مهندسی منابع طبیعی
تنگناهای مهندسی منابع طبیعی
حتی یک وجب از خاک کشور نباید ناشناخته بماند، ما باید دقیقا بدانیم چه چیزهایی در چنته سرزمین مان است، باید بدانیم که پوشش گیاهی جنگل، مرتع و بیابان هایمان دقیقا در کجا و با چه وسعتی وجود دارند.
حتی یک وجب از خاک کشور نباید ناشناخته بماند، ما باید دقیقا بدانیم چه چیزهایی در چنته سرزمین مان است، باید بدانیم که پوشش گیاهی جنگل، مرتع و بیابان هایمان دقیقا در کجا و با چه وسعتی وجود دارند. وقتی پای عرصه های ملی و اعمال حاکمیت دولت بر این عرصه ها به میان می آید وجب به وجب این خاک ارزش پیدا می کند، پس اگر این عرصه ها ناشناخته بمانند و اطلاعات مربوط به سرزمین مان باز هم ناقص و گنگ باشد آن وقت اگر سیلی بیاید و زمینی در جایی بلغزد و بیابانی پیشروی کند و جنگلی تحدید شود باز هم بازنده شده ایم، چون نه تنها پیش از این نمی دانستیم چه چیزهایی ـ از خوب و بد ـ داشته ایم، بلکه حالا این را نیز نمی دانیم که چه چیزهایی را از دست داده ایم.
ولی همه این دغدغه ها با تهیه عکس های هوایی، نقشه ها، تصاویر ماهواره ای و فایل های رقومی یعنی مهندسی منابع طبیعی از بین می رود، چون آن وقت گوشه به گوشه این خاک شناسنامه دار می شود و کوچک ترین خصوصیات مثبت و منفی اش در بانک های اطلاعاتی ثبت می شود.
● پای لنگان مهندسی
زوایای ناشناخته طبیعت البته در کشور ما کم نیست، هنوز ۴۰ درصد پوشش گیاهی کشورمان ارزیابی نشده و تهیه نقشه منابع جنگلی به پایان نرسیده در حالی که همچنان نقشه ها و عکس هایی گنگ و نه چندان دقیقی که میراث نبود امکانات در گذشته است، دردسر درست می کنند.
البته مدت هاست که طرح مطالعات توجیهی و اجرایی منابع طبیعی با هدف شناخت مشکلات، محدودیت ها، قابلیت و پتانسیل های ۱۳۵ میلیون هکتار عرصه ملی آغاز شده و تهیه نقشه سیمای آبخیز کشور، بانک اطلاعاتی خسارات سیل، بانک زمین لغزش، شناسنامه دار کردن حوزه های آبخیز و مکانیزه کردن مستندات و اطلاعات در کنار مطالعات ذخیره گاه های جنگلی و تهیه طرح ها و نقشه های مربوط به پخش سیلات و تغذیه مصنوعی همراه تهیه نقشه مطالعات تعیین قابلیت اراضی ملی برای واگذاری در دستور کار قرار گرفته، ولی با این حال هنوز تهیه این نقشه ها در بعضی بخش ها سرعتی کم و مسیری پرچالش دارد. محمدرضا سهرابی، مدیرکل دفتر مهندسی سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور که مهندسی منابع طبیعی و اعمال حاکمیت قاطعانه بر عرصه های ملی در گروی حرکت دقیق و رو به جلوی دفتر متبوعش است از این تنگناها می گوید. او در گفت وگو با جام جم توضیح می دهد: مطالعات مربوط به عمران و زمین لغزش، سنجش از دور و تفسیر عکس های هوایی، کاداستر، اثربخشی پروژه ها، مطالعات منطقه ای و سیل، ۶ وظیفه ای است که دفتر مهندسی بر عهده دارد، هرچند که در تمام این بخش ها با مشکلاتی روبه رو است. ما برای شناسایی مناطق لغزش خیز کشور و به منظور مقابله با این پدیده با استفاده از عکس های هوایی، مناطق حساس را شناسایی می کنیم و در اختیار نهادهایی چون وزارت راه، مسکن و شهرسازی، وزارت نیرو و سازمان زمین شناسی قرار می دهیم به طوری که تا به حال بیش از ۱۰ هزار مورد از این نقاط را نیز شناسایی کرده ایم، اما اعتبارات ما در این بخش بسیار ناچیز است و کارها به صورت موردی و جزئی انجام می شود. در واقع ما با افرادی به عنوان اشخاص حقیقی قرارداد می بندیم و آنها نیز از روی عکس های هوایی و نقشه های موجود، نقاط را شناسایی می کنند و اگر اطلاعات آنها درست بود و مورد تایید قرار گرفت آنها را وارد بانک اطلاعاتی سازمان می کنیم.
سهرابی وجود نقشه هایی که به خاطر ضعف امکانات به شکل ابتدایی تهیه شده اند یا نقشه هایی که هیچ ابزاری در تهیه آنها نقش نداشته و به صورت تخمینی و شفاهی ترسیم شده اند را یکی دیگر از دغدغه های مهندسی منابع طبیعی می داند، هرچند معتقد است نقشه هایی که هم اکنون تهیه می شود به خاطر تکنولوژی مدرن استفاده شده در تهیه آنها خطایی تا حداکثر ۱۵ متر دارند و می توان به آنها اعتماد کرد. او البته تا جایی به اقدامات انجام شده در دفتر مهندسی اطمینان دارد که با تکیه بر نقشه ها و عکس های هوایی در دسترسش حاضر است تمام اظهارات کارشناسانی را که می گویند سطح جنگل های شمالی کشور نسبت به ۳۰ سال قبل به شدت کاهش یافته را رد کند و حتی از افزایش سطح این جنگل ها بگوید. سهرابی توضیح می دهد: نقشه هایی که به تازگی از جنگل های شمال کشور تهیه شده نشان می دهد که سطح مناطق جنگلی شمال در ۱۵ سال اخیر نسبت به اوایل انقلاب حدود ۵۰ تا ۶۰ هکتار نیز بیشتر شده چون در سال های اخیر به خاطر تقویت سیاست مدیریت جنگل، در آن بخش از مناطق جنگلی که به خاطر برداشت های بی رویه از بین رفته بودند دوباره جنگل کاری انجام شده و امروز به حدی رسیده که طبق تعریف فائو جزو جنگل محسوب می شوند.
نکته: داشتن ضعف اطلاعاتی و تکنولوژیکی یا کمبود سرمایه و نیروی انسانی برای مرجعی که قرار است قابلیت ها و محدودیت های ۱۳۵ میلیون هکتار عرصه ملی را در قالب عکس و نقشه درآورد، درد کوچکی نیست
البته افزایش مساحت جنگل های شمال و رسیدن آن به یک میلیون و ۹۲۹ هزار هکتار و پافشاری سهرابی در دفاع از آن هرگز سبب نمی شود تا او باز هم از رنجی که منابع طبیعی از نبود نقشه های قابل اعتماد و استناد می برد، حرف نزند.
به باور او این که مشکل تصرف اراضی در کشور حل نمی شود و هنوز تعیین مرز میان عرصه های ملی و مستثنیات (اراضی خصوصی) در بخشی از کشور، محلی برای چالش و اختلاف است به این علت است که دولت می خواهد تکلیف مالکیت ها را با عکس های هوایی دهه ۴۰ خورشیدی مشخص کند!
● وابستگی، مشکلی که نادیده گرفته می شود
داشتن ضعف اطلاعاتی و تکنولوژیکی یا کمبود سرمایه و نیروی انسانی برای مرجعی که قرار است قابلیت ها و محدودیت های ۱۳۵ میلیون هکتار عرصه ملی را در قالب عکس و نقشه درآورد، درد کوچکی نیست. دفتر مهندسی سازمان جنگل ها نیرو کم دارد همان طور که اعتباراتش کم است و در بعضی حوزه ها، تخصیص بودجه برای آن قطره چکانی است. اگر نیروهای فعلی این دفتر بازنشسته شوند با توجه به ممنوعیت استخدام در سازمان های دولتی، پست های حساس نقشه خوانی و تفسیر عکس یا صندلی های متصدیان نقشه برداری و تهیه آمار خالی می ماند آن وقت از این دفتر با فهرست بلندبالای وظایفش فقط یک نام پرطمطراق باقی می ماند که مسلما کاری نیز از آن ساخته نیست.
البته این اتفاق نه این که رویدادی مربوط به آینده باشد، چون در حال حاضر هم بخش هایی از وظایف محول شده به بخش مهندسی به خاطر کمبود پول و نیروی انسانی معطل مانده که سهرابی در گفت وگو با جام جم از آنها می گوید. او توضیح می دهد: طبق وظایف تعریف شده برای ما، باید همه اقداماتی که در تمام معاونت های سازمان انجام می شود در دفتر مهندسی ارزیابی شود. مثلا اگر در نقطه ای از کشور، جنگلی ایجاد شده و درختکاری صورت گرفته و بودجه ای برای آن تعیین شده ما موظفیم تا پیشرفت کار را از نظر کمی و کیفی ارزیابی کنیم ولی متاسفانه تا به حال هیچ وظیفه فیزیکی در این حوزه انجام نداده ایم و معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور هیچ وقت اعتباری برای ما در این بخش در نظر نگرفته است. برای همین است که ما با کمبود شدید نیرو در بخش ارزیابی روبه رو هستیم و در ۳۲ استان کشور فقط ۴ نیروی ارزیاب داریم.
با این حال مشکلات پیش روی مهندسی منابع طبیعی فراتر از این محدودیت هاست. همان تنگناهایی که کمتر مسوولی شهامت حرف زدن از آنها را دارد و همان چالش هایی که در ولوله اختلاف نظرها میان مدیران گم می شود.
هم اکنون برای تهیه نقشه ها و عکس های عرصه های ملی از داده های سازمان هواشناسی، وزارت نیرو، موسسه تحقیقات خاک و آب، مرکز آمار ایران و سازمان جغرافیایی ارتش استفاده می شود به طوری که در نهایت، اطلاعات مربوط به درجه حرارت، رطوبت، وزش و جهت باد، ابرناکی مناطق، منابع آب، خاک شناسی و اطلاعات فنی مربوط به کشاورزی و باغبانی تبدیل به نقشه می شوند که البته در بعضی موضوعات، گرفتن اطلاعات از این سازمان ها نیز به خاطر محدودیت امکانات شان میسر نمی شود و تهیه نقشه ها منوط به خرید تجهیزات می شود، درست مثل سازمان جغرافیایی ارتش که ابراز امیدواری کرده تا با پرتاب ماهواره متعلق به خودش بتواند اطلاعات مورد نیاز را در اختیار دفتر مهندسی بگذارد تا دیگر مجبور به خرید نقشه ها از کشورهای خارجی نباشیم.
گفته می شود سال هاست به خاطر نداشتن ماهواره ای که متعلق به ایران باشد ما همواره برای تهیه نقشه ها و عکس های هوایی به کشورهای خارجی متوسل شده ایم و حتی از روانداختن به افغانستان و ترکیه نیز صرف نظر نکرده ایم. این کشورها از ما پول می گیرند و در عوض از عرصه های ملی که خودمان باید دقیق ترین اطلاعات مربوط به آن را داشته باشیم عکس و نقشه تهیه می کنند و به ما می فروشند. در این میان نوع ارتباطی که میان ما و سازمان های بین المللی برقرار است هم جای تعمق دارد؛ همان سازمان هایی که طبق کنوانسیون های بین المللی موظفند به ما عکس و نقشه مجانی بدهند و ما نیز طبق تعاریف سازمانی مان موظفیم تا ارتباطاتمان با این سازمان ها را تقویت کنیم.
فائو (سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد) به همه کشورهای دنیا عکس و نقشه های رایگان می دهد در حالی که تا به حال در مقابل ما طفره رفته است. البته فائو به تعهداتش در قبال ما عمل نمی کند .
فائو از ما می خواهد تا آمار دقیق جنگل، مرتع و بیابان هایمان را در اختیارش قرار دهیم تا دقیقا مشخص شود وضعیت ایران به لحاظ طبیعی چگونه است، اما ما تا به حال چنین آماری به فائو ارائه نداده ایم که البته برخی ناظران داخلی معتقدند که اصلا آماری قابل استناد نداشته ایم تا بتوانیم به این سازمان ارائه دهیم. این در حالی است که همچنان میان برخی تعریف های ملی ما با تعاریف فائو نیز تفاوت وجود دارد مثل تعریف ما از جنگل که تفاوت های عمده ای با تعریف فائو دارد. همین تفاوت ها و تغییر مسیر دادن هاست که عده ای از دلسوزان منابع طبیعی را نگران آینده عرصه های ملی کرده است آن هم در شرایطی که نشناختن قابلیت ها و محدودیت های طبیعی کشور حتما به ضررش تمام می شود و ناقص و گنگ بودن اطلاعات سرزمین اش به لرزان شدن پایه های حاکمیتش کمک می کند.
مریم خباز
روزنامه جام جم ( www.jamejamonline.ir )
|
