حافظا و هو ارحم الراحمین”. نگاهی نو به روستای زیارت از نگاه داود لاسمی نگارنده کتاب های ˈموزه طبیعت، گنجینه تاریخ کیلانˈ و ˈدر آن سوی افقˈ تجدید حیاتی دوباره با پیشنهاداتی جدید روستای زیارت برای مردم شهرستان دماوند و آنهایی که با کیلان و فرهنگ عاشورایی آن آشنایی دارند، نامی بس آشناست.
بارگاه ساده و بی آلایش امامزاده عیسی (ع)، خانه های روستایی پیرامون امامزاده، بافت سنتی روستا و چشم اندازهای طبیعی آن به ویژه در طول جاده ۵/۲ کیلومتری کیلان- زیارت جلوه خاصی به این روستا بخشیده است. در اطراف روستای زیارت مناطقی وجود دارد با نام هایی چون تپه گَدبلند، دره آرتاشان یا آتشان، امام پله، امامزاده یونس، تخت پاپِلا، تخت خروس، تخت قاسم و تپه های دیلمان و تیلکان که تنها نامی از آن ها برجای مانده است. اما هر یک از این نام ها و نشانه ها گویای اقامت تاریخی و حضور انسان از گذشته های دور در این روستاست و خود شاهدی است بر این که روستای زیارت سابقه ای دیرینه دارد. بنای امامزاده عیسی و یک حمام تاریخی آثار برجای مانده از سده های گذشته در روستای زیارت است. نورده نام اولیه این روستاست، اما چون هر ساله زائران زیادی از نقاط مختلف به قصد زیارت به این محل سفر می کردند به تدریج نام روستای نور به روستای زیارت تغییرنام پیدا می کند. البته اینکه چرا نام اولیه روستای زیارت، روستای نور بوده است خود قابل بررسی است. از نظر زبان، فرهنگ و آداب و رسوم تفاوتی بین کیلان و زیارت وجود ندارد و مردم این روستا از همان طوایفی هستند که در کیلان شکل گرفته است. به عبارت بهتر اهالی زیارت کیلانی هایی هستند که از دیرباز به این روستا مهاجرت کرده اند. کشاورزی، مرغداری، دامداری، بهره برداری از معادن در روستا و انجام کارهای خدماتی و صنعتی در سطح شهرستان و استان، راه های کسب درآمد و اشتغال اهالی این روستا را تشکیل می دهد. زیارت در گذشته از روستاهای آباد منطقه به حساب می آمد و کشاورزی آن توسعه یافته بود. اما به دلایل مختلف از جمله کاهش میزان بارندگی و عدم اجرای طرح های اشتغال زا، قسمت عمده جمعیت آن به کیلان، آبسرد، دماوند، تهران و شهرهای دیگر مهاجرت کرده اند. روستای زیارت جهت احیای گذشته پربار خود به یک تجدید حیات دوباره نیاز دارد. این روستا به دلیل داشتن موقعیت مذهبی، آب و هوای معتدل، محوطه های قابل کشت، معادن وسیع گچ، سنگ های ساختمانی، خاک های صنعتی و تپه ماهورهای گسترده فضای بازی را جهت اسکان جمعیت و استقرار واحدهای صنایع کوچک ارائه می دهد. برخورداری از آب آشامیدنی سالم، تلفن، برق، گاز، زائرسرا، سدخاکی، خط لوله جهت انتقال آب و جاده آسفالته کیلان – زیارت قدم هایی است که در راستای احیا این منطقه برداشته شده است.
لذا گام های موثرتری باید توسط مردم و سازمان های مسئول برداشته شود.از این رو لازم است که چنین مواردی جهت مطالعه، پیگیری و اجرا در برنامه کار شوراهای اسلامی شهر و روستا و شهرستان قرار گیرد:
۱)بنای امامزاده همانند مکان های مذهبی دیگر در ایران، به سبکی زیبا و ماندگار بازسازی شود. می گویند که حضرت فاطمه (س) در یکی از روستاهای دورافتاده اروپا، به صورت هاله ای از نور بر دخترک باکره ای ظاهر می شود. به همین دلیل آن روستای ساکت و خاموش، از آن پس به شهری بزرگ تبدیل شده و پاطیما می شود. این شهر هم اکنون مورد احترام مسلمانان و مسیحیان اروپا می باشد. از این گذشته با توجه به فلسفه جمکران که چگونه جمکران می شود، زیارت نیز که در آن شهیدی از خاندان بزرگ پیامبر آرمیده است، می تواند به یک کانون فعال فرهنگی، مذهبی و گردشگری تبدیل شود. انجام این مهم به همت همگان نیاز دارد و به مساعدت و یاری اداره اوقاف و سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی که حراست از ارزش های فرهنگی و تاریخی و مذهبی را برعهده دارند و خود را به حفاظت از میراث فرهنگی که از نسل های گذشته و تمدن های پیشین برجای مانده است متعهد می دانند.
۲) فضای اطراف امامزاده دیگر پاسخگوی جمعیت انبوهی که روز عاشورا و یا به هنگام برگزاری مراسم ختم به زیارت می آیند، نیست. ساماندهی این محوطه به رضایت ساکنان پیرامون امامزاده نسبت به واگذاری بنای مسکونی خود در مقابل مساعدت بنیاد مسکن انقلاب اسلامی و دادن زمین و اعتبار مناسب به آنان، بستگی دارد.
۳) در هر مراسم ختم، ترافیک در زیارت به قدری سنگین است که از یک کیلومتر مانده به این روستا جاده بسته می شود. در روز عاشورا نیز از حرکت خودروها به زیارت و از زیارت به کیلان به کلی جلوگیری به عمل می آید. با احداث جاده ای از طریق دره چَفت به زیارت که کوتاه ترین فاصله بین کیلان و زیارت است، مشکل رفت و آمد در اینجا برطرف می شود. ۴) مسئله تامین آب جهت مصارف خانگی، کشاورزی، توسعه فضای سبز و راه اندازی واحدهای صنایع کوچک در کیلان و زیارت همواره مدنظر بوده و هست. با وجود سد خاکی زیارت و چاه بحران در کیلان مشکل کمبود آب همچنان وجود دارد. لذا با اجرای پروژه سد وادان این کمبود به کلی برطرف می شود و منطقه وسیعی از وادان تا حوالی ایوانکی تحت پوشش فضای سبز قرار می گیرد. متاسفانه به دنبال اظهارات آقای فخاری در حسینیه کیلان که ”سد وادان توجیه اقتصادی ندارد” عملیات اجرای این طرح راکد می ماند. البته با توجه به تغییر شرایط آب و هوایی و بهره برداری بی رویه از آب های فسیلی همند، ما هم بر این باوریم که این پروژه در جایگاه کارشناسی شده آن توجیهی ندارد. اما برخلاف نظر آقایان فخاری و دکتر رامین که از احداث سد تاررود می گویند و سعی دارند تا احداث سد وادان با هدف گردشگری توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگری به اجرا درآید، می توان این طرح را به تنگه کیلان – ساران منتقل کرد که هم توجیه اقتصادی دارد و هم توجیه انسانی. دبی (Deby) رودخانه کیلان در این نقطه بالا، عرض رودخانه کم و ارتفاع دیواره ها در دو سوی رودخانه زیاد است. هزینه اجرای طرح در نقطه مورد نظر به حداقل می رسد و میزان آبی که در پشت سد جمع می شود به حدی است که می تواند کل منطقه را تحت پوشش قرار دهد. از طریق پمپاژ و استفاده از خط لوله می توان قسمت بالا دست سد را مشروب کرد و با همین روش درصدی از آب این سد را به سد مخزنی زیارت انتقال داد.اجرای این پروژه ممکن است در مقایسه با سدهای کرخه و کارون اقتصادی نباشد ولی اجرای آن نه تنها برای منطقه کیلان اقتصادی است بلکه به عقیده من حتی احداث سد در دره لوارک یا روارک ساران هم برای مردم ساران اقتصادی است. برای اینکه از نابودی اکوسیستم طبیعی این ناحیه جلوگیری می کند، کشاورزی و دامداری در آنجا رونق می گیرد و بخش های دیگر اقتصادی فعال شده و از کوچ کامل جمعیت این منطقه به شهرهای دیگر جلوگیری به عمل می آورد. قابل توجه مسئولین محترم شهرستان و استان، همه تلاش ها، نامه نگاری ها و پیگیری های مداوم مردم این منطقه از سه دهه گذشته تاکنون تامین آب برای کشاورزی و توسعه فضای سبز وادان و کیلان تا حوالی ایوانکی بود، نه احداث دریاچه ای تفریحی در نیمه جنوبی شهرستان دماوند که سال هاست از کمبود آب رنج می برد. ایجاد دریاچه ای تفریحی به جای سد مخزنی وادان؟! دریاچه ای که ورودی دائمی ندارد و آب آن در طول تابستان راکد می ماند، محل مناسبی می شود برای رشد حشرات، انگل و شیوع بیماری های مختلف. بنابراین تغییر کاربری سد وادان از کشاورزی به گردشگری اشتباهی بزرگ و تصمیمی کارشناسی نشده است. اگر سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی بخواهد قدمی در منطقه بردارد، شایسته است که به کمک بخش خصوصی و ارگان های دیگر به ساماندهی چشمه اعلای دماوند و دریاچه تار اقدام کند، شرایط مناسبی را جهت ورود و خروج آسان گردشگران به غار رودافشان آماده نماید، محوطه های تاریخی را سروسامان دهد، در هر یک از مراکز جمعیتی شهرستان (رودهن، گیلاوند، دماوند، آبسرد، آبعلی، کیلان، جابان، سربندان) همانند بسیاری از شهرهای دیگر به ساخت هتل و مهمانسرا اقدام نماید، به احیا صنایع دستی که با هزینه کم اشتغال ایجاد می کند بپردازد و نیمه جنوبی شهرستان را به عنوان یک ژئوپارک مطرح نماید. همه این موارد بر روی هم اشتغال، درآمد و توسعه را به همراه دارد. با توجه به تعریف جامعی که از ژئوپارک یا پارک های زمین شناسی در جهان ارائه شده است، برای اینکه یک ناحیه ژئوپارک شناخته شود باید ویژگی های زیادی داشته باشد. باید از نظر تاریخ انسانی قابل توجه باشد، باید دارای زیبایی های طبیعی باشد و باید دارای پیشینه فرهنگی بالایی باشد. کیلان همه این ویژگی ها را دارد. بنابراین وزارت جهاد کشاورزی به جای این که اجرای پروژه سد وادان را با هدف گردشگری به سازمان میراث فرهنگی واگذار نماید، اجرای این طرح را با همان هدف تامین آب برای کشاورزی به تنگه کیلان – ساران انتقال دهد که از هر نظر قابل توجیه است.
۵) اجرای پروژه مسکن در اراضی شهری و بافت حومه ای شهر کیلان با توجه به حمایت دولت در قالب طرح مسکن مهر و اجرای آن در زیارت از طریق فعال نمودن بنیاد مسکن انقلاب اسلامی امری حیاتی به نظر می رسد. شورا می تواند ضمن هماهنگی با ارگان های مختلف و پیگیری های خود طرح مسکن مهر را در کیلان فعال نماید و بخش خصوصی را در محله های کردر، کوهان، اتحاد، فاژان، ساران و قلعه عسگر تا زیارت که شرایط مناسبی را جهت اجرای طرح ارائه می دهد به اجرای پروژه های مسکونی فراخواند و آنان را به این امر مهم تشویق نماید. در شهر آبعلی که مطابق آمار سال ۱۳۸۵ تنها ۲۶۴۱ نفر جمعیت دارد، با پیگیری شورای شهر و هماهنگی آنان با مسئولین چندی پیش کلنگ طرح ۱۰۰۰ واحدی مسکن مهر به زمین زده می شود و هر از گاهی اخبار واگذاری دهها هزار واحدی مسکن مهر در سطح استان از رسانه ها به اطلاع شهروندان می رسد. اما در کیلان هنوز از اجرای این طرح خبری نیست؟!
۶) در ابتدای جاده کیلان- زیارت تابلویی به ابعاد ۱ در ۳ متر نصب و بر روی آن درشت و با خطی زیبا نوشته شود :«روستای زیارت – آستانه امامزاده عیسی (ع)»
۷) تعریض جاده کیلان- زیارت و نصب چراغ های خیابانی مناسب در طول مسیر، مشکل رفت و آمد را کاهش می دهد. بر جاذبه های این منطقه می افزاید و زمینه را برای توسعه، اشتغال و سکونت آماده می کند.
۸) با استفاده از افراد مبتکر، متفکر، صاحب نظر و کارآفرینان علاقه مند می توان مسائل و موانع موجود را مطالعه و ارزیابی کرد، راهکارهای مناسب ارائه داد و زمینه را برای اجرای طرح های مبتکرانه آماده کرد. تحقق چنین اهدافی به همت و پیگیری شوراهای اسلامی شهر و روستا و شهرستان، همکاری و همراهی مردم و توجیه نارسایی های موجود برای ارگان های مختلف و مسئولین بستگی دارد.
منابع:
۱- دماوندنامه
۲-ایرنا http://tarood.ir/?p=۳۲۳۳http://tarood.ir/%D۸%B۲%DB%۸C%D۸%A۷%D۸%B۱%D۸%AA%D۸%۸C-%D۸%B۱%D۹%۸۸%D۸%B۳%D۸%AA%D۸%A۷%DB%۸C%DB%۸C-%D۸%AA%D۸%A۷%D۸%B۱%DB%۸C%D۸%AE%DB%۸C-%D۹%۸۸-%D۸%B۲%DB%۸C%D۸%A۷%D۸%B۱%D۸%AA%DB%۸C-%D۸%AF%D۸%B۱-%D۸%B۴%D۹%۸۷%D۸%B۱%D۸%B۳/