مونوگرافی روستای مجارشین
فصل اول تک نگاری روستای مجارشین
فصل اول
کلیات تحقیق
مقدمه
مطالعه در روابط انسانی و زندگی گروهی و اجتماعی در ارتباط با محیط، تغییر و تحولات مناطق روستایی و گسترش بنیان‌های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی این جوامع، از‌جمله مسائلی هستند که در تحقیقات روستایی مورد بررسی قرار می‌گیرند.
تحقیق در احوال و افکار عامه مردم از نظر جامعه‌شناسی کاری بسیار سودمند است. در زبان و قلب توده مردم، بسی حکایات و امثال و اصطلاحات موجود است که هر یک به‌سان سند معتبری می‌ماند که خصوصیات اخلاقی و روحی، اجتماعی و سیاسی حیات گذشته مردمان آن دیار را بیان می‌کند.
تحقیق در فرهنگ عامه یک محل و دقت در آن موجب می‌شود که به احوال، افکار، ذوق، هنر، روحیات، حدود فرهنگ و تربیت مردم آن محل شناخت پیدا کرده و بسیاری از حقایق و حوادث گذشته و نیز پیشینیان و بزرگان بر ما روشن شود.
بنابراین محقق در این رساله قصد دارد مونوگرافی (تک نگاری) روستای مجارشین ، از توابع بخش مرکزی شهرستان اسکو که در فاصله ۳۰ کیلومتری شهرستان قرار دارد و از نظر جغرافیایی دارای آب و هوای کوهستانی می باشد را ارائه نماید. در این تحقیق به توانمندی‌های روستا در بخش‌های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی اشاره خواهد شد و تمام جوانب و مسائل و مشکلات مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
به طور کلی می‌توان گفت که تفاوت‌ها وپیشرفت‌های زیادی در این حوزه‌ها نسبت به گذشته به وجود آمده است، به طوری‌که در حیطه فرهنگی، در گذشته اکثریت مردم بی‌سواد و اندک افرادی دارای سوادی در حد ابتدایی بوده‌اند، اما امروزه اکثریت جوانان تحصیل‌کرده‌اند و دانشجویانی هم در مراکز آموزش عالی مشغول به تحصیل می‌باشند که این خود گواه پیشرفت فرهنگی و اجتماع است.
در بخش اقتصادی نیز نسبت به گذشته تفاوت‌های زیادی حاصل شده است. هر چند معیار دقیق و مشخصی برای سنجش وضعیت اقتصادی مردم روستا وجود ندارد، اما در این بخش نیز پیشرفت‌های قابل توجهی به دست آمده است.
برآنم تا در این پژوهش، شناختی درخور، از این روستای به تمامی مردم ایران و مردم آذربایجان و کسانی که در پی شناخت این روستا و مردمان آن می‌باشند را هدیه نمایم.. به امید اینکه با ارائه این مجموعه، بتوانم به طور کلی مطالب مرتبط با موضوع مونوگرافی را در کنار حلاوت و سادگی، صفا و صمیمیت مردم این دیار هر چند خلاصه و کوتاه تقدیمتان نمایم.
درباره روش تحقیق مونوگرافی
مونوگرافی یا تک نگاری یکی از شیوه‌هایی است که در روش ژرفائی برای مطالعه جوامع محدود مورد استفاده قرار می‌گیرد. در تک نگاری، جوامع کوچک و محدود بطور همه جانبه مورد بررسی قرار می‌گیرند.
تک نگاری توصیفی است ژرف و همه جانبه از یک ده یا یک خانواده یا یک طایفه، بعنوان مثال در تک نگاری یک ده اوضاع اجتماعی، اقتصادی، جمعیتی و فرهنگی، نهادها، هنجارها و بطور کلی کلیه جزئیات زندگی مردم روستا مورد بررسی قرار می‌گیرد.
تک نگاری روستایی را غالباً در مناطقی بکار می‌برند که اطلاعات کافی در زمینه ساخت اجتماعی اقتصادی آن مناطق وجود نداشته باشد و در چنین مواردی انتخاب یک ده نمونه و متوسط الحال که ویژگیهایش حتی الامکان معرف جامعه کلی باشد می‌تواند طرحی کلی از ساخت اجتماعی - اقتصادی منطقه را نشان دهد. تعریف مونوگرافی یا تک نگاری: ”مطالعه هر واحد اجتماعی (فرد، خانواده، نهاد، سازمان و ...) که با شناسایی دقیق آن می‌توان به یک سری قواعد کلی نائل آمد.“
به عبارت دیگر، مونوگرافی یعنی تحلیل مردم شناسانه جنبه‌های مختلف گروه‌های انسانی مبتنی بر مطالعه مردم نگاری حوزه مورد بررسی که به ویژگیهای اقلیمی، اقتصادی، معیشتی، اجتماعی، خانوادگی، مذهبی، سیاسی، حکومتی، آیین‌ها و مراسم، اعتقادات و باورها، هنر، ادبیات شفاهی و سایر شئون و جزئیات و جنبه‌های زندگی می‌پردازد. تک نگاری توصیفی است ژرف و دقیق از یک شخص (بیوگرافی) یا یک واحد اجتماعی مانند: خانواده، طایفه یا قبیله، قشر اجتماعی یا یک روستا یا یک واحد اجتماعی مشابه دیگر که جنبه‌های مختلف آن را در بر می‌گیرد.
تک نگاری بر اساس مشاهده مستقیم و عینی استوار است. محقق با شرکت فعال در زندگی مردم جامعه مورد بررسی و معاشرت با آنها و با بکار بردن فنون مصاحبه و پرسشنامه وقایع و امور اجتماعی را از نزدیک مشاهده، مطالعه و توصیف می‌کند. مطالعات روستایی اعم از کاربردی یا دانشگاهی که صرفا جنبه نظری دارد بطور عمده با دو شیوه علمی انجام می‌پذیرد؛
۱) مطالعات پهنانگر (Extensive) در مورد مسائل معین و در سطح وسیعی صورت می‌گیرد. در این نوع مطالعات به علت وسعت جامعه که بررسی آن هزینه زیادی را در بر دارد از روش‌های آماری استفاده می‌شود. به این ترتیب که از کل روستاهای یک منطقه تعدادی روستا براساس نمونه گیری انتخاب شده و مورد بررسی قرار می‌گیرند.
۲) مطالعات ژرفانگر (Intensive) اگر موضوع مطالعه مستلزم دقت و عمق بیشتری باشد، حوزه آن محدود خواهد بود. در این صورت تحقیق منحصرا به یک موضوع یا یک اجتماع کوچک و محدود از نوع روستا اختصاص پیدا می‌کند.
ریشه لغوی تک نگاری
واژه مونوگرافی از دو جزء (monos) یعنی واحد، یکتا و تک و (Graphos) بمعنی تصویر، توصیف و نگارش ترکیب می‌شود و در مجموع به معنی توصیف، تصویر یا نگارش یک واحد است. در ترجمه فارسی، معادل این واژه تک نگاری انتخاب شده است.
تاریخچه تک نگاری
تحقیق به شیوه تک نگاری را نخستین بار در قرن هیجده میلادی شخصی بنام فردریک لوپله (F . Leplay) در توصیف زندگی کارگران بکار برده است. از نظر لوپله خانواده واحد اولیه و اساسی برای مطالعات جامعه شناسی است. وی طی مسافرتهای متعدد خود تعداد ۳۶ خانواده کارگر اروپایی را مورد بررسی قرار داد و نتایج بررسی‌های خود را به صورت کتابی تحت عنوان کارگران اروپایی در سال ۱۸۵۵ منتشر کرد.
روش لوپله بعدها بوسیله محققان دیگر تکمیل شد و در زمینه شناخت جوامع روستایی بکار گرفته شد. نخستین مطالعات روستایی به شیوه تک نگاری در آمریکا در دهه دوم قرن بیستم انجام گرفت. از جمله محققانی که در تحقیقات روستایی از این شیوه استفاده کرده‌اند یک روحانی به نام ویلسون (W. H. Wilson) بود که شانزده بررسی درباره جوامع محلی روستایی و موسسات مذهبی آنها به انجام رسانده است.
با گسترش مطالعات روستایی، تک نگاری روستایی که یکی از شیوه‌های ثمربخش تحقیقات روستایی است رواج و عمومیت یافته است. در آغاز، مطالعه درباره روستا عمدتا جنبه‌های فرهنگی را دربر می‌گرفت و تک نگاران بیشتر به شرح مسایل فرهنگی، آداب و رسوم، عادات و شیوه‌های زندگی و سکونت مردم روستایی می‌پرداختند و کمتر به شناخت ساختارهای اقتصادی – اجتماعی – قشربندی جامعه، نهادها، ارزش‌های اجتماعی و روابط میان عناصر جامعه روستائی توجه داشتند.
با تاسیس بخش تحقیقات روستایی در موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران مطالعات روستایی رونق و اهمیت بیشتری پیدا کرد.
بیان مسئله
در این مجموعه سعی بر آن است که با مردم و به خصوص با بزرگان و افرادی که بیشتر در روستا قابل اعتماد هستند هم صحبت شده و با فرهنگ و آداب و رسوم مردم این دیار آشنا شویم و با دیدی کامل و جامع و بدون برداشت‌های شخصی و دور از واقعیت، مطالب و یافته ها را به قلم خود مکتوب کرده تا گذشت زمان باعث از یاد بردن آنها نشود.
مجارشین روستایی تاریخی است که در دل طبیعت سرسبز، بکر و کوهستانی استان آذربایجان شرقی واقع شده است. همچنین «مجارشین» گنجینه‌ای از آثار تاریخی، مناظر طبیعی و جاذبه‌های گردشگری متعدد و متنوع به شمار می‌رود. این روستا همچنین یکی از قطب های تولید گردو و گل محمدی در شهرستان است . و علاوه بر این وجود آثار تاریخی و برخوردار بودن از فرهنگ و رسومات کهن روستائیان ایجاب می‌کند تا تحقیقی در مورد این روستا صورت بگیرد.
روستای مجارشین محل تلاقی دو جاده آذرشهر به گنبرف و همچنین اسکو به گنبرف می‌باشد که از این لحاظ نیز از موقعیت بسیار ممتازی نسبت به روستاهای اطراف خود دارا می‌باشد.
لازم به یادآوری است که چنانچه سد روستای مجارشین تکمیل بشود ، باتوجه به اینکه این روستا دارای زمین‌های کشاورزی فراوان و نیز زمین‌های مرغوب و مطلوب برای کشاورزی می‌باشد، ظرفیت این را دارد تا با تولید انبوه محصولات کشاورزی زمینه پیشرفت روستا و همچنین شهرستان اسکو بشود .
اهداف تحقیق
هدف کلی
تک نگاری روستای مجارشین یا به عبارتی یک برآیند کلی و جامع از روستا
اهداف جزئی
۱- ۱- جمع آوری اطلاعات درباره موقعیت و ویژگیهای جغرافیایی روستا
۲- ۲- کسب اطلاعات درباره جاذبه‌های طبیعی و تاریخی و معرفی آنها
۳- ۳- مطالعه ساختار اقتصادی روستا و بخش کشاورزی و دامداری که دو منبع درآمد و معیشت روستا می‌باشد.
۴- ۴- آشنایی با ساختار اجتماعی و فرهنگ و آداب و رسوم روستا
۵- ۵- شناسایی خصوصیات انسانی مردم روستا
۶- ۶- مطرح کردن مشکلات و محدودیت‌های روستا جهت جلب توجه بیشتر مسئولین امر به این روستا
سوالات تحقیق
۱- ۱- آیا توانمندی‌های اقتصادی روستا می‌تواند به پیشرفت‌های اقتصادی و فرهنگی کمک کند؟
۲- ۲- مسائل فرهنگی در جامعه روستایی تا به امروز دچار چه تغییر و تحولاتی شده است؟
۳- ۳- چه نهادهایی در روستا در خدمت‌رسانی نقش داشته و موثر بوده اند؟
روش شناسی
مونوگرافی توصیفی است ژرف و دقیق از یک شخص (بیوگرافی) یا یک واحد اجتماعی مانند: خانواده، طایفه، قبیله، قشر اجتماعی یا یک روستا و یا یک واحد اجتماعی مشابه دیگر که جنبه‌های مختلف آن را دربر می‌گیرد.
تک‌نگاری بر اساس مشاهده مستقیم و عینی استوار است، محقق با شرکت فعال در زندگی مردم جامعه مورد بررسی، معاشرت با آنها و به کار بردن فنون مصاحبه و پرسشنامه، وقایع و امور اجتماعی را از نزدیک مشاهده، مطالعه و توصیف می‌کند.
مطالعه روستا به شیوه تک‌نگاری به دو شکل زیر انجام می‌گیرد:
۱- ۱- مطالعه اسناد و مدارک و شناسایی محیط جغرافیایی روستا یا ناحیه‌ای که روستای مورد بررسی جزء آن است.
۲- ۲- مشاهده کلی روستا، تماس با مردم به طور تصادفی، ارتباط با رهبران و شخصیت‌های روستا (کدخدا،ریش سفید، رئیس شورای روستا، مدیر عامل شرکت تعاونی و موسسه‌های دیگر).
پس از این مرحله است که می‌توان فرضیه‌های مورد نظر را منظم و حدود موضوع مورد مطالعه را مشخص کرد.
اگر ارتباط و تماس محقق با اجتماع روستا در مرحله اول به مشاهده کلی منجر شود، مرحله دوم به تحلیل این مشاهده اختصاص پیدا می‌کند. این مرحله بسیار طولانی است و در واقع کلید مطالعه بر روی موضوع است. محقق بر اساس طرحی که در زیر ارائه خواهد شد، جنبه‌های مختلف زندگی مردم روستا را به طور جداگانه مورد مطالعه قرار می‌دهد و اطلاعات را جمع آوری می‌کند، اما این طرح دستورالعمل قاطعی نیست که نتوان از چارچوب آن خارج شد، بلکه بیشتر برای به خاطر آوردن مسایلی است که مورد بررسی قرار می‌گیرند و اغلب به تناسب وضعیت‌های خاص هر روستا تغییر می‌کند
در این مرحله، محقق از تکنیک مصاحبه و پرسشنامه استفاده می‌کند. مصاحبه به دو طریق گروهی و فردی انجام می‌گیرد. مصاحبه گروهی از افراد مطلع، ریش‌سفیدان و رهبران روستایی به عمل می‌آید و در مصاحبه فردی که همراه با پرسشنامه است از رئیس و اعضای خانواده پرسش می‌شود و پاسخ‌ها و اطلاعات مورد نظر در پرسشنامه ثبت می‌شود.
در مرحله سوم، کلیه اطلاعات جمع‌آوری شده در مرحله قبل و همچنین داده‌های پرسشنامه طبقه بندی می‌شود و با استفاده از مشاهدات و تأثیرات ذهنی، مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرد و گزارش نهایی تهیه می‌شود
در این مجموعه نیز، روش تحقیق به این صورت است که محقق با مراجعه به مردم و هم‌صحبت شدن با بزرگان و افراد قابل اعتماد و به طور کلی از طریق مصاحبه و گفتگو با آنها، اطلاعات واقعی در مورد روستا را گردآوری کرده و به صورت مکتوب درآورده است.. ..... .
مونو گرافی یا تگ نگاری در ایران
در ایران تک نگاری هایی توسط پژوهشگران انجام گرفته که از ارزش و اعتباری در زمینه های اجتماعی،اقتصادی،شهری، روستایی و عشایری برخوردار است. از آن جمله شادروان نادر افشار نادری به عنوان مردم شناس با تیره های مختلفی از عشایر مدت های طولانی زندگی کرده بود در کوچ آن ها در ییلاق و قشلاقشان حضور داشت، زیر چادرهایشان می خوابیدو روی جاجیم هاشان می نشست،... او بیشترین و عمیق ترین پژوهش ها را در مورد عشایر ایران انجام داده بود. شادروان نادر افشار نادری به حق یکی از برجسته ترین پژوهشگران ایرانی در زمینه ی علم مردم شناسی است.
از دیگر تک نگاری های ارزشمندی که در ایران نوشته شده اند مربوط به دکتر غلامحسین ساعدی وجلال آل احمد می باشد .
روستا چهره ی نجیب زندگی اجتماعی و مأمن نخستین تجارب یک جا نشینی در تاریخ حیات بشری است. سادگی روابط افراد جامعه ی روستایی از یک سو و لزوم تلاش همگانی آنان در عرصه ی تولید از سوی دیگر موجب ایجاد تفاوت های ماهوی میان زندگی و به تبع آن تمایز کالبدی روستاها با شهرها شده است. چرا که در زندی روستایی نگهداری محصولات و فرآورده های تولیدی نیازمند پیش بینی فضاهای منفک و در عین حال مرتبط با فضای زندگی ساکنین تک تک ابنیه است و در بسیاری از ایام سال زندگی اهالی روستا در تمامی طول روز، و در تمامی ایام هفته در مزارع، باغات و یا چراگاه ها سپری می شود.
واژه شناسی اصطلاح روستا
اصطلاحات ده، قریه و امسال آن به صورت های مختاف در متون روستا و روستا شناسی تقریباً به یک معنا و یا در معانی مشابه به کار برده شده است. اصطلاح روستا معرب شده ی روستاق می باشد که توسط جغرافیدانان اسلامی بعد از ورود اسلام به ایران شده است. البته در فارسی پهلوی واژه ی روستاک به کار برده شده است و واژه ی ده در زبان پهلوی و در فارسی باستان به کار برده شده است. البته در اوستا واژه ی ده به شکل دهخیو و دهخو و امثال آن به کار برده شده است. البته واژه ی دیگری در ایران باستان به کار می برده شده است به نام آبادی که بر گرفته از واژه ی آپاتان پهلوی به معنی محل آباد، مزروع و مسکون و مملور به کار برده شده است.
تعریف روستا: تعریف روستا به دلایل مختلف سخت و مشکل است چون روستاها ساختار یکسانی ندارند و برخی از آن ها به شدت از یکدیگر وتفاوت اند. ولی ملاک ها و معیارهای زیر در تعریف روستا به کار برده شده اند
۱ـ تعداد ساکنان و نفوس: در آمارگیری های رسمی ملاک تمییز روستا از شهر را معمولاً تعداد ساکنان روستا قرار می دهند. در ایران روستا محلی است که تعداد ساکنان آن کمتر از پنج هزار نفر باشد.
۲ـ ترکیب و سازمان اداری خاص: یعنی مناطقی که فاقد شهرداری اند روستا محسوب می شوند. در این معیار و ملاک برخی معتقداند بسیاری از نقاط شهری که دارای شهرداری اند ساختار شهری ندارند و بیشتر در آن ساختار روستایی مشاهده می شود.
۳ـ سیمای فیزیکی و کالبدی: به باور برخی وستا محلی است که سیمای فیزیکی و کالبدی خاصی دارد، در این سیمای فیزیکی روستا عناصری مانند: خیابان ها، ساختمان های بلند مرتبه، بناهای بزرگ، محل های خاص مانند: میادین، فرودگاه ها، ترمینال ها و ... دیده نمی شوند.
۴ـ نوع معیشت و ساختار اقتصادی: به باور برخی این معیار و ملاک مهمترین ملاک در تشخیص روستا از شهر محسوب می شود. بر اساس این ملاک روستا محلی است که مردم آن در ارتباط مستقیم با طبیعت اند یعنی نیازهای معیشتی خود را از طبیعت تأمین می کنند. بنابراین روستا محلی است که مردم در آن جا بیشتر به کشاورزی در مفهوم اعم خود مشغولند.
[۱]
