لایروبی رودخانه ها و انهار کشاورزی

---

ضرورت های لایروبی رودخانه ها و انهار کشاورزی در استان های شمالی
ساری - ایرنا - با توجه به وقوع سیلاب های متناوب در استان های شمالی و خسارت های کلان وارده ناشی از آن در بخش های مختلف، تهیه و تدوین نظام نامه مدیریت لایروبی رودخانه ها و نهرهای کشاورزی در این استان ها ضرورتی اجتناب ناپذیر است.

بر اساس جغرافیای طبیعی استان های شمالی و وقوع سیلاب های متناوب در رودخانه های منطقه هر چند سال یکبار، خسارات جانی و مالی جبران ناپذیری در همه بخش ها به ویژه در بخش مهم کشاورزی برجای می گذارد که رشد ۲۵۰ درصدی خسارت ناشی از سیل در کشور در پنج دهه گذشته ، موید این ادعاست.
اطلاعات موجود مبین این است که در اغلب سال های گذشته به گفته کارشناسان حدود۷۰ درصد اعتبارات سالانه طرح کاهش اثرات بلایای طبیعی و ستاد حوادث غیر مترقبه کشور صرف جبران خساران ناشی از سیل شده است.
با وجود وقوع سیلاب های ویرانگر در دهه های اخیر در استان های شمالی متأسفانه موضوع لایروبی رودخانه ها در این مناطق مورد توجه جدی مسوولان امر قرار نگرفته است فقط زمانی که سیلاب مخربی جاری می شود و فاجعه ای رخ می دهد، توجه مسوولان به آن جلب شده و اقداماتی چند روبنایی انجام می دهند ولی مشکلات پابرجاست.
جمعی از کارشناسان می گویند جاری شدن آب های بالادست، لایروبی نشدن رودخانه های بزرگ و کوچک ، کوچک بودن نهرها و متناسب نبودن این آبراه ها با حجم آب ورودی به هنگام بارندگی موجب وقوع سیلاب شده و خسارت های هنگفتی به بخش های مختلف به ویژه بخش مهم کشاورزی وارد می کند.
کارشناسان توزیع نامناسب آب ، دسترسی مشکل آب در پایین دستها،به هم خوردن ساختار رودخانه ها ، تصرف حریم ، کندی جریان آب به علت موانع مختلف از جمله مشکلات لایروبی نشدن رودخانه ها و نهرهای کشاورزی برشمردند.
به طور قطع لایروبی رودخانه ها و نهرها می تواند در پیشگیری از خسارت های احتمالی سیل بسیار موثر باشد، حال - پرسش این است که چرا نهادهای متولی تاکنون برای لایروبی رودخانه ها و انهار این مناطق اقدام اساسی انجام نداده و دست روی دست گذاشته تا سیل هراز چندگاهی گریبانگیر این دیار شود.
چرا با وجود تحمیل میلیاردها ریال خسارت وارده ناشی از وقوع سیلاب های متناوب بر اثر کمترین بارندگی، برنامه مدونی و مشخصی نظام مند در خصوص لایروبی و شناسایی نقاط حادثه خیر رودخانه های شمال تهیه و تدوین نشده است.؟
چرا نهادهای ذیربط این استان ها تاکنون سیلاب های رخداده در این مناطق را از ادوار گذشته تاکنون دسته بندی و تقسیم بندی نکرده اند تا برای لایروبی این آبراه ها برنامه مدون و با اعتباری مشخص در نظر گرفته شود.
به عنوان نمونه - بر اثر وقوع سیلاب میلیون ها تن خاک مرغوب و مناسب بخش کشاورزی شسته و حمل می گردد و از این روی این خسارت هنگفت این بخش نادیده گرفته می شود. چرا نباید برای رفع این مشکل تدبیری اتخاذ شود.؟
تکرار هشدارهای سازمان هواشناسی با ورود هر سامانه بارش زا به کشور باعناوین'سیل در راه است، مسوولان آماده باشند'مبین فقدان برنامه منسجم مربوط به آبراه های بزرگ و کوچک و عدم شناسایی نقاط سیل خیز این آبراه ها در کشور به ویژه در استان های شمالی است.
برایند اطلاعات موجود نسان می دهد که در استان گلستان ۲ هزار و ۷۰۰ کیلومتر رودخانه جریان دارد که هزار و ۵۰۰ کیلومتر آن نیاز شدید به لایروبی و ساماندهی دارد.
به گفته مسوولان امر تاکنون بیش از ۱۱۰۰ کیلومتر رودخانه های گلستان تعیین حد بستر و حریم شده است.
همچنین بر اساس اطلاعات جمع آوری شده توسط کارشناسان امر در استان گیلان در پنج دهه از سال ۱۳۳۳ تا ‌ ۱۳۸۳تعداد سیل های مخرب در این منطقه به طور فزاینده ای در حال افزایش بوده است.
بر مبنای همین آمار از سال ۱۳۷۲ تا ۱۳۸۳ یعنی در یک دهه ‌ ۱۳۷مورد سیل در استان گیلان گزارش شد، درحالی که تعداد سیل های ثبت شده در دهه قبل از سال ۱۳۳۳ چهار مورد بوده است.
در استان گیلان، ‌ ۵۲رودخانه کوچک و بزرگ بحران زا وجود دارد که بیش از‌ ۵۰ درصد این رودخانه ها سیل خیز هستند.
در استان مازندران نیز از مجموع بیش از ۱۸۰ رودخانه بزرگ و کوچک در حال جریان بیش از ۸۰درصد آن ها نیاز به لایروبی دارد.
این در حالی است که مسوولان امر در استان های شمالی علاوه بر این رودخانه ها باید برای لایروبی انهار کشاورزی در این استان ها نیز برنامه ریزی اساسی اتخاذ کنند.
در آخرین مورد وقوع سیلاب در مازندران که در اوایل ماه جاری در غرب این استان حادث شد، میزان خسارت های وارده به بخش های مختلف بر اساس اعلام اداره کل بحران استانداری مازندران بیش از ۷۸۰ میلیارد ریال برآورد شد.
آمارهای یادشده نشان می دهد که سازمان های متولی باید در بحث عملیات لایروبی رودخانه ها و انهار کشاورزی برنامه ای مدون داشته و دولت را ملزم کنند تا ردیف اعتباری خاصی برای اجرای سالانه آن اختصاص دهد.
اگر چه تاکنون لایروبی هایی محدود و پراکنده ای در رودخانه های استان های شمالی از سوی نهادهای متولی اجرا شده ولی به خاطر نداشتن یک نقشه راه منسجم و مطمئن با اعتبار کافی، چندان موفق نبوده است.
در همین ارتباط شماری از شهروندان به ویژه کشاورزان مازندرانی با انتقاد شدید نسبت به لایروبی و ساماندهی نشدن رودخانه های مناطق خود از سوی نهادهای ذیربط بر ضرورت عملیات اجرای طرح لایروبی همه جانبه آبراه های بزرگ و کوچک استان تاکید کرده اند.
'سیدحسین حسینی' رییس شورای اسلامی روستای داودکلای دشت سر بخش مرکزی آمل در این ارتباط به خبرنگار ایرنا گفت: رودخانه 'کرد رود' این روستا نیاز شدید به لایروبی دارد.
وی افزود : درخواست لایروبی رودخانه این روستا به شماره ۶۴/۹۸۱/۴۴ در تاریخ ۱۳/۹/۹۱ در ستاد اداره کل بحران استانداری مازندران موجود است که متاسفانه هنوز اقدامی برای این مهم صورت نگرفته است.
وی اظهار داشت : با لایروبی کردن این رودخانه علاوه بر جلوگیری از خسارت های ناشی از سیل در بخش های مختلف حتی بسیاری از کشاورزان و بهره برداران پایین دست این روستا نیز آب را به آسانی دریافت می کنند.
حسینی از مسوولان آب منطقه ای و استانداری مازندران خواست تا لایروبی رودخانه این روستا را در دستور کار سال جاری خود قرار دهند.
به تاکید او باید قبل از وقوع سیلاب و دیگر مشکلات مربوط باید امروز طرح لایروبی رودخانه 'کرد رود' از سوی نهادهای ذیربط اجرایی شود.
وی تصریح کرد : ماههای مهر، آبان ، آذر و دی بهترین موقع برای لایروبی رودخانه ها است.
'نور علی فتحی' دیگر اهالی این روستا در گفت و گو با ایرنا ، لایروبی هفت کیلومتر طول رودخانه و انهار کشاورزی مربوط به این روستا را بسیار ضروری دانست.
وی با اشاره به استفاده دهها هزار هکتار اراضی شالیزاری منطقه مرزی بین آمل و بابل از آب این رودخانه یادآور شد: آیا رواست درخواست کشاورزان روستاهای این منطقه برای لایروبی رودخانه حدود سه سال بی جواب بماند.
وی گفت : آیا مسوولان امر مازندران نمی توانند یک دستگاه خودروی موردنیاز را به مدت چند روز برای لایروبی رودخانه این روستا در نظر بگیرند تا بر دغدغه مردم بالا دست و پایین دست این روستاها بکاهند.
وی لایروبی کردن رودخانه را در جریان طبیعی حرکت آب بسیار مهم دانست و تصریح کرد : با لایروبی شدن رودخانه نه تنها توزیع آب به درستی صورت می گیرد بلکه ساختار رودخانه ها اصولی و محفوظ می ماند.
شماری از روستاییان منطقه مرکزی مازندران از جمله روستاهای سرخ کلا، مظفر کلا، خطیب و زاهد کلای بابل با اشاره به این که رودخانه 'کاری' یکی از بزرگترین سر شاخه رودخانه هراز از کنار این روستا ها می گذرد، خواستار لایروبی این آبراه بزرگ شدند.
آنان ضمن انتقاد از نبود مدیریت منسجم و مشخص لایروبی کردن رودخانه بزرگ و یا انهار کشاورزی در منطقه از سوی نهادهای مربوط گفت : متاسفانه مسوولان امر هنوز از چند و چون بسیاری از انهار مورد نیاز به لایروبی منطقه اطلاع ندارند.
این کشاورزان یادآور شدند: این که مسوولان مشکل اعتباری را عامل لایروبی نکردن این آبراه ها اعلام می کنند به لحاظ مدیریت علمی، اصولی نبوده زیرا آیا می توان به خاطر داشتن مشکل اعتبار ، وقوع سیل را به تاخیر انداخت.
به گفته این روستاییان مسوولان ارشد کشوری باید برای لایروبی کردن رودخانه های مازندران که قطب کشاورزی کشور است، تدابیر ویژه ای اتخاذ کنند.
یک دانشجوی کارشناس ارشد جغرافیا دانشگاه مازندران گفت : توجه به مهندسی و لایروبی رودخانه کشور به ویژه استان مازندران ضرورتی اجتناب ناپذیر است.
' محسن حسینی اصل' در گفت و گو با خبرنگار ایرنا پیشگیری و کاهش خسارات ناشی از سیل را از جمله اهداف لایروبی و ساماندهی رودخانه ها اعلام و اضافه کرد: اجرای این طرح های مهم موجب سهولت عبور روان آب ناشی از بارندگی در رودخانه ها می شود.
وی یادآور شد : سالانه دخل و تصرف غیرمجاز در بستر و حریم رودخانه ها و مسیل ها در همه استان های کشور خسارات مالی و جانی سیل را تشدید می کند که نسبت به این مهم بی توجهی می شود.
خسینی اصل تاکید کرد : برای لایروبی رودخانه های مازندران به ویژه انهار کشاورزی عزم ملی می خواهد تا این طرح ها در همه آبراه های استان به سرعت اجرایی شود.
وی با اشاره وقوع سیلاب متناوب در استان مازندران تصریح کرد : مسوولان امر بعد از وقوع حادثه طبیعی به فکر ساماندهی و لایروبی رودخانه های استان می افتند که متاسفانه بعد فروکش کردن تب سیلاب، اقدام چنین امری را فراموش می کنند.
'امیررضا ردایی' مدرس دانشگاههای آزاد اسلامی تهران به ایرنا گفت : لایروبی رودخانه هاو انهار شهری و روستایی یکی از موضوعات مهمی است که باید در کنار دیگر موضوعات مهم دیده شود.
وی دخل و تصرف حریم و بستر، وقوع سیلاب های متناوب، توزیع نامناسب آب ، به هم خوردن ساختار فیزیکی رودخانه ها و کندی عبور آب و وجود دغدغه های همیشگی بهره برداران آب را از جمله مشکلات لایروبی نشدن رودخانه ها نهرها برشمرد.
وی با بیان این که اکنون راهبرد مشخصی برای لایروبی رودخانه ها در استان های کشور وجود ندارد، افزود: به خاطر اهمیت این موضوع به نظر می رسد باید مسوولان امر در وزارتخانه ذیربط نظامنامه مدیریت لایروبی رودخانه های در کشور به ویژه در شمال را تهیه و تدوین کنند و ردیف اعتباری خاصی برای آن در نظر بگیرند.
این مدرس رشته کشاورزی دانشگاه آزاد با بیان این که مطابق آمار تهیه شده توسط سازمان ملل متحد در میان بلایای طبیعی، سیل و طوفان بیشترین تلفات و خسارات را به جوامع بشری وارد می کنند،گفت: بنا به اعلام مسوولان، لایروبی نشدن رودخانه ها یکی از عوامل وقوع سیل در مناطق شمالی است پس چرا نسبت به این مهم، اقدام اساسی صورت نمی گیرد.
وی تصریح کرد : اگر با مدیریت و نظارت اصولی، هر ساله بخشی از رودخانه ها و نهرهای شهری و روستایی سراسر کشور به ویژه در استان های شمالی ساماندهی و دیواره سازی می شد اکنون مشکلات این بخش بسیار کمتر از آن بود که امروز بحث آن بر سر زبان است.
وی همچنین موازی کاری را دیگر چالش رفع مشکلات از سوی نهادها عنوان و اضافه کرد :در بخش لایروبی رودخانه های کشور باید یک نهاد به عنوان متولی مشخص شود و دیگر نهادها نیز در زیر مجموعه آن قرار گیرند.
مدیرکل مدیریت بحران استان مازندران از تعلل نهادهای مرتبط با عملیات لایروبی رودخانه های شهری استان انتقاد کرد.
'رستم زرودی' در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: رودخانه های حوزه شهری این استان برای جلوگیری از بروز سیل نیازمند لایروبی هستند.
وی اظهار داشت: اوایل شهریور ماه گذشته به مسوولان، بویژه شهرداران اطلاع داده شد تا برای جلوگیری از وقوع سیل اقدامات پیشگیرانه از جمله لایروبی و ساماندهی رودخانه ها را در دستور کار خود قرار دهند.
زرودی ادامه داد: با وجود اطلاع رسانی در این زمینه اما هنوز مسوولان مرتبط به نحو مطلوبی عمل نکرده اند.
وی میزان اعتبار منظور شده برای ساماندهی و لایروبی رودخانه های حوزه شهری و روستایی شهرستان های استان مازندران برای پیشگیری از وقوع سیل را ' ۱۸۰ میلیارد ریال' اعلام کرد.
مدیرکل مدیریت بحران استان مازندران افزود: از این میزان اعتبار حدود یکصد میلیارد ریال برای حوزه روستایی و بقیه برای حوزه شهری در نظر گرفته شده است.
زرودی پیگیری مستمر مسوولان دستگاه ها برای برچیدن درختان روییده در بستر رودخانه ها را از دیگر اقدامات پیشگیرانه برای سیل برشمرد و تاکید کرد: در صورت تاخیر در انجام کارهای خواسته شده، با مسوولان نهادهای ذیربط برابر قانون برخورد خواهد شد.
وی خاطرنشان کرد: هم افزایی خوبی در این زمینه میان مسوولان وجود دارد و ادارات ذیربط بویژه اداره منابع طبیعی برای برچیدن درختان در بستر رودخانه ها همکاری لازم را با نهادهای ذیربط دارند.
مدیرکل مدیریت بحران استان مازندران همچنین تناسب نداشتن زیرساخت ها از جمله آبراه ها و شبکه های آب برای خروج حجم انبوه آب های سطحی در برخی از شهرستان ها را از مشکلات عمده و از دغدغه اصلی مسوولان مازندران دانست.
وی همچنین از در نظرگرفتن حدود یکهزار و ۴۰۰ میلیارد ریال اعتبار در قالب اجرای طرح جامع سیلاب برای این استان خبر داد و گفت: این اعتبار باید به مدت سه سال در این بخش هزینه شود که حدود ۵۰۰ میلیارد ریال آن تاکنون تخصیص داده شده و در اختیار برخی از نهادها از جمله ادارات منابع طبیعی و شهرداری ها قرار گرفته است.
مدیرعامل آب منطقه ای مازندران از طرح جامع مهندسی رودخانه های این استان خبر داد و گفت : مطالعات این طرح تاکنون بیش از ۸۰ درصد پیشرفت داشته است.
'محمدابراهیم یخکشی' در گفت و گو با ایرنا تعداد رودخانه های بزرگ و کوچک استان را حدود ۱۸۰ رودخانه به طول هفت هزار کیلومتر اعلام کرد و افزود : ۷۰ درصد این تعداد رودخانه ها در ارتفاعات و بقیه در دشت جاری هستند.
وی اظهار داشت: در طرح جامع مهندسی رودخانه های این استان هزار و ۶۸۰ کیلومتر رودخانه در دست مطالعه قرار می گیرد که در این طرح بسیاری از مسایل مورد نیاز از جمله ساماندهی و لایروبی و شناسایی مناطق حادثه خیز نیز دیده می شود.
وی با بیان این که همه رودخانه های واقع در مناطق دشت و بخشی از رودخانه های واقع در ارتفاعات این استان نیازمند لایروبی هستند، خاطرنشان کرد : برای لایروبی رودخانه این استان اعتباری از سوی ستاد حوادث بحران استانداری به این نهاد داده می شود ما اجرا می کنیم.
مدیرعامل آب منطقه ای مازندران یادآور شد : حتی بسیاری از انهار زراعی در این استان نیازمند لایروبی هستند که این نهاد مدیریت و نظارت می کند.
یخکشی اعتبارات تخصیصی برای لایروبی رودخانه این استان را پاسخگوی نیازها ندانست و گفت : در سال جاری ۴۴ میلیارد ریال اعتبار در بخش لایروبی رودخانه های این استان هزینه می شود.
وی اعتبار تخصیصی امسال بخش مهندسی رودخانه های مازندران را ۱۳۰ میلیارد ریال اعلام کرد و گفت : این اعتبار دربخش های ساماندهی، دیواره سازی ، لایروبی و تثبیت بستر رودخانه های این استان هزینه می شود.
وی با تاکید بر نگاه حفاظتی به رودخانه های استان تصریح کرد : در نگهداری بعد از لایروبی رودخانه ها مردم باید مشارکت و با این نهاد همکاری داشته باشند.ک/۴
گزارش از جانعلی فتحی