مسک
شهرستان
درمیان استان
خراسان جنوبی«مَسک» روستایی است از توابع بخش مرکزی شهرستان درمیان در استان خراسان جنوبی.
این روستا در فاصله ۳۵ کيلومتري مرکز شهرستان درمیان و ۷۵ کيلومتري شهرستان
بیرجند (مرکز استان خراسان جنوبی) قرار دارد که از شمال با روستاهای گسک و بورنگ، از جنوب با روستای اسفزار و شهر مود، از شرق با روستاهای مقدر و نوزاد و از غرب با روستاهای زارگز، آویجان و فیزیک همجوار است.
يکي از معتمدان روستا در خصوص دليل نام گذاري روستا به چنین مي گويد: «ريشه مسک عربي است و در آيه ۲۶ سوره المطففين هم اين واژه وجود دارد. يعني بوي خوش، به علاوه در دره مسک که حدود ۲ کيلومتر با روستا فاصله دارد، درختاني همانند سنجد، گل و ... وجود داشته است که بوي گل هاي آن در فصل بهار همه را شاداب مي کرده است. مسک به دليل آب و هواي خيلي خوب به مسک قهستان شهرت يافته است».
براساس سرشماری مرکز آمار ایران، در سال ۱۳۸۵ جمعیت این روستا معادل ۱۲۰۰ نفر (۷۰۰خانوار) بوده است.
فعاليت اصلی مردم روستای مسک کشاورزي، دامداري و قالي بافي است.
در این روستا تعداد ۹ آسیاب شامل «آسیاب قاسم»، «آسیاب ولی»، «آسیاب جوزو»، «آسیاب استاد رمضان»، «آسیاب سلطان احمد»، «آسیاب تلو»، «آسیاب بالای میان ده» و «آسیاب پایین میان ده» وجود دارد که در گذشته وظیفه تولید آرد روستا را بر عهده داشته و حتی گاهی از روستاهای دوردست برای آرد کردن گندم های خود به روستای مسک مراجعه می‌کرده اند. از این تعداد تنها یک آسیاب یعنی آسیاب تلو به طور مقطعی مشغول به کار است و سایر آسیابها به دلیل خشکسالی های چند سال اخیر و کاهش آبدهی قنات و همچنین کاهش تقاضا برای آرد کردن گندم بلااستفاده شده و رو به تخریب است.
روستای مسک دارای اماکن سیاحتی و زیارتی زیبایی است که برخی از مهمترین آنها عبارتند از:
۱) قلعه تاریخی مسک: که تنها قلعه ۹ برجی خشتی دنیا بوده و در شمال غرب روستا و حد فاصل منطقه مسکونی و کشتزارها و باغات واقع شده‌است. این قلعه در دوره صفویه بنا شده و در دوره معاصر به شماره ۸۲۷۷ در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است. این بنا دارای پلان های چهارضلعی مشتمل بر حصار، ۹ برج، دروازه ورودی و معماری داخلی است. دروازه ورودی قلعه در ضلع جنوبی با آجر ایجاد شده است به علاوه در طرفین آن ۲ برج مدور وجود دارد. از فضاهای داخلی قلعه بخش های کمی باقی مانده که طاق ها، درگاه ها، بخاری های دیواری، اتاق ها و دالان ها کمی قابل تشخیص است.
۲) قلعه جنوبی : که روی قلَه کوه مشرف بر روستا واقع شده و عده‌ای از اهالی معتقدند بین این قلعه و قلعه ۹ برجی شمال غرب راه زیر زمینی و امنی وجود داشته‌است.
۳) مسجد جامع با قدمت بیش از ۲۰۰ سال.
۴) حمام تاریخی.
۵) قبرستان گبرها: منطقه‌ای کم وسعت که جلوی درب قلعه ۹ برجی واقع شده و بین اهالی به قبرستان گبرها معروف است.
۶) سنگ نگاره: که در دامنه جنوب غربی کوه مشرف بر روستا و حاشیه جاده مسک به اسدیه مسک واقع شده است.
۷) قبرستان قدیمی: این قبرستان در شرق روستا و در حاشیه جاده مسک به زارگز واقع شده و البته قبرستان جدید نیز در همان منطقه است. به اعتقاد برخی از اهالی متعلق به زرتشتیان قدیم بوده است.گواه این مدعا نزدیکی آتشکده به قبرستان و دو کاسه‌ی سفالی نقش و نگاردار است که در چند سال اخیر به هنگام کندن قبرهای جدید در آن منطقه از زیر خاک بیرون آمده و در موزه بیرجند نگهداری می‌شود، از آنجایی که جهت این قبرها شرقی-غربی است، مسلمان بودن صاحبان قبرها بعید به نظر می رسد.
