مهاجرت معکوس روستاییان
نگاهی آماری به وضعیت روستاهای قم / «مهاجرت معکوس روستاییان» چرا و چگونه؟
امروز در بسیاری از کلانشهرها جمعیت بیش از حد ظرفیت شهری است و اگر بتوان ذهنیت مردم را نسبت به روستا تغییر داد می‌توان بخش قابل توجهی از این جمعیت را راهی روستاها کرد تا زندگی با کیفیت‌تری و آرام‌تری داشته باشند.
به گزارش فارس از قم، بدون شک باید گفت موج گرایش به شهرنیشنی در ایران در ۱۰۰ سال اخیر به شدت اوج گرفته است و تا پیش از این همواره روستاها نقش مهم‌تری را در پوشش جمعیت ایران ایفا می‌کردند. البته روستا صرفا یک اقلیم جغرافیای نبوده و نیست بلکه پایگاه هویتی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی خانوارهای ایرانی بوده است. اما با افزایش توسعه در کشور ما سیر مهاجرت به شهرها افزایش یافت و در نهایت نیز بخش عمدهای از روستاهای ما خالی از سکنه شد.
البته این تمام داستان نیست بلکه باید گفت این مهاجرت اغلب بی بازگشت آثار اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی نامبارکی را برای کشور ما در پی داشته است که همچنان جامعه ایرانی درگیر آن است.
ابتدا باید توجه داشت که کاهش جمعیت در روستاها به منزله کاهش جمعیت فعال در بخش کشاورزی و دامداری کشور است. هرچند در بسیاری از روستاهای کشور ما دامداری‌ها سنتی هستند اما کاهش همین تعداد نیز می‌تواند تاثیرات بسیار منفی بر تولیدات زراعی، باغی و دامداری کشور داشته باشد. در نتیجه از یک سو تولید در این بخش کاهش پیدا کند و از سوی دیگر فرصت‌های اشتغال از بین می رود.
اما زمانی که روستائیان اقدام به مهاجرت به شهرها می‌کنند عملا تقاضا برای کار افزایش پیدا کرده و آمار بیکاری بالا می‌رود. در اکثر اوقات نیز روستائیان در بخش‌های خدماتی در شهرها مشغول به کار می‌شوند که این موضوع خود می‌تواند تبعات اجتماعی و فرهنگی داشته باشد. وقتی میزان درآمد مهاجرین به شهرها کفاف هزینه‌های مالی آنها را نکند در نهایت این قشر باید به حاشیه‌نشینی در کنار شهرها عادت کنند که این حاشیه نشینی‌ها خود مولد صدها معضل و آسیب اجتماعی از قبیل اعتیاد، سرقت و... است.
اما خوشبختانه طی یک دهه اخیر نگاه مسئولان و همچنین بخشی از مردم به جایگاه و شان روستا در حال تغییر است. دولت در سال‌های اخیر هزینه‌های کلانی را برای بهسازی روستاها و همچنین ارائه خدمات اولیه همچون آب و برق و گاز و تلفن، بهداشت، مدرسه و... اختصاص داده است که واقعا در برخی از موارد چهره‌های روستاهای ایران را تغییر داده است.
این یک واقعیت است که بسیاری از مردم ما به ویژه آنانی که در سن بازنشستگی قرار دارند علاقه چندانی به زندگی شهری که مملو از آلودگی صوتی و آلودگی هوا است ندارند و اگر تسهیلات لازم برای آنها فراهم باشد دوستدار زندگی در فضای روستا هستند.
مسئله مهاجرت معکوس اگرچه به طور کامل در کشور ما روی نداده است اما اگر مسئولان دقت نظر بیشتری و سرمایه گذاری افزون‌تری را تمهید کنند می‌توان بخشی از جمعیت ساکن در شهرها را به روستاها بازگرداند. این موضوع هم بر کیفیت ارائه خدمات به شهرنشینان تاثیر مثبت دارد و هم کیفیت زندگی در روستاها را بالا می‌برد.
نگاهی آماری به وضعیت روستاها
طبق آماری که مسئولان ارائه داده اند قریب به ۹۶ هزار و ۵۴۹ روستا در کشور وجود دارد که ۶۱ هزار روستا دارای سکنه است. از این تعداد روستا ۳۸ هزار روستا دارای جمعیت بالای ۲۰ خانوار بوده و در مجموع نزدیک به ۲۱ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر از جمعیت کشور را روستاییان تشکیل می‌دهند. از نظر اقتصادی نیز بالغ بر ۹۰ درصد از محصولات زراعی و باغی در روستاها تولید می‌شوند.
هرچند تا پیش از انقلاب قریب به اتفاق روستاهای ایران فاقد امکانات اولیه بوده‌اند اما امروز دسترسی ساکنان روستا به خدمات ابتدایی افزایش پیدا کرده است. به عنوان مثال اکنون ۱۶ هزار و ۵۰۰ روستا در کشور دارای گاز هستند و ۳۲ هزار روستا هم از آب آشامیدنی لوله کشی استفاده می‌کنند. همچنین در بیش از ۱۳ هزار روستای کشور طرح هادی اجرایی شده است که می‌تواند روند توسعه در روستاها را افزایش دهد.
اما شاید بهترین عملکرد مربوط به برق رسانی باشد چراکه در شرایط فعلی تقریبا ۱۰۰ درصد روستاهای کشور دارای سیستم برق رسانی بوده و همچنین ۵۳ هزار روستا نیز دارای تلفن خانگی هستند.
بررسی وضعیت روستاهای قم
طبق سرشماری مرکز آمار در سال ۱۳۹۰ در استان قم ۳۳۰ روستا وجود دارد که ۲۰۳ روستا دارای سکنه و ۱۲۷ روستا خالی از سکنه است. همچنین طبق آمار ۱۵۳۷۸ خانوار با جمعیتی بالغ بر ۵۵ هزار نفر در روستاهای قم ساکن هستند. در استان قم ۱۸۱ روستا دارای جاده آسفالت و ۱۵ روستا نیز دارای جاده شوسه است. در روستاهای قم ۹۵ دبستان، ۱۷ مدرسه راهنمایی پسرانه و ۱۴ مدرسه راهنمایی دخترانه وجود دارد. همچنین در این روستاها ۱۵۶ مسجد، ۲۴ کتابخانه عمومی، ۳۱ زمین ورزشی، ۱۲ سالن ورزشی و ۳۳ خانه عالم وجود دارد. ۱۳۴ روستا دارای شورای اسلامی هستند و ۱۲۷ روستای قم دارای طرح هادی هستند. در ۲۰۰ روستا شبکه سراسری برق وجود دارد و ۱۰۶ روستا لوله کشی گاز شده‌اند.
همچنین روستاییان قم کم‌ترین جمعیت روستایی کشور را به خود اختصاص داده‌اند اما در مجموع درآمد روستاییان قمی بیشتر از هزینه‌های آنها است در صورتی که درآمد خانوار روستایی نسبت به خانوار شهری ۶۰ درصد کمتر است.
راهکارهایی برای توسعه وضعیت روستاها
بدون شک نخستین لازمه برای توسعه روستاها و افزایش جمعیت در این مناطق بهبود خدمات و امکانات رفاهی است. هنوز در برخی از روستاهای استان برخی از خدمات ضروری وجود ندارد و در چنین شرایطی انتظار زیادی است که مهاجرتی از شهر به این روستاها صورت بگیرد و یا اینکه روستائیان این مناطق را ترک نکنند.
مولفه دوم در بهبود وضعیت روستاها را باید در افزایش اشتغال و توسعه کشاورزی صنعتی عنوان کنیم. متاسفانه در چند سال اخیر سطح بارندگی‌ها در کشورما به شدت کاهش یافته و این کاهش موجب نابودی کشاورزی سنتی شده است. اما با همین میزان اندک آب کشاورزی صنعتی امکان رشد و توسعه خوبی دارد و به یقین هم موجب افزایش اشتغال و هم افزایش تولیدات استراتژیک زارعی می شود.اما این توسعه منوط به سرمایه گذاری دولت و همچنین شبکه مالی و بانکی کشور است.
مولفه سوم زدودن برخی ذهنیت‌های غلط در مورد روستاست. متاسفانه در ذهنیت بیشتر مردم شان روستا پائین‌تر از شهر است و اگر کسی در روستا زندگی کند عملا به معنای آن است که کمتر مترقی است. این در حالی است که در اغلب کشورهای غربی به ویژه آمریکا شغل کشاورزی و همچنین زندگی در مزرعه از شاخصه‌های اشرافیت محسوب می‌شود.
امروز با رشد روز افزون شهر نشینی در قم ظرفیت شهر دیگر آنگونه که باید پاسخگوی حجم جمعیت نیست و اگر بتوان ذهنیت مردم را نسبت به روستا تغییر داد می‌توان بخش قابل توجهی از این جمعیت را راهی روستاها کرد تا زندگی با کیفیت تری داشته باشند و موجب توسعه و رونق روستاها شوند.
•••••••••••••••••
گزارش از زهرا اسدی
•••••••••••••••••
|
