مردانقم
سایتها و وبلاگهای روستای مردانقم
شهرستان کلیبر - استان آذربایجان شرقی
http://hadadkalibar.blogfa.com/
مردانقم کجاست؟
مردانقم یکی از روستاهای استان آذربایجان شرقی است که در دهستان دیزمار شرقی بخش منجوان شهرستان خداآفرین واقع شده‌است.تا سال ۱۳۷۴ محال دیزمار شرقی تابع بخش دیزمار مرکزی(خاروانا) بود و روستای زیبا و تاریخی اوشتبین تقریباً حالت مرکزیت پیدا کرده بود که در همان سال اوشتبین، نمنق و ...از دیزمار ارسباران جدا شد و ضمیمه بخش دیزمار غربی(سیه رود)شهرستان جلفا قرار گرفت.امروزه روستای تاریخی مردانقم مرکز دهستان مذکور بوده و دارای ۲۰۰ خانوار می باشد.مردانقم دارای آب و هوای معتدل بوده و بسیار زیبا و تاریخی است.تاریخ این روستا به بیش از ۲۰۰۰ سال برمیگردد آثار متعدد باستانی کشف شده این ادعا را تایید میکند.حمد الله مستوفی (۷۵۰-۶۸۰) در صفحه ۱۳۲ کتاب نزهه‌القلوب در باره دیزمار نوشته است :"دیزمار ولایتی است در شمال تبریز کما بیش پنجاه پاره دیه بود و دوزال و کوردشت و قولان و هزار و خاروانا از معظمات آن".این امر نشان می‌دهد که :دیزمار ارسباران منطقه یکپارچه‌ای می‌باشد که از محال منجوان و ازومدول مجزاست.از این رو تقسیم شرق دیزمار بین بخش سیه رود از توابع شهرستان جلفا، بخش منجوان از توابع شهرستان خداآفرین و بخش مرکزی شهرستان ورزقان جنبه تاریخی ندارد و صرفاً جنبه اداری-سیاسی دارد.در جلد چهارم فرهنگ جغرافیائی ایران جمعیت دیزمار شرقی حدود ۲۱ هزار نفر و تعداد آبادی‌های آن ۵۵ پارچه گزارش شده است.امروزه ۴۴ روستای واجد سکنه و ۱۱ روستای فاقد سکنه در بخش شرقی دیزمار وجود دارد.اکثر قریب به اتفاق این روستاها ضمیمه بخش مرکزی ورزقان و بخش سیه رود شده است.
در شرق دیزمار ارسباران ۴۴ روستا، مزرعه و مكان به شرح زير وجود دارد که در حال حاضر اغلب آنها ضمیمه بخش مرکزی ورزقان و بخش سیه رود شده است :
۱ - مردانقم، ۲ - دينه‌ور، ۳ - ديش‌گدوكي، ۴ - جاق‌كندي، ۵ - حضي‌كندي، ۶ - قولان، ۷ - مسن، ۸ - قشلاق نواكي، ۹ - بيربلاغ، ۱۰ - اروج، ۱۱ - قره‌چي‌معدلي، ۱۲ - قره‌درق، ۱۳ - اوزكتبن، ۱۴ - دوست‌آشنا، ۱۵ - انبق، ۱۶ - اعقان، ۱۷ - خرابه قشلاق شاهسون، ۱۸ - ايل سون، ۱۹ - سرداب، ۲۰ - اولي، ۲۱- خايلار، ۲۲ - چايكندي، ۲۳ - ضياء كندي، ۲۴ - قاشقچي، ۲۵ - كرنگان، ۲۶ - شفيلو، ۲۷ - ونستان، ۲۸ - ملك طالش، ۲۹ - اشتبين، ۳۰ - نمشق، ۳۱ -قشلاق ارامنه، ۳۲ - قره‌چي احمدآباد، ۳۳ - احمدآباد، ۳۴ - كوانق، ۳۵ - قلي‌كندي، ۳۶ - كلاله اسلامي، ۳۷ - دانور داراني، ۳۸ - خانقاه، ۳۹ - تاه‌كند، ۴۰ -علي‌بلاغي، ۴۱ - خوش‌تازه، ۴۲ - الكلمه، ۴۳ - هويشه، ۴۴ - ضياء‌گاه
قلعه مردانقم:
این قلعه قبل از اسلام احداث شده و روستای مردانقم، کوانق یا کاوانی، احمدآباد و روستاهای بالا دست را حراست می کرده است.
در عصر حكومت خوارزمشاهيان قلعه مردانقم ) روستاي مردانقم مركز دهستان ديزمار شرقي ، فعلا تاج بخش خداآفرين ، شهرستان كليبر ) كه ملكي داماد « ربيب الدين » وزير اتابك ازبك ابن محمد بود مدتها از آن به عنوان زندان سياسي استفاده مي كردند و عده اي از رجال و دربانيان و امراي قصر را محكوم و در قلعه مذكور زنداني مي نمودند.
رود مردانقم
رود مردانقم (مردانا غوم) از کوههای چیچکلو و آندیل، ونستان ، کرینگان و هفته چشمه اجاقکندی و بالوجه و دیشگدیک و ساری بولاغ و خانقاه سرچشمه گرفته و بعد از گذشتن از مردانقم به ارس می ریزد
مردانقم از دیدگاه تاریخ
در کتاب نزه القلوب حمداله مستوفی از محلی نام برده شده که امروزه روستای باصفایی در دل کوه های سر به فلک کشیده می باشد ولی این روستا هفتصد سال قبل به عنوان یکی از ولایت های آذربایجان به شمار مي رفت ؛ نزه القلوب حمداله مستوفی در سال ۷۴۰ هـ . ق یعنی حدود چهار سال پس از فروپاشی دولت ایلخانان ( ۷۳۶-۶۵۶ هـ . ق ) و وفات ابو سعید آخرین ایلخان نوشته شده است و از کتاب های نادر در زمینه جغرافیا می باشد ، این کتاب فقط به حدود جغرافیایی و سیاسی ایران اشاره می کند ولی بر خلاف سایر جغرافی دانان از اقلیم ، آب و هوا ، کوهها ، حیوانات ، دشت ها نیز سخن می گوید و دارای اطلاعات گران بهایی می باشد ، مستوفی از اهالی قزوین بود و در دستگاه حکومتی ایلخانان به عنوان یک مقام مستوفی به امور مالیاتی رسیدگی می کرد ، بنابراین كتاب وی مستند و دسته اول می باشد .
ابتدا عین نوشته حمداله مستوفی در مورد ولایت مردانقم را نقل می کنیم و سپس به تحلیل آن می پردازیم :
" مردان نقیم ( مردان نعیم ) ولایتی است ، کوانی یا کوالی ( کوافی ) و کلام و جرم از معظّمات آن . حاصلش غلّه ، انگور و میوه نیکو باشد و بعضی مواضع در کنار ارس واقع شده ، حقوق دیوانیش هشت هزار و هفتصد دینار است . "
تحلیل موضوع :
۱) نام قدیمی مردانقم طبق این کتاب معتبر جغرافیایی مردان نقیم یا مردان نعیم بوده است .
۲) از مردانقم به عنوان ولایت یاد می شود که به عنوان یک واحد سیاسی و اقتصادی ( برای گرفتن مالیات ) مطرح بود .
۳) کوانق امروزی که با نامهای کوانی ، کوالی و کوفی یاد شده و کلاله اشتبین از توابع ولایت مردانقم بشمار می رفت .
۴) مردانقم ناحیه ای آباد بود ، غلّه ، انگور و میوه در آن از وضعیت خوبی برخوردار بود بنابراین برای خزانه دولت ایلخانی فایده زیادی داشت تا از آنجا مالیات بیشتری بگیرد .
۵) از جمله ی « بعضی مواضع در كنار ارس واقع شده » می توان استدلال کرد که بخشی از ولایت مردانقم نواحی کوهستانی اطراف را نیز شامل می شد چون از کناره های ارس به عنوان « بعضی مواضع » یاد می کند ، پس نواحی دورتر از ارس نیز تابع مردانقم بوده است .
۶) حقوق دیوانی ( مالیات )ولایت مردانقم هشت هزار و هفتصد دینار ذکر شده که رقم قابل توجهی بوده برای فهم بهتر این موضوع بهتر است از همان کتاب میزان مالیات سایر ولایت های همجوار مردانقم را ذکر کنیم : برای نمونه از شهر کلیبر امروزی که مستوفی از آن به عنوان قصبه یاد و به قلعه و رودخانه آن اشاره می کند سه هزار دینار مالیات که حدود يك سوم مالیاتی بود که از ولایت مردانقم گرفته می شد . یا از اهر امروزی که از آن به عنوان « شهر کوچک و دارای هوای سرد » یاد می شود پنج هزار دینار مالیات به خزانه دولت وصول می شد . بالا بودن حقوق دیوانی نشانگر بزرگی و آبادانی یک ناحیه می باشد که امروزه نیز با توجه به درآمدها ، مالیات گرفته می شود و بودجه هر منطقه نیز به میزان محرومیت ، وسعت و سایر عوامل بستگی دارد .
منبع : نزه القلوب ، حمداله مستوفی ، به کوشش محمد دبیر سیاقی ، انتشارات کتابخانه طهوری ، چاپ اول ، تهران
جنگل:
مساحت کل جنگلهای منطقه تقریباً ۱۲۵ هزار هکتار برآورد شده است که بصورت تنک و پراکنده بوده و در ناحیه بین کلیبر چای و مردانقم چای میتوان بصورت انبوه دید.
انواع درختان مهم آن عبارتند از: راش، بلوط، ممرز، افرا، ون، درختان میوه جنگلی از قبیل گردو، گیلاس، انار، فندق، آلوچه، سیب، گلابی، ازگیل، تمشک، زغال اخته، آلا فیرت، قوشا آرمیت، قیزلر تقی، شیلان، قره قات ، یمیشان، بالدیرقان، به و.........
مراتع :
مساحت مراتع قره داغ که تقریباً ۱۹۰.۰۰۰هکتار می توان تخمین زد بطور عمده در ارتفاعات و پای کوهها پراکنده اند؛ معروف ترین آنها که در صنعت گردشگری هم مطرح هستند می توان به چیچکلو، هفته چشمه، ساری بولاغ، کرینگان باشی، آینالی ، وینه، مکیدی و قلعه بابک اشاره کرد.
پوشش گیاهی :
مراتع عبارتند از: چمن، اوچ قولاخ، شبدر وحشی، جارو، گون، بوته کتیرا، کنگر وحشی، یوشان، خارشتر، قیاغ اوتی، شیرین بیان ، بویاق اوتی(روناس) و گندمیان وغیره.
زندگی جانوری منطقه :
در نواحی جنگلی وکوهستانی، خرس، گرگ، خوک، خرگوش، کفتار، چاققال، قوچ ومیش، بز وحشی، کل، بز، پلنگ، آهو و از پرندگان کبک، اوردک، غاز وحشی، قرقاول، مرغ وحشی(چول تویوق و خوروزو)، کبک دری، عقاب، فاخته و جانوران خزنده زندگی می کنند.
بخش هائی از جنگل های چوپه درق، کلاله، دارانق، اطراف موسی کندی، شبخانه و . . . دارای حیات وحش متنوع وگوناگون از جمله سیاه خرس منحصربه فرد، کل، بز وحشی، خرس قهوه ای، سیاه، سفید، پلنگ، یوز پلنگ و دیگر گونه های وحشی است.
درخت بلوط معروف به شیش آغاجی روستای اجاقکندی:
این درخت یادگاری از جنگلهای کهن و انبوه قره داغ است که همقطاران آن بوسیله انسانهای گذشته از بین رفته است. این درخت حدود ۲۰متر ارتفاع دارد و در کنار امامزاده شیخ محمد طوسی روئیده و بسیار بامنظره و بیاد ماندنی است.
|
