علم گردانی
نگاهی به آیین علم گردانی، سنت دیرینه مردم روستاهای بهاباد
یزد - ایرنا - آیین علم گردانی با قدمت چندین قرن، هنوز با شکوه خاص در روستای بشکان شهرستان بهاباد به سبک سنتی و آداب رسوم خاص برگزار می شود.
به گزارش ایرنا، عزاداران حسینی در روستاهای بهاباد، دو روز مانده به تاسوعا برای جمع آوری نذورات مردم علم گردانی می کنند،این آئین در روستای بشکان اول تا سوم ماه محرم برگزار می شود.
ابتدا جمعیتی متشکل از زن و مرد و کودک، مقابل حسینیه محل جمع می شوند و سپس یکی از مردان عزادار، علم را که در جای ثابتی وسط حسینیه قرار دارد، از زمین بلند می کند و با نوحه سرایی یک مرد مسن، جمعیت به حرکت در می آید.
نوحه سرا، پشت علم قرا می گیرد و اشعاری مانند «کربلا یا کربلا یا کربلا کربلا قربانگه عبد خدا» ' یا مظلوم حسینم یا محرم حسینم ' و دیگر نوحه های قدیمی را با سوز و گداز عاشورایی می خواند و جمعیت همان اشعار را تکرار می کند و به درب منزل اهالی روستا می روند و نذورات مردم را برای پخت آش حسین (ع) در روز تاسوعا جمع آوری می کنند.
در این علم گردانی بشکان پیر و جوان و حتی کودکان نیز شرکت دارند و آنقدر هر سال با عشق حسینی در این آئین حضور داشته اند که همه نوحه ها را حفظ کرده و با خواند نوحه سرای جلوی جمعیت، این کودکان با صدای بلند اشعار حماسی و مذهبی را پاسخ می دهند.
عظمت محرم و شکوه جانبازی امام حسین (ع) و یاران با وفایش این قدر زیبا و خدایی است که اطفال در آغوش مادران نیز در آئین علم گردانی دائم با دستان کوچک خود به سینه می زنند.
برخی از این اطفال نیز سعی می کنند که نوحه را هم بازگو کنند ولی تکلم آنها هنوز کامل و مفهوم نیست، اینها همه ناشی از قدر خدا و زنده ماندن عاشورای حسینی است که تاسوعا و عاشورا بصورت خود جوش از نسلی به نسل دیگر منتقل می شود و هر سال شکوه خاص خود را دارد.
در بین جمعیت، چند جوان نیز فرقون به دست حضور دارند که حبوبات و لاشه گوسفندانی که جلوی علم ذبح می شوند را حمل کرده و به محل آشپزخانه مسجد انتقال می دهند.
مردم چون زمان علم گردانی را می دانند، از روزهای قبل، نذورات خود را آماده کرده تا دسته علم گردان معطل نشود و بتواند تا ظهر آن روز به همه خانه ها مراجعه کرده و نذورات عاشقان ابا عبدالله الحسین (ع) را جمع آوری کند.
اگر علم گردانان به در منزل شخص یا اشخاصی مراجعه نکنند صاحبخانه بسیار ناراحت می شود و می گوید شایستگی این را نداشته که علم ابوالفضل العباس منزلش را تبرک کند.
دست بریده حضرت عباس و ماهیچه را مظهر رخسار قمر بنی هاشم می دانند که نماد قداست و قدرت است.
از کودک ۱۰ ساله ای سوال کردم به چه منظور همه کوچه های روستا را دنبال علم می روی در جواب به خبرنگار ما گفت: از پنج سالگی همیشه در مراسم علم گردانی بشکان بودم و چون امام حسین (ع) را دوست دارم هر سال شرکت می کنم تا رسم و شیوه غلم گردانی را برای آینده این محل یاد بگیرم.
سید عباس ترابی افزود: همه اشعار و نوحه های آئین علم گردانی را یاد گرفته و گاهی هم در حرکت دادن فرغون حامل حبوبات آش حسین به بچه های محل کمک می کند.
وی، آرزو دارد که هرچه زود تر بزرگتر شود تا بتواند از جوانمردان علم گردان باشد و برای حضرت ابوافضل العباس و امام حسین (ع ) خدمت کند.
حسین رشیدی رییس هیات امنای مسجد بشکان هم به خبرنگار ما گفت: هزینه مخارج صبحانه، نهار و شام عزا داران حسینی از طریق پاکت هایی که به منزل بشکانی ها در اقصی نقاط کشور فرستاده ایم تامین شده اما آش حسین چون نذری است از طریق علم گردانی هرکس هر مقدار که نظر کرده در قالب حبوبات، ذبح گوسفند، ادویه و غیره به مسوولان جمع آوری نذورات که همراه جمعیت علم گردان هستند، تحویل می دهند.
وی خاطر نشان کرد: پس از اینکه کار علم گردانی تمام شد زنان و مردان روستای بشکان در محل مهدیه روستا گرد هم می آیند و به پاک کردن برنج ، حبوبات و قطعه قطعه کردن گوشت ها و شستشوی آنها می پردازند تا برای طبخ آماده باشد.
رشیدی با بیان اینکه آش حسین در روستای بشکان صبح روز تاسوعا پخت و اماده مصرف می شود افزود: گوشت ، حبوبات و ادویه لازم آخرای شب تاسوعا آماده و در ۲۰ دیگ ریخته و بار گذاشته می شود بنا براین عاشقان حسی بن علی (ع) صبحانه تاسوعا را به صرف آش حسین مهمان سالار شهیدان هستند.
•••تامین مخارج ایام دهه اول محرم در روستاها
حسین موسی عضو دیگر هیات امنای مسجد جامع بشکان هم به خبرنگار ما گفت: هنوز چند روزی به فرا رسیدن ماه محرم الحرام مانده که اعضای هیئت امنای مساجد روستایی جلسه ای تشکیل می دهند و با بررسی مشکلات سال های قبل و ارائه راهکارهای مناسب برگزاری بهتر آیین عزاداریِ محرم پیش رو، روی پاکت هایی خالی اسم سرپرست خانوار را می نویسند و به منزل آنها ارسال می کنند تا هر کس هر مقدار نیت کرده، درون پاکت قرار داده و به هیئت امنا بازگرداند.
وی تصریح کرد: آنهایی که که در دسترس نیستند و در شهرهای بسیار دور سکونت دارند، هنگام شرکت در مراسم روز عاشورای روستای خود، وجه مورد نظر را پرداخت می کنند.
حسین موسی ادامه داد: برخی نیز نذر دارند که هزینه یک وعده غذا را در در روز تاسوعا و یا عاشورا پرداخت کنند و عده ای هم در نیت خود مقداری برنج، گوشت یا مرغ، برای اطعام عزاداران حسینی دارند که به هیات امنا تحویل می دهند.
مصطفی عسکری موذن و عضو فعال ماه های محرم و رمضان نیز در گفت و گو با خبرنگار ما، جمعیت ثابت روستای بشکان را ۴۰۰ نفر اعلام کرد و افزود: از اول محرم بشکانیهای مقیم در سایر نقاط میهن ، از سراسر کشور به زادگاه خود روانه می شوند تا در وطن خود برای امام حسین(ع) عزا داری کنند.
وی با بیان اینکه در نخستین روز ماه محرم امسال ۵۰ نفر بازنشسته با همسر خود وارد بشکان شده اند پیش بینی کرد: بیش از ۲۰۰۰ نفر جمعیت در ایام تاسوعا و عاشورا حسینی در روستای بشکان مشارکت داشته باشند.
این غلام ابا عبدا... الحسین (ع) ادامه داد: مخارج ماه محرم در برخی از روستاها از قبیل بساب، خوسف و بشکان، از شب اول محرم با دادن شام، نهار و صبحانه شروع می شود و تا شام غریبان امام حسین (ع) ادامه دارد.
مصطفی عسکری خاطر نشان کرد: این برنامه امسال هم در روستای بشکان اجرا می شود و بر اساس تدابیر اندیشیده شده از نخستین روز ماه محرم، سفر امام حسین هر سه وقت در محل مهدیه برای خواهران و در مسجد جامع برای برادران گسترده خواهد بود.
در شهر بافق هر هیات، علم خاص خود را دارد که بر روی آن اشعاری از واقعه کربلا نوشته یا ترسیم شده است و علاوه بر آن، نام هیات هر محله هم درج شده که حکم همان نشان را دارد و علم در بافق تنها هنگام راه افتادن دستجات عزاداری در خیابان های منتهی به امامزاده عبدالله (ع)، پیشاپیش هیئت به حرکت در می آید.
عَلَم چیست؟
علم نشان مخصوص از یک تیرک با سازه چوبی است که بلندی آن در شهر بافق ۶ تا ۱۰ متر و در روستاها، چهار متر است، بر سر آن نشان فلزی به شکل پنجه دست یا ماهیچه هلالی شکل کار گذاشته اند.
برخی علم ها دو پرده و بعضی چند پرده دارند و در فاصله های معین، دو یا سه حلقه فلزی نصب کرده اند و روی هر یک از حلقه ها، پارچه هایی به درازای دو متر همچون پرده یا طاقه پَهن شده، آویخته اند.
از علم ها معمولا پارچه هایی از جنس و رنگ دیگر نیز آویخته می شوندکه همه آنها از طریق نذورات مردمی و اعتقادات آنها به حضرت عباس، تامین می شود.
علم را نمادی از علم حضرت ابوالفضل العباس (ع)، علمدار کربلا، پنجه یا انگشتان باز دست را نشان پنج تن آل عبا، همچنین مظهر عزاداری روز تاسوعا و عاشورا در روستاهای این دهستان از صبح با جوش دوره آغاز می شود و با سینه زنی، زنجیرزنی و روضه خوانی ادامه می یابد و نزدیک ظهر عاشورا، دسته های عزاداری به احترام شهیدان به درب خانه خانواده آنها می روند و در آنجا پس از سینه زنی و زنجیر زنی، یاد و خاطره شهید را گرامی می دارند.
آنگاه به مزار شهیدان و گورستان محل رفته و برای گلگون کفن های دوران دفاع مقدس، مراسم عزاداری ویژه و برای درگذشتگان فاتحه قرائت می کنند.
اجرای آئین تعزیه و مرثیه سرایی همزمان در سوگ شهادت سید و سالار شهیدان و اقامه نماز جماعت، ظهر عاشورا در جوار قبر شهدا و عزاداری شب شام غریبان، پایان بخش سوگواری و عزاداری مردم در دهه نخست ماه محرم در این روستاها به ویژه روستای بشکان است.
گرچه بسیاری از آیین نظیر سینه زنی و روضه خوانی در سراسر کشور به یک شیوه و به یک گونه است اما نحوه برگزاری مراسم، طبخ نذری، جمع آوری نذورات مردمی و ... در هر منطقه با آیینی خاص انجام می شود و حتی در یک شهرستان، آداب یک روستا با روستای دیگر متفاوت است.
هدف اصلی از همه این مراسم ها، زنده نگه داشتن قیام امام حسین (ع) و اهداف این قیام بزرگ و تاریخی است و امید است با برگزاری این مراسم ها به دور از بدعت ها، معرفت واقعی نسبت امام حسین (ع) و قیام بزرگ ایشان حاصل شود.
روستای بشکان از توابع شهرستان بهاباد است.
|
