نعنا فلفلی
خاستگاه و پراکنش نعناع فلفلی[ویرایش]
گیاهان تیره نعناع طوری در کره زمین پراکنده شده اند که در اغلب نواحی یافت می شوند ، ولی بیشینه انتشار آنها در منطقه مدیترانه است . امروزه در کشورهای مختلف جهان ، متجاوز از یک هزار تن اسانس در سال ، از این گیاهان تهیه می شود و این خود درجه اهمیت و توسعه کشت آنها را در نقاط مختلف کره زمین نشان می دهد . اسانس مانت کشور انگلستان که به اسانس میچام موسوم است ، بهترین نوع آن به حساب می آید . در مورد منشاء این گیاه اختلاف نظرهایی وجود دارد . عده ای از گیاه شناسان آسیا را منشاء نعناع می دانند . در حالیکه عده ای دیگر از محققان منشاء آن را انگلیس دانسته و معتقدند که این گیاه در قرن هفدهم ، در انگلیس به وجود آمده است .
ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی[ویرایش]
اسانس نعناع فلفلی
اسانس نعناع این گونه (M.piperita ) از سرشاخه های گلدار آن توسط تقطیر با آب یا بخار آب استخراج می گردد . در حالت تازه بی رنگ است و طعم تندی دارد ، ولی به مرور زمان رنگ زرد مایل به سبز پیدا می کند و طعم آن در صورت رقیق شدن مطبوع می گردد . در آب به مقدار بسیار کم حل می شود به طوریکه آن را معطر می سازد . وزن مخصوص ( دانسیته ) آن در دمای ۲۰ درجه سانتیگراد نسبت به آب ۲۰ درجه سانتیگراد از ۹۰۳/. تا ۹۱۲/. گرم بر سانتی متر مکعب تغییر می کند . برای تهیه اسانس معمولاً گیاه دو ساله که حاوی اسانس بیشتری است مورد استفاده قرار می دهند .
از جمله ترکیبات موجود در اسانس نعناع فلفلی می توان :
منتول ، سینئول ، اوسمین ، کاریوفیلن ، پیپرتون ، ایزومنتول ، فیتول ، توکرفولها ، بتائین ، تانن و کارون و... اشاره نمود . به اسانس نعناع به طور تقلبی اسانس های مختلفی مانند اسانس چوب سدر ، اسانس هاس کم ارزش دیگر ، تربانتین الکیزه ، روغن های چرب و غیره افزوده می گردد .
استفاده های دارویی[ویرایش]
در حال حاضر در ایران از اسانس نعناع گونه piperita همراه دیگر گونه های گیاهی در ساخت داروهای گیاهی زیر که در کشور ایران به ثبت رسیده است، استفاده می شود. برای مثال قرص مکیدنی آلتادین (موارد مصرف : التهاب های مخاط گلو و دهان )، قرص های روکش دار آلیکوم (موارد مصرف: پایین آورنده فشار و چربی خون، ضد تصلب شرایین ، ضد نفخ ، اشتها آور )، گرانول پلانتاژل (موارد مصرف : اسهالهای ساده )، قرص درگلیس (موارد مصرف: درمان زخم معده و زخم اثنی عشر، گاستریت و نفخ معده ) ، پودر کارامین ( موارد مصرف: اختلالهای هضم همراه نفخ ) ، شربت کاراوی میکسچر( موارد مصرف: دل درد نوزادان و اختلالات گوارشی در کودکان)، قرص مکیدنی ماسومنت ( موارد مصرف: التهاب گلو در سرماخوردگیها و سرفه )، قرص جویدنی مانت ( موارد مصرف: اسپاسمهای دستگاه گوارش ، نفخ معده و به عنوان خوشبو کننده دهان ) ، ژل منتاژل (موارد مصرف: قارچ کچلی لای انگشتان پا و کشاله ران، ضد خارش و سوزش، گزیدگی ها و سوختگی های سطحی).
استفاده های غذایی[ویرایش]
اسانس نعناع در صنایع غذایی ، بهداشتی و آرایشی ، شیرینی پزی ، نوشابه سازی و تولید ادویه مورد استفاده قرار می گیرد . نعناع فلفلی به دلیل خواص چاشنی و بادشکنی آن با دیگر گیاهانی که برای تولید چای استفاده می شوند در ارتباط است . از اسانس نعناع فلفلی برای تهیه آب های معطر یا محلول های الکلی نیز استفاده می شود . در اهواز کنار بسته های خرما شاخه ای از نعناع قرار می دهند که از کرم زدگی آن جلوگیری نماید . اسانس نعناع را در شیرینی پزی جهت ساخت و تهیه قرص نعناع به کار می برند که بسیار مطبوع و در عین حال ضد کرم روده است .
نیازهای اکولوژیکی نعناع فلفلی[ویرایش]
وقتی در مورد گونه M.piperita در کشورهای نیمکره شمالی مطالعه می شود ، مشخص می گردد که درصد منتول در این گونه از ۳۵ تا ۵۵ درصد ومنتون از ۱۰ تا ۴۰ درصد در سنین مختلف گیاه متغیر است و همچنین مقدار استر های آن نیز از ۴ تا ۱۰ درصد متفاوت بوده است . اگر برگهای نعناع ۱۰ الی ۱۵ روز زودتر یا دیرتر از موعد مقرر جدا شوند ، مقدار منتول آنها تا۳۰ درصد تغییر می یابد . در ضمن مطالعاتی که روی همین گونه در کشور هایی که آب و هوای گرم و خشک دارند ، نشان می دهد که ترکیب اسانس تغییر کرده به مواد دیگر تبدیل شده است .
به عنوان مثال ، در همین گونه ، منتول به نئومنتول (۶۲/۴۲ درصد ) و منتون به پیپریتون (۲۵/۱۲ درصد ) تبدیل شده است . این پدیده نشان می دهد که دما باعث ناپایداری ترکیب های مونوترپنوئیدی در گیاه می شود . با بررسی مقاله های ارائه شده نشان داده شده است که وقتی هوا گرم است درصد منتون در گیاه زیاد است و وقتی هوا سرد می شود ، درصد آن پائین می آید و در مورد منتول برعکس می شود . همچنین نتایج بدست آمده از دوره شروع رشد گیاه نشان می دهد که ترکیبهای مونوترپنوئیدی در اسانس مختلف هستند . برگهای جوان ترکیب های منتو فوران ، پولگون و منتون دارند ، بعد از مدتی منتون ترکیب اصلی می شود و ترکیب اول در برگ از بین می رود . بعدها در اثر سرما منتول افزایش و منتون کاهش پیدا می کند . در اروپا با توجه به شرایط آب و هوایی منطقه رشد خوبی دارد و در مورد کشت این گونه در ایران باید مناطقی را که از نظر شرایط آب و هوایی مشابه اروپا است برای کشت اینگونه در نظر گرفت ، مانند مناطق کوهستانی و مناطق سردسیر تا منتول آن در اثر گرما تغییر نکند .
کشت و تکثیر نعناع فلفلی[ویرایش]
تکثیر این گیاه منحصراً از راه ساقه های خزنده که ایجاد جوانه و ریشه های نابجا می کنند ، صورت می گیرد . پرورش این گیاه در هر زمینی میسر است ، مشروط بر آنکه زیاد رسی نبوده و کمی آهک نیز همراه داشته باشد و لذا زمین مورد نظر باید نسبتاً مرطوب ، سست و نرم بوده ودر محلی آفتابگیر یا نیمه سایه ، گرم و محفوظ در برابر باد قرار داشته باشد . برای کشت نعناع از نشاء بوته هایی که ۱۰-۱۵ سانتیمتر طول و ۳ تا ۵ برگ دارند ویا ریشه های جانبی که ۱۰ تا ۱۵ سانتیمتر طول و ۳ تا ۴ جوانه دارند . گونه Mentha piperita نتیجه تلفیق بین دو گونه Mentha aquatica و گونه Mentha viridis است ولی تفاوت این دو گونه در این است که بذر آنها بارور نیست بنابراین دو گونه نعناع فاقد تکثیرجنسی هستند و بقا یا پایایی آن به کمک تکثیر رویشی ، یعنی نمو ساقه خزنده انجام می گیرد . نعناع فلفلی گیاه مقاوم و سازگار بوده ، می تواند در آب و هوای مرطوب رشد نماید و خود را با آب و هوا و تغییرات آن به خوبی سازگار کند . از نظر شرایط خاک ریشه های نابجا نعناع در خاک های مرطوب و حاصلخیز هوموسی بهتر تشکیل شده و گیاه در چنین شرایطی بهتر می روید و برگهای آن لطیف تر می شود . در نقاطی که آب و هوای خشک دارند عطر و طعم گیاه تندتر می شود .
نقش عناصر غذایی بر کمیت و کیفیت نعناع فلفلی[ویرایش]
نعناع در طول رویش و تولید مواد موثره به مقدار زیادی مواد و عناصر غذایی نیاز دارد . تحقیقات نشان می دهد که مقادیر مناسب نیتروژن به میزان قابل توجهی سبب افزایش اسانس نعناع می شود . گیاهان برای تولید یک تن از پیکر رویشی تازه ( تا مرحله گلدهی ) ۲۵ کیلوگرم نیتروژن ، ۸ کیلوگرم اکسید فسفر و ۱۰ کیلوگرم اکسید پتاس از خاک جذب می کنند . از اینرو نیاز غذایی نعناع تا مرحله گلدهی بسیار زیاد است . مواد غذایی را می توان به صورت کود شیمیایی یا حیوانی به خاک اضافه نمود . اضافه کردن ۲ تا ۳ تن در هکتار کودهای کاملاً پوسیده حیوانی در فصل پائیز و قبل از کشت گیاهان ، به زمین هایی که نعناع در آنها کشت می شود ، نتایج خوبی به همراه خواهد داشت .
افزودن کود های شیمیایی بستگی به شرایط خاک دارد . به طور کلی در سال اول قبل از کشت ۵۰ تا ۹۰ کیلوگرم در هکتار اکسید فسفر و ۶۰ تا ۹۰ کیلوگرم در هکتار کود های نیتروژن باید به زمینهایی که برای کشت نعناع اختصاص می یابد ، اضافه شود . هر ساله اضافه کردن ۹۰ تا ۱۲۰ کیلوگرم در هکتار کود نیتروژن ( چنانچه خاک خشک و نیاز به آبیاری باشد مقدار ازت بیشتر از رقم ذکر شده خواهد بود ) به زمین های زیر کشت نعناع توصیه می شود از این مقدار دو سوم در فصل بهار ، قبل از رویش گیاه و یک سوم بقیه پس از اولین برداشت به خاک اضافه گردد . از سال دوم رویش هر ساله در فصل پائیز افزودن ۵۰ تا ۸۰ کیلوگرم در هکتار اکسید فسفر و ۶۰ تا ۸۰ کیلوگرم در هکتار اکسید پتاس به خاک سبب افزایش عملکرد و بهبود کیفیت مواد موثره می شود .
نتایج حاصل از تحقیقات مردانی نژاد و همکاران نشان داده است هرچند که ترکیبات دارویی اسطوخودوس عاری از نیتروژن می باشد ، اما چون نیتروژن جزء مهمی از ملکول کلروفیل است لذا هر چه عرضه آن بیشتر گردد برگ ها بزرگتر شده و سطح کربن گیری افزایش می یابد . با ساخته شدن مواد هیدروکربنه به دنبال آن منجر به افزایش محصولات این گیاه می شود . از طرفی با افزایش سطح برگ تعداد کرک های ترشح کننده اسانس این گیاه زیادتر می شود . که متعاقب آن مقدار اسانس استخراجی نیز زیادتر می گردد . البته مقدار نیتروژن مصرفی حد آستانه ای دارد و افزایش بیش از حد کود های نیتروژنه منجر به کاهش اسانس خواهد شد . همانطور که اشاره شد تامین عناصر غذایی در گیاهان دارویی می تواند نقش مهمی در افزایش کمیت و کیفیت ماده موثره آنها داشته باشد . در این میان اهمیت عناصر پر مصرف از قبل مشخص بوده و اغلب این ترکیبات هر ساله به خاک مزارع اضافه می گردند . اما نقش عناصر کم مصرف تا حدی ناشناخته بوده و کاربرد آنها کمتر مورد توجه قرار گرفته است .
عناصر ریز مغذی در گیاهان به مقدار کم مورد استفاده قرار می گیرند ولی اثرات مهمی بر جای می گذارند . این عناصر در صورت کمبود گاهی به عنوان محدود کننده جذب سایر عناصر غذایی و رشد می توانند عمل کنند و همین امر لزوم توجه بیشتر به کاربرد آنها را مشخص می سازد . بکارگیری کود های حاوی عناصر کم مصرف در صورت مصرف متعادل کودهای عناصر پرمصرف شامل نیتروژن ، فسفر و پتاسیم ، اهداف زیر را تحقق می بخشد .
۱- عملکرد محصول را افزایش می دهد .
۲- غلظت عناصر کم مصرف را که برای بهبود سلامت جامعه مورد نیاز هستند ، در گباهان دارویی ارتقا می دهد .
۳- در صورت استفاده از بذر های غنی شده توسط عناصر کم مصرف جهت کشت ، گیاهان از ریشه دهی و رشد اولیه بیشتری برخوردار خواهند بود .
۴- محلول پاشی عناصر کم مصرف می تواند کمیت و کیفیت مواد موثره گیاهان دارویی را افزایش می دهد .
برداشت نعناع فلفلی[ویرایش]
وقتی از اندام های مورد نظر یک گیاه دارویی بیشترین مقدار ممکن مواد موثره استخراج گردد در واقع محصول دلخواه به بهترین وجه بدست آمده است . از اینرو زمانی باید اقدام به جمع آوری گیاه دارویی نمود که اندام های مورد نظر محتوی حداکثر مقدار مواد موثره باشد . مواد موثره موجود در پیکر رویشی در مرحله گل زایی از مناسب ترین کیفیت برخوردار خواهد شد . گلهای حاوی مواد دارویی هنگامی که کاملاً باز می شوند از بیشترین مقدار ماده موثره برخوردار هستند . میوه ها و دانه گیاهان دارویی وقتی کاملاً رسیده باشند از مقادیر فراوانی ماده موثره برخوردار هستند . مواد موثره موجود در اندام های زیر زمینی گیاهان ( ریشه ، ریزوم و ...) در اواخر دوره رویشی به حداکثر مقدار می رسند .
در سال ۲ تا ۳ بار محصول نعناع را می توان برداشت کرد . روش و زمان برداشت بستگی به چگونگی استفاده از اندام های جمع آوری شده ( استفاده از گیاه به عنوان سبزی یا برای استخراج اسانس ) دارد . در اکثر کشورها نعناع را برای استخراج اسانس آن کشت می نمایند . از اینرو مرحله گلدهی زمان مناسبی برای برداشت محصول ( که دارای حداکثر مقدار اسانس است ) می باشد . در صورتی که نعناع در سطوح وسیعی زیر کشت رفته باشد ، برداشت اندام های مورد نظر توسط ماشین انجام می گردد . در این صورت گیاهان از فاصله ۴ تا ۵ سانتیمتری از سطح زمین بریده می شود سپس برای مدتی روی زمین می مانند تا حدود ۲۵ تا ۴۰ درصد رطوبت آن تبخیر شود . در صورتی که گیاهان در پائیز برداشته شوند ، گذاشتن آنها بر روی زمین امکان پذیر نیست و باید مستقیما ً به کارخانه مورد نظر برای استخراج اسانس منتقل گردد . باقی گذاشتن گیاهان بر روی زمین به منظور تبخیر آب آنها بر اسانس این گیاهان تاثیر منفی دارد و سبب کاهش آن می شود . ولی از آنجائیکه ۲۵ تا ۴۰ درصد از رطوبت آنها کاسته می شود و حجم آنها نیز به طور قابل ملاحظه ای کاهش می یابد ، این امر سبب صرفه جویی در امر حمل و نقل خواهد بود . زیرا حجم بیشتری از گیاه را می توان انتقال داد به همین علت این شیوه در بعضی از کشورها مورد استفاده قرار می گیرد .
در روش جدید ، پس از برداشت ، ابتدا گیاه را داخل جعبه هایی مخصوص ( بانکه های بزرگ ) می ریزند . سپس مستقیماً به خشک کنها ( که از محل مزرعه ها خیلی دور نیستند ) انتقال یافته و خشک می گردند . محققان اظهار می دارند که تا قبل از خرداد نباید محصول را برداشت کرد زیرا ، اسانس در این مرحله کیفیت چندان مطلوبی ندارد و حاوی مقدار خیلی زیادی منتون است . محققان همچنین معتقدند که زمان مناسب برای اولین برداشت آخر خرداد تا ۲۵ تیر ، دومین مرحله ۱۰ مرداد تا ۱۵ مهر، سومین و آخرین مرحله برداشت تا ۱۵ آذر می باشد . در این صورت ، سالانه ۵۵ تا ۵۸ کیلوگرم اسانس از هر هکتار زمین استحصال می شود که ۶۶ درصد آن در اولین مرحله برداشت بدست می آید . عملکرد سالانه وزن تر گیاه ۱۲ تا ۲۰ تن در هکتار می باشد که از آن ۳۰ تا ۶۰ کیلوگرم اسانس استحصال می شود . در اولین برداشت مقدار محصول ۸ تا ۱۴ تن در هکتار وزن تر است که مقدار اسانس ۲ تا ۴ کیلوگرم به ازای هر تن می باشد . در دومین برداشت بازده پیکر رویشی و اسانس آن بسیار کمتر از مرحله اول می باشد . یعنی عملکرد وزن تازه گیاه ۴ تا ۸ تن در هکتار می باشد که به ازای هر تن ۱ تا ۲ کیلوگرم اسانس استحصال می شود . چنانچه گیاهان را به منظور استفاده از پیکر رویش آن و به عنوان استفاده از سبزی یا ادویه کشت کنند ، می توان ۳ تا ۴ بار در سال محصول را برداشت نمود . اولین برداشت قبل از گلدهی انجام می گیرد و ۵/۲ تا ۳ تن در هکتار وزن خشک گیاه ( برگ و ساقه ) می شود .
پيوندها[ویرایش]
وبلاگ مقالات کشاورزی
