مقاله کشت و برداشت سیب زمینی

---

سیب زمینی solanum tuberosum
خانواده solanaceae
نام انگلیسی potato
گیاهشناسی:
سیب زمینی گیاهی است یكساله از تیره سولانا سه solanaceae وجنس solanum گونه های وحشی و زراعی سیب زمینی كه شامل این جنس هستند در حدود ۲۰۰۰گونه را شامل می شوند ولی تنها ۱۵۰گونه از آن تولید غده می كند.
ریشه:
سیستم ریشه افشان و نا به جاست ریشه های مربوط به غده های بذری از محل جوانه ها تشكیل ودر عمق و اطراف سطح خاك پراكنده می گردند ساقه هوایی از بالای ریشه ها خارج می شود.حدود ۹۰ در صد فعالیت جذبی ریشه ها تا عمق حداكثر ۶۰سانتی متر اتفاق می افتد به همین جهت سیب زمینی به عنوان گیاهان با ریشه های سطحی شناخته می شود.
ساقه:
سیستم ساقه در سیب زمینی شامل ساقه به اضافه ی استولون به اضافه غده می باشد ساقه هوایی از جوانه های موجود در روی غده به وجود می آید لذا از هر غده یك یا چند ساقه اصلی بوجود می آید گیاهانی كه از بذر حقیقی بوجود آمده اند دارای یك ساقه اصلی می باشند.یكی از بارزترین مشخصات ساقه در سیب زمینی این است كه هم در سطح خاك وهم در زیر زمین تولید ساقه می كند از ساقه هایی كه از روی گره های بخش زیر زمینی بوجود می آیند بطور سنتی به نام استولون یاد می كنند .stolone اما از لحاظ ریخت شناسی ریزوم است از مشخصات دیگر ساقه های زیر زمینی این است كه در سطح خاك قرار بگیرند به ساقه های هوایی تبدیل می شوند.
استولون:
اصطلاحا به استولون بند ناف نیز گفته میشود.هر غده به وسیله استولون به شاخه اصلی متصل ومواد غذایی را از این طریق جذب می كنند. طول استولون ها معمولا كمتر از ۱۵ سانتی متر بوده و به رنگ سفید یا شیری دیده می شود.پتانسیل تولید استولون و در نتیجه غده در هر بوته تا ۳۰ عدد می رسد ولی نهایتا ۵تا ۱۵ غده به مرحله برداشت می رسند.غده های سیب زمینی در نتیجه تورم نوك استولون بوجود می آیند تعداد و طول استولون ها به تراكم و شرایط رشد بستگی دارند.
برگ:
برگها به صورت مركب شانه ای فرد دیده می شود كه ۲ تا ۶ جفت برگچه ویك برگچه انتهایی تشكیل شده اند.
گل:
در اصطلاح گیاه شناسی نوع گل آذین در سیب زمینی از نوع گرزن است .گلها از ۵ كاسبرگ و۵گلربرگ بهم جوش خورده و۵پرچم كوتاه به هم چسبیده رنگ گلها بسته به نوع رقم از سفید ، آبی، آبی مایل به ارغوانی ، قرمزمتمایل به بنفش متغیر است.
میوه:
در گل های تلقیح یافته میوه ای خوشه ای مانند تشكیل می شود میوه رسیده شبیه گوجه فرنگی و به رنگ سبز است كه بعدا زرد رنگ می شود .در هر میوه تا ۱۵۰عدد بذر دیده می شود سیب زمینی گیاهی خود گشن است و به دلیل عقیمی دانه های گرده و تخریب تخمدان در شرایط زراعی به ندرت میوه می دهد به بذر ها اصطلاحا بذر حقیقی سیب زمینی می گویند.
غده:
از نظر ریخت شناسی ساقه های تغییر یافته ای هستند كه عضو اصلی ذخیره ای بوده و بعنوان تكثیر نیز مورد استفاده قرار می گیرند. در یك غده ۲بخش كاملا متمایز دیده می شود:
۱)تاج: بخشی از غده است كه تعداد جوانه ها یا چشم های سیب زمینی در آن محل بیشتر باشد ۲)پاشنه: قسمتی كه یا اصلا جوانه ندارد یا تعداد آنها بسیار كمتر است.
مراحل نمو:
تقسیم بندی نمو سیب زمینی برای مقاصدزراعی ارتباط به گل دهی ورسیدگی میوه و دانه ندارد.بلکه برمبنای تشکیل ورشدغده انجام میگیرد. توجه شود که گلدهی وغده بندی ازنظرفیزیولوژی کاملا مستقل بوده هرچندممکن است هردو تحت تاثیر عوامل محیطی وگیاهی مشابهی قرارگیرند.

مراحل نمو سیب زمینی:
کاشت تا سبز شدن:طی این دوره جوانه رشدکرده واولین برگ بطور کامل ازخاک خارج میشود دراین دوران ریشه هادرروی گره های پایینی ساقه هوایی بوجود میاید.طول دوره به میزان خواب جوانه های موجود روی غده هاورطوبت خاک،عمق وروش کاشت وساختمان خاک بستگی دارد
اغاز غده بندی:
در این زمان اولین غده به اندازه یک نخود درراس یک استولون مشاهده میشود زمان شروع غده بندی تحت تاثیرمیزان انتقال مواد غذایی به سمت ریشه قرار میگیرد.
رشد غده:
گیاه در این مرحله حداکثر رشد رویشی را دارد پوشش زمین کامل است و غدد در حال رشد سریع میباشد
رسیدگی: در این مرحله غده ها به اندازه نخود در انتهای استولون ها قابل رویت میباشند .بخش هوایی گیاه پیر به نظر میرسدو برگها شروع به زرد شدن میکند. پوسته چوب پنبه ای غدد در حال تشکیل وضخیم شدن است.
شرایط هوایی خاص موثربه عملکردوکیفیت:
۱)دمای زیاد:سیب زمینی گیاهی سرما دوست وحساس به گرما که رشدخوبی در دمای شبانه روزی دلخواه حدود ۱۸-۲۰ درجه سانتی گرات دارد
)تگرگ ویخبندان شبانه:اندام هوایی ورویشی از دمای -۲درجه سانتی گرات کمتراسیب میبیند وسرمازدگی غده به دلیل کشت دیر هنگام و یا تاخیر در برداشت درنواحی سردسیر بیفتد
۳)شدت نور:سیب زمینی از نظرگل دهی روز بلند و از نظر غده بندی گیاهی روز کوتاه به شمار میرود
تا۵/۷بخوبی رشد میکند ۶خاک:سیب زمینی حساسیت زیادی به این فاکتورنداردودرمحدودهPh(۴
۵)شوری خاک:سیب زمینی گیاهی حساس به شوری محسوب میشود در خاکهای شور برگها تیره تر میشود
خاك مناسب:
بافت شنی لومی و لومی شنی برای سیب زمینی ایده آل است هر قدر خاك به سمت شنی تمایل داشته باشد بهتر است چون مشكل سله وجود ندارد همچنین در چنین خاكهایی عملیات داشت وبرداشت نیز مناسب است خاكهای سنگین به دلیل چسبندگی و ایجاد سله مطلوب نیستند ولی با این خاك سیب زمینی را می توان در اغلب خاكها زراعت نمود به pH حساسیت ندارد. ولی در محدوده ۷.۵ تا ۶ رشد خوبی دارد در خاكهای بسیار اسیدی غده ها كوچك مانده وسیب زمینی جزئ گیاهان حساس به شوری محسوب می شود.
آب وهوای مناسب :
عموما در كلیه شرایط آب وهوایی قادر به تولید می باشد.سیب زمینی بدون جوانه زنی قبلی در ۸درجه سانتی گراد جوانه زده وغده های جوانه زده وغده های جوانه زده در ۸ الی ۹ درجه سانتی گراد شروع به رشد می كنند .مناسبترین دما برای رشد ۱۸ تا ۲۰ درجه سلسیوس و مناسب ترین دمای خاك برای غده بندی ۱۶ تا ۲۰ درجه سلسیوس می باشد. افزایش دمای خاك به بیش از سرعت رشد غده ها كاسته ورشد غده ها ۳۰ درجه سلسیوس عملا متوقف میشود .پس می توان گفت سیب زمینی گیاهی سرما دوست وحساس به گرما است آب و هوای مرطوب در زمان كاشت بویژه اگر چند روز ادامه داشته باشد بعلت شیوع بیماری های قارچی معمولا منجر به تجدید زراعت می شود. همچنین در دمای بالا میزان پوسیدگی ساقه و غده ها افزایش می یابد .سیب زمینی به یخبندان حساس است واندامهای رویش از ۲- به پایین آسیبب می بینند اما به خود غده ها ضرری نمی رسد سرمازدگی غده ممكن است در اثر كشت دیر هنگام ویا تاخیر در برداشت در نواحی سرد اتفاق بیافتد در این صورت در اثر سرخ كردن تغییر رنگ داده و به صورت توده آبی در می آید .همچنین در اثر سرما نشاسته به گلوكز تبدیل ونشاسته طمع شیرین به خود می گیرد.سیب زمینی گیاهی است از نظر گل دهی روز بلند واز نظر غده بندی روز كوتاه است.روز های بلند از طریق تاخییر درشروع غده بندی ونیز تامین مقدار بیشتری از مواد فتو سنتزی رشد رویش را افزایش می دهد اگر محیط روز كلا كوتاه باشد غده بندی زود شروع می شود ولی عملكرد افت پیدا می كند در چنین مناطق باید از ارقام دیر رس استفاده كرد.
ارقام سیب زمینی:
برحسب نوع مصرف به ۳ دسته تقسیم می كنند .
۱)سیب زمینی های غذایی، سیب زمینی های علوفه ای و سیب زمینی های صنعتی .
از نظر طول دوره رسیدگی نیز به ۵ گروه تقسیم بندی میشوند :
۱)سیب زمینی های خیلی زود رس :
طول دوره رشد ۶۰ تا ۷۰ روز باید جوانه زنی قبلی كشت شود خاصیت انبار داری ندارد و با عملكرد پایین بعد از برداشت باید مصرف شود.
۲)سیب زمینی های زود رس :طول دوره رشد ۹۰تا ۱۲۰روز .خاصیت انبار داری نداشته وعملكردشان بیشتر سیب زمینی های خیلی زود راس است.مانند رقم دراگا
۳)سیب زمینی های میان رس :
طول دوره رشد ۱۵۰ روزه وقابلیت انبار داری را دارند مانند رقم آگریا ۴)سیب زمینی های دیر رس: طول دوره ۱۵۰تا ۱۸۰ روزه دارای خاصیت انبار داری بوده و زمانی برداشت می شود كه بوته ها شروع به زرد شدن می كنند.مثل رقم مورن ،آلفا ،كوزیما
۴)سیب زمینی های خیلی دیر رس:
طول دوره رشد تا ۵۰۷ روز به طول می انجامد عملكرد بالا و معمولا مصرف صنعتی دارد .تولید چسب والكل ونشاسته
كاشت سیب زمینی
الف: تهیه بستر :
سیب زمینی به تراكم خاك و وجود گلوخه در بستر بسیار حساس است تراكم خاك از گسترش ریشه ها جلوگیری می كند وجود كلوخه موجب بد شكل شدن غده می گردد. زمین مورد كاشت حتما باید تا عمق ۹۰ سانتی متر فاقد لایه متراكم بوده وخاك نیز تا عمق ۲۵ سانتی متر به خوبی نفوذپذیر باشد.برای كاشت در بهار زمین را به عمق ۲۵تا۳۰ سانتی متر شخم زده وعملیات كاشت انجام می گیرد.
كاشت: به ۴ روش امكانپذیر است:
۱-كاشت بذر حقیقی ۲-كاشت غده ۳ -كاشت جوانه ۴-كاشت بافت
كاشت به طریق غده باز به دو صورت انجام می پذیرد:
با جوانه زنی قبلی ، بدون جوانه زنی قبلی
توصیه بر این است كه سیب زمینی را به صورت جوانه زنی قبلی بكاریم با این كار علاوه بر اینكه رسیدگی ۲تا ۳ هفته تسریع می شود غده های نا سالم نیز تشخیص داده می شوند.در این روش غده ها را ۳تا ۴ هفته قبل از كاشت در یك محل نور گیر با كف تمیز وصاف قرار می دهند زمانیكه طول جوانه ها به ۲۰ تا۲۵ سانتی متر رسید به زمین اصلی منتقل می كنند.اگر طول جوانه ها بیش از این مقدار باشد در كشت مكانیزه به علت شكسته شدن ایجاد مشكل میكند بدلیل انتقال بیماریهای قارچی ،باكتریایی و ویروسی بهتر است از غدد گواهی شده استفاده گردد. اگر غده های سال اول را در سال دوم و سال دوم را در سال سوم كشت كنیم عملكرد تا ۵۰ درصد تقلیل می یابد.معمولا غددی كه بیش از ۸۰ گرم وزن داشته باشند برای قطعه قطعه كردن مناسب می باشند.
چنین غدد را ۲تا ۳ ویا ۴ قطعه ای می كنند بطوریكه هر قطعه حدود ۳۵ تا ۷۰ گرم (به اندازه تخم مرغ وزن داشته باشند وجود ۲تا ۳چشم در هر قطعه مرد نظر می باشد غده ها به صورت طولی از طرف تاج به پاشنه برش می دهند.
وسیله برش باید تمییز باشد وبعد از هر برش ضد عفونی گردد برای ضد عفونی كردن می توان از آب ژاول –هیپو كلرید سدیم ویا ضد عفونی كننده سبزیجات مثل روكال استفاده نمود این عمل برای جلوگیری از آلودگی قارچی وویروسی انجام می شود سیب زمینی برش داده شده را میتوان به وسیله مانكوزب ویا حتی وایتكس به مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه به مقدار ۲در هزار غدد برش داده شده را نباید بلا فاصله كاشت بلكه به منظور تشكیل لایه چوب پنبه ای به مدت ۴۸ ساعت در دمای ۱۲ تا ۱۵ درجه سانتی گراد با رطوبت ۸۵ تا ۹۵ درصد قرار داد .
روش های كاشت:
با فارو و یا شیار باز كن شیارهایی را در داخل خاك ایجاد می كنند در روی شیار ها به فاصله معین غده را قرار داده وروی آن را با خاك می پوشانند.برگردان خشن گاو آهن را باز می كنند.بنابراین فقط شیار باز می كنند غده ها را در فاصله معین كاشته وبر روی آن خاك می ریزند.
در زراعت های سنتی به كمك بیل شیار ایجاد كرده وغده ها را در درون شیار به فواصل معین ریخته وبه روی آن خاك می ریزند .به وسیله دستگاه های نیمه وتمام اتوماتیك .به صورت جوی وپشته اگر عرض پشته ها زیاد باشد كاشت در ۲سمت پشته ها انجام میشود ولی اگر عرض پشته ها كم باشد كاشت در یك سمت پشته ها انجام می گیرد.
کود دهی:
نیاز سیب زمینی به عناصر غذایی خاک زیاد است مقدار عناصر خاک بر میزان رشد روبشی ،زمان غده بندی وزمان رسیدگی و اندازه و وزن غدد توسعه یافته چوب پنبه ای و اسیب پذیری غدد سیب زمینی از ضربات مکانیکی تاثیر میگذارد.سیب زمینی جذب عناصر غذایی را ۳ تا ۴ هفته بعد از كاشت شروع میكند چرا كه در گیاهك حاصله در این مدت از ذخایر موجود در بذر استفاده می كند
الف) نیتروژن:
كمبود N سبب كاهش عملكرد، گسترش بیماریها وپیری زودرس گیاه می شود زیادی N نیز موجب تحریك رشد رویش ، تاخیر در غده بندی ورسیدگی وافزایش درصد غده های درشت می شود زیادی N می تواند موجب افزایش نیترات سیب زمینی نیز بشود كه بسیار نامطلوب است .
ب)K پتاسیم:
k موجب توسعه بخش سوبریز سیب زمینی می شود در نتیجه موجب كاهش خسارت مكانیكی در زمان برداشت و انبارسازی می گردد و زمانی كه پوست سیب زمینی گرفته بشود گوشت ان در اثر مجاورت هوا به رنگ تیره در می اید.در سیب زمینی تركیباتی نظیر اكسی فنولین و اهن وجود دارد.در مجاورت هوا اهن fe ۲+ بهfe۳+ اكسید می شود و در تركیب با اكسی فنولین گوشت را به رنگ تیره در می اورد.پتاسیم ماده ای است كه می تواند جایگزین اهن در این تركیب شود لذا مصرف كود پتاسیم از قهوه ای شدن پوست ممانعت می كند.
ج)فسفر:فراوانی فسفر موجب افزایش عددی غده ها میشود.
کودهای الی پیشنهادی نیاک اکام جهت تغذییه سیب زمینی:
هیومیک اسید
ازت
N.P.K
پتاس
میزان وروش مصرف کودهای الی نیاک اکام:
هیومیک اسید:۱۰-۱۵لیتر در هکتار
از زمان استقرار گیاه در زمین اصلی تقسیم در دوره های ابیاری
ازت:۱۰-۱۵لیتر در هکتار
یک سوم قبل از کشت محصول
باقیمانده در ۳-۴ مرحله بعد از استقرار گیاه در زمین اصلی
N.P.K:۱۰-۱۵لیتر در هکتار
از زمان استقرار گیاه در زمین اصلی تقسیم در دورههای ابیاری
پتاس:۵-۱۰ لیتر در هکتار
۱لیتر در هزار لیتر اب بصورت محلول پاش
۵-۱۰لیتر از زمان تشکیل غدد تقسیم در دوره های ابیاری
الف)عملیات داشت:
خاكدهی پای بوته ها زمانی كه ارتفاع بوته ها به۲۵سانتیمتر رسید همچنین بعد از غده بندی باید پای بوته ها خاك داد.این عمل به منظوردورماندن استولون ها و غده ها از نور انجام می گیرد.
ب)ابیاری:
سیب زمینی را به ۲صورت كشت می كنند:۱
)هیرم كاری ۲)خشكه كاری
هیرم كاری چند فایده دارد:
۱)سبب میشود بین خاك و غده ها تماس بهتری بوجود اید.
۲)وجود رطوبت در خاك سبب تحریك جوانه زنی بذور علف های هرز شده و این علف ها طی عملیات تكمیلی كنترل می شود.
۳)در هیرم كاری تا زمانیكه گیاه به ارتفاع ۱۰ تا ۱۵ سانتیمتری نیازی به ابیاری نیست.اولین ابیاری می تواند تا مرحله ی گلدهی به تاخیر بیفتد ولی در مرحله ی خشكه كاری باید تا این مرحله ۲بار ابیاری انجام گیرد.بعد از گلدهی هر ۷ تا ۱۲روز یكبار باید ابیاری انجام گیرد.سیب زمینی از گیاهان حساس به خشكی محسوب میشود و به تنش رطوبتی مخصوصا از مرحله ی شروع غده بندی تا مرحله ی شروع زرد شدن برگها حساس می باشد بیشترین حساسیت۳تا۶هفته پس از شروع غده بندی است.زیادی ابیاری نیز موجب شسته شدن عناصر غذایی و توسعه ی بیماری ها و كاهش درصد ماده ی خشك غده ها میشود.
ج)مبارزه با آفات و بیماریها علف های هرز:
۱)مبارزه ی مكانیكی موجب زخمی شدن استولون ها و اشاعه ی بیماری میشود بنابراین بهتر است از وجین دستی یا علف كش استفاده نمود.علف كش اختصاصی سیب زمینی EPTC اپتام است.
۲)سیب زمینی مورد حمله ی آفات زیادی از جمله كرم برگخوار چغندرو كرم اگروتیس(شب پره ی زمستانی)و كرم سفید ریشه و انواع كرمهای مفتولی و... قرار می گیرد.مهمترین افت سیب زمینی سوسك كلرادو بنام Leptinotara decemlineate. سوسك بالغ در خاك زمستان گذرانی میكند و در بهار در زیر برگها تخم می گذارد لارو پس از تغذیه از برگها وارد خاكها شده و بعد از شفیرگی مجددا بصورت حشره ی بالغ به برگها حمله میكند.
سوسك كلرادو در انتقال بیماریهای باكتریایی نقش داردو از طریق از بین بردن بقایای گیاهان و كنترل علف های هرز مزارع و بكارگیری تناوب و رعایت فاصله بین مزارع می توان با افات مبارزه كرد.از حشره كش هایی نظیر مالاتیون-متاسی-تیودان می توان استفاده نمود.
۳)بیماری مرگ ریشه تقریبا در تمام مناطق كشت دیده میشود در صورت حمله ی قارچRhizoctona solani جوانه ها دچار پوسیدگی میشود. بوته میری نیز از دیگر بیماریهای قارچی است كه معمولا در دوران گلدهی نمایان میشود نماتد مولد پوسیدگی نیز از طریق چشمها وارد سیب زمینی شده و به ان اسیب میزند.ضدعفونی غده ها به هنگام كاشت ضروری است.
برداشت:
سیب زمینی هنگامی رسیده محسوب میشود كه به اندازه ی مناسب برای مصرف رسیده و به اسانی از استولونها جدا شدهوبا حد اقل آسیب به پوست قابل برداشت باشد . لذا به هنگام برداشت نباید پوست سیب زمینی با مالش انگشت از غده جداشود. برای تثبیت رشد و اندازه غده لازم است اندامهای هوائی حدود ۱۰ تا ۲۰ روز قبل از برداشت با داس و یا سموم شیمیائی عمومی نظیر گراماكسون یا پارا كواد ، گدای فوزین یا رانداب .
۱- برای برداشت از مزارع كوچك از بیل استفاده میكنند و هنگام استفاده ازبیل باید دقت كرد تا بیل به اطراف بوته ها زده نشود ، در غیر اینصورت غده های زخمی و ضایعات انبار داری افزایش می یابد .
۲- در ایران عمدتا از گاوآهن كه خیش آن باز شده استفاده میكنند
۳- استفاده از دستگاهای مخصوص
سولانین :
مهمترین ماده سمی و مضر در سیب زمینی است كه مقدار سولانین بطور طبیعی در سیب زمینی كم است و لی تحت شرایط تولید نگهداری و قر ار گرفتن در معرض نور افزایش می یابد .سولانین از تركیب یك گلوكز با یك الدئید بو جود می آید كه در مجازی هاضمه تحت تاثیر اسد معده به اجزای سازنده خود تجزیه میشود دارای اثزات زسر است .
۱- پس از جذب شدن گلبولهای قرمز خون را همولیز میكند همان كاری كه برق گرفتگی می كند
۲- موجب ضعف عمومی وضعف مراكز حركتی وتنفسی می شود.
۳- كلیه ومثانه پر خون شده وادرار قرمز رنگ می شود
۴- در موارد شدید فوت افراد مسمومیت خفیف معمولا در عرض ۲۴ ساعت بهبود می یابد ولی در مسمومیت های شدید باید معده شست وشو شود در حیوانات تانن یا پوست بلوط خورانده می شود.در سیب زمینی معمولی مقدار سولانین ۳تا ۶ میلی گرم در هر ۱۰۰ گرم است .بنابراین مصرف مصرف نیم كیلو گرم سیب زمینی موجب ورود ۱۵ تا ۳۰ گرم سولانین به بدن می شود مصرف چنین سیب زمینی خطر نداشته وبا ادرار دفع می شود.
تناوب زراعی:
با توجه به اینكه سیب زمینی جزو گیاهان وجینی است لذا مزرعه ای از این گیاه باقی می ماند یك مزرعه ی تقریبا عاری از علف های هرز است از طرفی دیگر هم چون در زمان برداشت عملا زمین شخم می خورد لذا زراعت بعدی نیازی به شخم ندارد.
سیب زمینی بعد از لگومینوز ها به ویژه گیاهان علوفه ای مثل شبدر ویونجه بهترین نتیجه را دارد.كشت سیب زمینی به طور متوالی در یك قطعه زمین موجب شیوع بیماریها مخصوصا بیماریهای باكتریایی می شود .قرار گرفتن سیب زمینی با یونجه ،ذرت،گندم وجو در سیكل تناوبی از لحاظ جلوگیری از گسترش بیماریهای بسیار مطلوب می باشد
تالیف:
کارشناس خانم توکلی
راه های ارتباطی با شرکت مزرعه سبز نیاک:
۰۲۱-۵۵۹۶۱۰۵۵
۰۹۳۹۹۴۱۰۷۳۶
www.akam-kam.com