زراعت جو دیم
تعریف زراعت دیم : کشت محصولات کشاورزی بدون آبیاری و با استفاده از نزولات آسمانی ( باران و برف ) را دیم کاری می‌گویند...
زراعت جو دیم:
تعریف زراعت دیم :
کشت محصولات کشاورزی بدون آبیاری و با استفاده از نزولات آسمانی ( باران و برف ) را دیم کاری می‌گویند.
سطح زیرکشت جو در استان به شرح زیر است :
۱. جو آبی در حدود ۱۰۰۰۰ هکتار است که شامل ارقام جو ماکویی ، والفجر ، زرجو و ارقام محلی میباشد.
۲. جو دیم در حدود ۲۵۰۰۰ هکتار بوده که رقم قالب محلی میباشد و بهاره کشت میگردد ( اواخر اسفند و اوایل فروردین ماه ) که بعلت داشتن دوره رشد کوتاه دارای عملکرد بسیار پایینی است.
توصیه‌های مدیریت زراعت جهت بهبود زراعت جو دیم :
اصول زراعت دیم رعایت شود.
۱. در فصل آیش عملیات زراعی مناسب و صحیح جهت ذخیره و حفظ رطوبت اجرا گردد.
۲. در فصل آیش از ماشین آلات مناسب استفاده گردد.
۳. شخم درست برخلاف شیب زده شود.
۴. در طول فصل آیش علفهای هرز کنترل گردد.
۵. بذر بطور صحیح در زمین کاشته شود و موقع کاشت رعایت گردد.
۶. از کودهای شیمیایی مناسب استفاده گردد.
۷. از بذور اصلاح شده ، بوجاری شده و ضدعفونی شده استفاده شود.
۸. جو دیم را نباید در زمینهای پر شیب کشت کرد. زیرا حداکثر شیب برای جو دیم ۱۲ درصد است و شیب بیشتر باعث فرسایش خاک و تخریب مزرعه میشود.
۹. بهترین خاک برای زراعت دیم شنی رسی یا لیمونی است. زیرا خاصیت نگهداری و ذخیره رطوبت و مواد غذایی در این خاکها زیاد است.
۱۰. مسئله دیگر در انتخاب زمینهای دیم رنگ خاک است. زیرا رنگ خاک نشان دهنده جنس خاک و مواد درونی آن است. بعنوان مثال رنگ سیاه ، خاکستری یا قهوه‌ای نشان دهنده حاصلخیزی خوب تا متوسط و رنگ سفید روشن نشان دهنده آهکی بودن یا گچدار و نمکدار بودن زمین است که این نوع خاکها فقیرند و جهت کاشت دیم مناسب نیستند. و بالاخره رنگ سرخ و زرد که عموما ارزش زراعتی نداشته و از نظر مواد غذایی فقیرند.
۱۱. در زراعت دیم نباید از گاوآهن برگردان دار استفاده کرد زیرا این نوع گاوآهن ها در زمینهای مرطوب و آبی مورد استفاده قرار میگیرند و استفاده از آن ها در زراعت دیم بعلت برگرداندن کامل خاک و ادغام خاک زراعتی که در قسمت بالا قرار دارد با خاک زیر ، باعث از بین رفتن رطوبت خاک و همچنین باعث فرسایش خاک می‌گرددند. و در نتیجه از میزان تولید کاسته شده و باعث تخریب خاک زراعتی می شوند.
مراحل مختلف زراعت جو دیم به روش صحیح :
دیمکاری به روش صحیح را می‌توان به پنج مرحله تقسیم کرد که این مراحل عبارتند از :
۱. آماده کردن زمین
۲. کاشت
۳. داشت
۴. برداشت
قبل از آنکه به توضیح و تشریح هر یک از مراحل فوق پرداخته شود ، مطالبی چند پیرامون آیش گذاری مطرح میگردد.
۱. آیش گذاری : در دیمزارهای استان به علت کمی رطوبت و بارندگی، زمین را یکسال در میان میکارند و در سال نکاشت (آیش) ، عملیات زراعی جهت حفظ رطوبت آن انجام می‌دهند و به عبارت دیگر بعلت میزان بارندگی محدود در سال کشت ، رطوبت سال نکاشت را همراه با رطوبت سال کشت در اختیار گیاه قرار می‌دهند.
آیش گذاری با انجام عملیات زراعی صحیح فواید زیر را دارد :
- از بین رفتن علفهای هرز
- افزایش مواد آلی خاک ( در نتیجه فعالیت موجودات زنده خاک )
- ذخیره آب و جلوگیری از فرسایش خاک
آیش گذاری در مناطق باد خیز و گرم و خشک :
کشاورزان در این مناطق بعد از برداشت صحیح یعنی برداشت جو از ارتفاع حداقل ۲۵-۲۰ سانتیمتری سطح خاک عملیات زیر را جهت حفظ رطوبت و نگهداری خاک باید انجام بدهند.
در این مناطق بعلت بالا بودن درجه حرارت در فصل گرما و بادهای منطقه کلش های سطح مزرعه را باید به حال خود باقی گذاشت.
نتیجه این عمل شامل موارد زیر است :
- کلش های باقیمانده در سطح خاک مزرعه از تابش مستقیم آفتاب به سطح خاک جلوگیری میکند. این کار در عمق ده سانتیمتری خاک ۲ تا ۴ درجه از حرارت خاک میکاهد و در نتیجه از تبخیر رطوبت خاک جلوگیری میکند.
- با بجا گذاشتن کلش در مناطق بادخیز از حرکت خاک دیمزار جلوگیری میشود.
- در زمینهای شور اگر سطح خاک پوشش نداشته باشد سال به سال به شوری خاک اضافه خواهد شد. زیرا وقتی آفتاب مستقیما به خاک بتابد ، خاک گرم شده و باعث حرکت آبهای زیر زمینی به طرف بالا میشود و این آب به همراه خود نمکها را به سطح خاک میاورد و پس از تبخیر آنها را در سطح خاک باقی می گذارد. در نتیجه بعد از چند سال درجه شوری خاک بالا رفته و خاک غیر قابل استفاده میشود.
- در هنگام بارندگی، در زمینهای دیم، قطره های باران به روی کاه و کلش افتاده و از فشار مستقیم آن به خاک جلوگیری می کند و سپس به آرامی جذب میشود. همچنین وجود کاه و کلش در سطح زمین از سله بستن خاک جلوگیری میکند. که سله بستن باعث جاری شدن آب در سطح خاک و عدم نفوذ در خاک میشود.
زمان شخم در این مناطق با گاوآهن قلمی از اول پاییز تا اواخر آبان میباشد و در بعضی مواقع تا اواخر آذر نیز ادامه دارد.
۱. آماده کردن زمین :
اهداف :
- کشاورزان به تاثیرات گاوآهنهای قلمی و پنجه غازی در دیمزارها و دلایل استفاده از آنها آشنایی پیدا میکنند.
- روش انجام شخم با گاوآهنهای قلمی و پنجه غازی را آموخته و عمل مینمایند.
الف ) روش شخم با گاوآهن قلمی در فصل آیش :
زمان شخم زدن با گاوآهن قلمی در فصل آیش در مناطق خشک و بادخیز ، پاییز میباشد.
طریقه کار :
کشاورزان زمین مورد نظر را باید در ماه های مهر و آبان با گاوآهن قلمی شخم بزنند تا مقداری از کلش های باقیمانده با خاک مخلوط گردد. گاوآهن قلمی، هم خاک را شیار میدهد و هم مقداری از کلش و بقایای گیاهی را با خاک مخلوط میکند که بدین صورت مجموعه مناسبی از مخلوط خاک و کلش ایجاد مینماید که با این عمل علاوه بر اینکه از شسته شدن خاک جلوگیری مینماید نفوذ آب در خاک را آسان و زیاد می‌گرداند.
باید توجه داشت که در همه حالت شخم باید در خلاف جهت شیب مزرعه باشد تا در موقع بارندگی، آب در مزرعه جاری نشده و سطح مزرعه شسته نشود.
عمق شیب با این گاوآهن ۲۰ الی ۲۵ سانتیمتر میباشد که بوسیله چرخ تنظیم شاسی گاوآهن تنظیم میشود.
ب ) شخم با گاوآهن پنجه غازی در فصل آیش :
پس از سپری شدن دوره زمستان، در دیمزارها ، برای مبارزه با علفهای هرز نوبت به استفاده از گاوآهن پنجه غازی میرسد. ابتدا تیغه های گاوآهن پنجه غازی را به جای تیغه های گاوآهن های قلمی می بندیم و تا عمق ۸ الی ۱۰ سانتی متری را بدون برگرداندن خاک ، شخم میزنیم تا ریشه تمام علفهای هرز را قطع کند.
زمان شخم با این گاوآهن در فصل بهار میباشد که در سه نوبت انجام میشود:
شخم اول : زمان انجام آن بستگی به شرایط منطقه ، گرما و رطوبت و انواع علفهای هرز دارد و بطور کلی زمانی است که علفهای هرز بیش از دو سوم منطقه را پوشانده و هنوز سه برگه نشده باشند. با این شخم علفهای هرز که مقدار زیادی از رطوبت زمین را مصرف میکنند از بین رفته و همچنین سطح خاک نرم شده و از سله بستن خاک و هدر رفتن رطوبت آن جلوگیری میشود.
عمق این شخم ۶ الی ۸ سانتیمتر میباشد که با چرخ تنظیم که به شاسی گاوآهن متصل است تنظیم میشود.
شخم دوم : دومین شخم بهاره معمولا پس از ۱۵ تا ۲۰ روز بعد از اولین شخم بهاره جهت از بین بردن باقیمانده علفهای هرز انجام میگردد که معمولا این شخم در کلیه مناطق لازم است.
عمق این شخم ۸ تا ۱۰ سانتیمتر است.
شخم سوم : بندرت انجام میگیرد و معمولا در مناطقی که اواخر فصل ، بارندگی خوبی داشته باشد صورت میگیرد که حدوداً ۱۰ الی ۱۵ روز بعد از شخم دوم است.
عمق این شخم ۸ تا ۱۰ سانتیمتر میباشد.
۲. کاشت :
اهداف :
- کشاورزان با کلیه مراحل کاشت و ترتیب آنها آشنا میشوند.
- با خصوصیات بذر مناسب برای کاشت در دیمزارها آشنا میشوند.
الف ) آماده کردن بذر :
بذری که جهت کاشت جو در دیمزارها انتخاب میشود باید مشخصات زیر را داشته باشد :
۱. قدرت جوانه‌زنی
۲. پنجه زنی
۳. زودرسی
۴. مقاومت به گرما و سرما
۵. مقاومت در برابر ریزش
جو در مقایسه با گندم نسبت به سرما حساس‌تر است بنابراین ارقام جو باید از مقاومت زیادتری برخوردار باشند تا در منطقه کشت گردند.
در حال حاضر به لحاظ کم بودن ارقام جو مقاوم به سرما و رقم پاییزه اکثریت قریب به اتفاق مزارع جو دیم در استان زنجان بصورت بهاره کشت میشود که بعلت عملکرد پایین و پاکوتاه بودن قابل برداشت با کمباین نیست. بنابراین ارقام توصیه شده باید از عملکرد بالا، مقاومت به سرما و ارتفاع مناسب برای برداشت مکانیزه برخوردار باشند.
رقم مورد کشت و توصیه شده برای مناطق سرد استان :
جو سهند :
این رقم از انواع جوهای دو ردیفه با تیپ رشد پاییزه بهاره و دارای ریشکهای تقریبا بلند میباشد. عملکرد آن در سالهای خشک بیش از یک تن بوده و در سالهای با بارندگی مناسب و بیش از ۴۰۰ میلیمتر ، بیش از دو تن عملکرد دانه دارد. ارتفاع بوته ها حدود هشتاد سانتیمتر و قابل برداشت با کمباین میباشد. میزان پروتئین دانه بالا و ۱۳ درصد میباشد. این جو دارای دانه های درشت بوده و وزن هزار دانه آن در شرایط خوب ۵۰ - ۴۵ گرم است. این رقم مقاومت بسیار خوبی در مقابل سرما ، خشکی ، ورس و ریزش دارد.
تاریخ کاشت :
در منطقه زنجان که در اکثر سالها بارندگی پاییزه ناکافی است تاریخ کاشت جو تاثیر کمتری در عملکرد دارد و در هر صورت بهتر است کاشت جو سهند که در سالهای اخیر معرفی و ترویج شده است در اوایل مهرماه و تا آخر مهر خاتمه یابد تا در صورت بارندگی های احتمالی اول فصل از آن استفاده نماید.
عمق کاشت :
در زراعت دیم به جهت اینکه محدودیت اصلی رشد گیاه، رطوبت میباشد، بنابراین کاشت عمیق در حدود ۸ سانتیمتر مناسب تر است زیرا سطح خاک یا بعلت تابش مستقیم آفتاب و وزش باد و درنتیجه تبخیر سریعا رطوبت خود را از دست داده و خشک میشود و گیاه نمیتواند به زندگی خود ادامه دهد. ولی اعماق پایین تر خاک دیرتر خشک شده و رطوبت در آن وجود خواهد داشت.
یکی دیگر از محدودیتهای رشد در منطقه ، سرما میباشد. در اواخر پاییز که پوشش برف نیز وجود ندارد دمای خاک به شدت پایین آمده و درصورت کشت سطحی ، طوقه و ریشه گیاه در معرض خطر یخ زدگی و سرما قرار میگیرند. بدین لحاظ عمق مناسب کاشت باعث خواهد شد خسارتی به گیاهچه جوان و حساس جو وارد نیاید.
میزان بذر مصرفی :
میزان بذر توصیه شده برای رقم جو سهند ۳۵۰ دانه در متر مربع و حدود ۱۴۰ کیلوگرم در هکتار و فاصله خطوط کاشت با دستگاه عمیق کار ۱۵ تا ۲۰ سانتیمتر میباشد.
تناوب کاشت :
در منطقه زنجان معمولترین تناوب بصورت آیش-گندم و جو میباشد و در بعضی مناطق بندرت عدس و نخود در تناوب گنجانده میشود. برای جلوگیری از فرسایش خاک در سالهای آیش که همراه عملیات خاک ورزی از قبیل شخم میباشد ، رعایت تناوب عدس - جو ، نخود – جو و یونجه یکساله-جو الزامی است.همجنین کشت اسپرس(خشه یونجه)دردیمزار های کم بازده خاک را تقویت کرده وبرای کشت مجدّد گندم وجوآماده می کند.میزان بذر اسپرس مورد نیاز ۴۰کیلو در هکتار می باشد.اسپرس سه سال در زمین خواهد بود وبایددرسال اول کاشت ،مزرعه قرق شود تا مورد چرای دام قرارنگیرد.
مزایای تناوب :
الف ) تثبیت ازت هوا توسط گیاهان دیم خانواده لگومینوز.
ب ) افزایش مواد آلی خاک و برگرداندن بقایای گیاهی به خاک.
ج ) تقویت خاک بعلت تثبیت ازت هوا.
د ) اصلاح خصوصیات فیزیکی خاک.
ه ) وجود پوشش گیاهی از تابش مستقیم آفتاب به خاک که باعث از بین رفتن مقداری از رطوبت و موجودات زنده خاک میشود جلوگیری مینماید.
و ) آفات و بیماری های خاک زی کاهش میابد و علفهای هرز در مزرعه کمتر میشود.
نیاز غذایی :
درصورت داشتن نزولات جوی مناسب بهاره مصرف ۱۰۰ کیلوگرم کود ازته ( ۵۰ کیلوگرم در موقع کاشت و ۵۰ کیلوگرم در بهار بصورت سرک ) توصیه میشود ولی در صورتی که نزولات بهاره کافی نباشد مصرف ۵۰ کیلوگرم کود ازته در پاییز و موقع کاشت بهمراه کود فسفاته کفایت میکند ( برای پایداری بیشتر کود ازته در خاک ، سولفات آمونیوم و نیترات آمونیوم بر اوره برتری دارد )
در خصوص مصزف کودهای فسفاته توجه به سابقه مصرف کودهای فسفره و نتایج تجزیه خاک از اهمیت خاصی برخوردار است. وقتی که فسفر قابل جذب خاک از ۸-۷ میلی گرم در یک کیلوگرم خاک کمتر باشد مقدار ۱۰۰ کیلوگرم سوپرفسفات تریپل در موقع کاشت همراه کود ازته در خاک مصرف و توسط ادوات خاک ورزی با خاک مخلوط میگردد.
بدلیل بالا بودن پتاسیم قابل جذب خاکهای استان مصرف پتاسیم توصیه نمیشود ولی در صورتی که غلات طی سالیان متمادی در زمین کشت و برداشت شده و خاک نیز سبک باشد ، پس از تجزیه خاک و با توجه به مشخصات خاک میزان پتاسیم موردنیاز تعیین و توصیه میگردد.
میزان بارندگی مورد نیاز :
چون دوره زندگی جو کوتاهتر از گندم است به همان نسبت نیاز جو به آب کمتر از گندم است. میزان بارندگی مورد نیاز جو دیم ۲۵۰ میلیمتر است. حساسترین مرحله به تنش رطوبتی مرحله بین گرده افشانی و رسیدن دانه ها میباشد که باعث کاهش قابل ملاحضه وزن هزار دانه میشود.
پاشیدن کود سرک :
برای پاشیدن کود سرک بارندگی لازم است. هنگامی که انتظار میرود هوا ببارد و هوا پوشیده از ابر است بهترین هنگام پاشیدن کود سرک میباشد. چنانکه کود ازته بدون وجود بارندگی به مزرعه پاشیده شود در مجاورت هوا ونور خورشید تجزیه شده و متصاعد میشود و مورد استفاده گیاه قرار نخواهد گرفت.
زمان مصرف کودهای ازته در صورت کافی بودن میزان بارندگی در اوایل رشد و نمو جو بوده که بصورت کود سرک مورد استفاده قرار میگیرد.
مقدار مصرف :
مصرف این کودها باعث افزایش شاخ و برگ میشود و بهمین علت باید در مقدار آن دقت کافی بعمل آید زیرا زیادی شاخ و برگ باعث رشد بیش از حد ساقه و در نتیجه باعث خوابیدگی ساقه و خوشه ( خطر ورس ) خواهد شد و همچنین مصرف زیاد آن باعث چروکیدگی دانه و کم شدن تولید خواهد شد. زمان مصرف آن در موقع پنجه زدن و قبل از به ساقه رفتن میباشد.
مبارزه با علفهای هرز :
علفهای هرز از آنجایی که دارای رشد سریع بوده و مقاومت بیشتری در مقابل عوامل نامساعد محیطی نسبت به محصولات زراعی دارند ، لذا از فضا و مواد غذایی و رطوبت خاک استفاده بیشتری نموده و خصوصا در مزارع دیم که حفظ رطوبت و ذخیره آن در خاک بسیار مهم میباشد ، لزوم مبارزه با علفهای هرز بیشتر محسوس است. برای مبارزه با علفهای هرز مزارع جو دیم با کارشناسان اداره حفظ نباتات مشورت نمایید.
زمان برداشت :
زمان برداشت موقعی است که کلش زرد و خشک و دانه جو سخت شده باشد.
منبع: سایت اطلاع رسانی هرس
|
