پالنگان
روستاي پالنگان/
کامیاران /
کردستانروستای پالنگان در دهستان ژاورود، غرب کامیاران در دره تنگیور در استان کردستان است. برای وجه تسمیه نامش دو معنی قائلند. نخست پالنگان در ابتدا پلنگان بوده به معنی زیستگاه پلنگ و دیگر آن که پال در زبان کردی و محلی به معنی تکیه دادن است.
معرفی روستا[ویرایش]
روستای پالنگان در دهستان ژاورود، غرب کامیاران در دره تنگیور در استان کردستان است. برای وجه تسمیه نامش دو معنی قائلند. نخست پالنگان در ابتدا پلنگان بوده به معنی زیستگاه پلنگ و دیگر آن که پال در زبان کردی و محلی به معنی تکیه دادن است.
عادت همه شده زمانی که معماری پلکانی را می‌شنوند نام و سیمای ماسوله را به یاد می‌آورند، اما پالنگان نیز معماری پلکانی دارد. حیاط هر خانه پشت‌بام همسایه مهربان اوست.
خانه‌های اینجا به طور کلی با مصالح بومی بویژه سنگ بنا نهاده شده است. رسمی است که از کهن تا به امروز نسل در نسل دانش آن منتقل شده است. تمام خانه‌های این روستا به طریق سنگ‌چین ساخته شده‌اند..
در اینجا قامت سخت و مقاوم کوه را با متانت تراش می‌دهند و در فضای ایجاد شده، سنگ‌های کنده شده، به صورت خشکه‌چین توسط استادان چیره‌دست روی هم بنا می‌شوند و نتیجه کار خانه‌ای می‌شود آرام و چشمنواز، به رنگ کوه که تنها کمی تغییر فرم داده است.
خانه‌های شگفت‌انگیز:
در ۸۰۰ متری روستا، کنار چشمه‌های پر آب که مقداری چنگال خشکسالی نیز بر رخسارش هویداست، قلعه پالنگان دیده می‌شود. مکان هزار اتفاق و رخداد. در این قلعه شما می‌توانید بقایای اتاق‌ها، آتشکده‌ها و پل‌های قدیمی را ببینید و لذت ببرید .
قدمت آن به گواه اهل فن به پیش از اسلام می‌رسد. باستان‌شناسان وجود یک لنگه دروازه از یک تخته سنگ بزرگ و پل‌های ساخته شده روی رودخانه را دلیل بر مدعای خود ذکر می‌کنند.
مؤلف «تحفه ناصری» قلعه را تا مدت‌ها محل زندگی و اسکان امرای «کلهر» عنوان می‌کند. پس از آن خاندان اردلان ساکنان پیشین را از خانه می‌رانند و خود رحل اقامت افکندند. پس از آن قلعه پالنگان در سال ۵۹۴ شمسی میزبان خاندان اردلان بود. پس از ۴۷۲ سال زندگی آنها، این مسافران دنیوی خانه را ویرانه کردند و به سرای دیگر رخت بربستند.
این قلعه تا حدود قرن دهم هجری‌قمری آباد بود. با وجود این از تاریخ ساخت آن اطلاعی در دست نیست. شاید هم پژوهشی بایسته در خور قلعه صورت نگرفته است.
بی‌شک به دلیل موقعیت استراتژیکی این قلعه، در قرن‌های پیش، یکی از قلعه‌های مهم و غیرقابل دسترس بوده است. در سال ۱۰۴۶ هـجری قمری به دستور «شاه‌صفی» قلعه پلنگان به دلیل سختی مکان و صعب‌العبور بودن آن خراب و ویران می‌شود.
روستا در گذر زمان:
پالنگان حدود هزار نفر جمعیت دارد. هر فرد این روستا از حمایت تمام اهالی در ناملایمات سخت روزگار برخوردار است.
پالنگان تاریخی طولانی دارد، چندین بار ویران شده و دیگر بار از نو سنگ بر سنگ نهاده شده است. در حال حاضر روستای فعلی در یک یا ۲ کیلومتری پلنگان قدیم ساخته شده است و حدود ۵۰۰ سال عمر دارد.
البته در انتهای رودخانه در مکانی به نام زینانه، حجاری و سنگ نوشته‌ای وجود دارد که حکایت از زمان دورتری دارد، به طوری که تا به حال نتوانسته‌اند متن آن را ترجمه کنند.
آنچه بیشتر سیمای روستا را دلنواز کرده است، رودی است خروشان به نام تنگیور که روستا را دو نیم کرده است. این رود از حدود ۲۰ چشمه شکل گرفته است و به همین دلیل آب رودخانه را گوارا و زلال کرده است. رودخانه پس از طی چند کیلومتر در بستر رود سیروان جاری می‌شود.
روستای پالنگان گورستانی قدیمی دارد که نباید دیدن آن را از دست داد. در این آرامگاه ابدی چند سنگ قبر با خط کوفی مربوط به قرن ششم و هفتم وجود دارد.
آن گونه که می‌گویند مردمان فعلی از نسل ساکنان قدیمی و اولیه پالنگان نیستند. ساکنان فعلی پس از یک دوره ویران شدن آبادی اقدام به احیای آنجا کردند. در تمام مراحل زندگی و مناسبت‌های مختلف آیین‌های ویژه‌ای اجرا می‌شود که برای گردشگران بسیار دیدنی و جذاب است. هنگامی که مردم روستا در بهار سودای کوچ می‌کنند بر ارتفاع کوه، کلی مراسم سنتی به‌جای می‌آورند؛ مثل موسیقی گریان، چپله و سیاچمانه.
گرچه این روستا را برای مسافرت در چهار فصل مناسب می‌دانند، اما زمستانش سخت برفی است. با وجود این گردشگران حرفه‌ای و دوستداران طبیعت زمستانش را به دیگران توصیه می‌کنند.
پلنگان یکی از پرجمعیت ترین روستاهای حال و قدیم به شمار می رود که در ۴۵ کیلومتری کامیاران و در کنار رودخانه‌ی سیروان قرار دارد.پلنگان را می توان برگ سوخته و فراموش شده‌ای از تاریخ مناطق کردنشین نامید که به دلیل ظلم حکام و کم لطفی مورخین و نیز نبود تاریخ نگاری به شیوی علمی ، مطلب مبسوط و متنوعی در مورد آن یافت نمی‌شود. اما کهن‌ترین و معتبرترین اشاره در مورد پلنگان را می‌توان در شرف نامه اثر امیر شرف خان بدلیسی (که استاد هه‌ژار هم آن را به کردی ترجمه کرده است) در سال ۱۰۰۵ نگاشته شده یافت که پلنگان را جزء حکومت و تحت سیطره حکام کلهر معرفی می کند. و در مورد تاریخچه آن می نویسد:
»اجزاء حکام کلهرمنحصرند به سه شعبه و نسب خود را بگودرزبن گیو رسانده و گیو در زمان سلاطین کیان، والی شهر بابل بود که بکوفه اشتهار دارد. و از درهام نام، پسری بوجود آمد که حسب الحکم بهمن کیانی لشکر به شام و بیت المقدس و مصر کشیده خرابی و قتل بسیار نمود . وچندان از قوم بنی اسرائیل به قتل آورد که از خون ایشان آسیاب بگردش آمده موخیان بخت النصر از وی تعبیر کرده‌اند. آخر بخت النصر قدم به سلطنت نهاد از آن تاریخ حکومت آن دیار در دست اولاد ایشان است و عشریت ایشانرا گوران میخوانندی.
این سه شعبه از این قرارند۱- حکام پلنگان ۲- درتنگ ۳-امراء ماهی‌دشت (مایه‌شت) حکام پلنگان ازمشهورترین آنهاسه کس را می‌توان نام برد ۱- غیب ا.. بیگ ۲- محمد بن غیب ا.. بیگ ۳- امیر اسکندر غیب ا.. بیگ که در زمان شاه اسماعیل (۹۳۰-۸۹۲) در پلنگان ،حکومت می‌نمود و نواحی دیودز ، نودز، دزمان، کواه کور، سور، کلانه، منشور، مراورید یمین را در تسخیر خود داشت بعد از غیب اله بیگ پسرش محمد بن غیب اله بیگ قائم مقام پدر می‌گردد. او مردی بود به فنون فضائل آراسته و به صفت عدل و انصاف پیراسته. آداب علما و فضلا را رعایت می کرد. و نیز در پلنگان مدرسه‌ای و مسجد جامع ساخته«.
شاه طهماسب (۹۸۴-۹۳۰)دختر او را به نکاح خود در آورد. بعد از فوت محمد بن غیب اله بیگ، فرزندش امیر اسکندر حاکم پلنگان گردید و پس از ۱۰ سال حکومت دارفانی را وداع گفته و بعد از مرگ ایشان سولار حسین تکلو که به نیابت شاه اسماعیل حاکم دینور بود به سر قلعه پلنگان رفته و آنجا را تسخیر می‌کند و در زمان فوت شاه اسماعیل دوم دستگیر و به طور فجیعی آن را ضایع می‌کند و در این فرصت حکام شار زور قلعه پلنگان را تصرف می‌کند و این تصرف توسط تیمور خان اردلان فرزند سلطان علی سرخاب صورت می‌گیرد پس از مرگ تیمور خان برادرش هلو خان متصدی امور می‌گردد. با تصرف تیمور خان و شکست حکام کلهر، حکومت به دست طایفه اردلان افتاده و حدوداً در سال ۹۷۷ هـ.ق تا ۱۰۰۵ که شرفنامه نگاشته شده است حاکم بلاممانعت و منازعت پلنگان و دیگر قلاع (قلعه‌های دیگر) بوده است هلو خان آخرین حاکم اردلان در پلنگان می‌باشد در زمان شاه عباس شکست خورده و قلعه پلنگان و حسن آباد به تصرف حکومت مرکزی در می‌آید و در سال ۱۰۴۶ هـ.ق به دستور شاه صفی قلعه پلنگان را به علت سختی مکان و صعب‌العبور بودن آن خراب می نمایند . برای پلنگان فعلی که در ۱ کیلومتری یا ۲ کیلومتری پلنگان قدیم که آثاری از آن باقی نمانده است را می‌توان تاریخی حدوداً ۵۰۰ ساله ذکر کرد. دیوارة ساخته شده در کنار رودخانه حکایت از تاریخی ۱۰۰۰ ساله دارد و یا در انتهای همین رودخانه در محلی به‌نام (زینانه) حجاری و سنگ نوشته‌ای وجود دارد که حکایت از زمان دورتری دارد بطوری که تا بحال نتوانسته‌اند متن آن‌را ترجمه کنند.
پلنگان فعلی که درسال ۱۰۴۶ساخته شده و از آجرهای پلنگان قدیم در ساخت مسجد روستا استفاده شده است و سنگ نوشته‌ای که در ساختمان این مسجد روستا به کار رفته بود، متاسفانه به سرقت رفته است و نیز آثار هلوخان از جمله پایه های بنای قلعه و مسیر عبور مردانی که آجرهای آن را از محلی به نام »گوله وشتار« به داخل دره و محل ساخت قلعه می آوردند که بنا به روایت مردمان این منطقه از طریق شتر آجرها به محل آورده شده ، که به نظر اشتباه می آید، چون کردستان و اورمان فاقد شتر بوده است.
تاریخی بنای پلنگان جدید را حدوداً ۱۰۰ سال بعد از ویرانی آن تخمین زده اند که توسط مردمانی غیر پلنگانی به مرور زمان تجدید بنا گردیده، به نظر می رسد آباد کنندگان پلنگان جدید ، مردمانی شیخ و روحانی مذهبی بوده اند و تا این اواخر احکامی نیز در این روستا داشتند و چشمه ها و محله‌هایی نیز بنام آن‌هاست همچون - باغ شیخ عمر - بیلو شیخ علائه دین ... .
مسجد قدیمی که در محل پلنگان قدیم واقع بوده به عبدا.. بن عمر منتسب می کنند و به مسجد عبدالهی مشهور است اما این قول بعید است چون در آن زمان کردستان هنوز اسلام نیاورده بود. و شاید نام سازنده آن با نام مذکور شباهت داشته باشد. از باورها و نقل قول‌های مردم این منطقه در مورد نام پلنگان چنین بر می‌آید که چون در پلنگان و کوه‌های اطراف آن پلنگ وجود داشته به این نام مشهورشده است و بعضی دیگر نیز می‌گویند چون مرکز حکومت قدرتمندی در آنجا بوده لقب پلنگان را انتخاب کرده‌اند که این نقل قول می‌تواند به واقعیت نزدیکتر باشد. سرهنگ الماس خان کندوله‌ای شاعر بزرگ هم اصالتاً پلنگانی بوده که بعد از ویرانی پلنگان قدیم دیگر برنگشته و در کندوله نزدیک شهر کامیاران سکنی گزید (کندوله روستای کردهای حوزه کرماشان می‌باشد).
منبع[ویرایش]
وبلاگ روستای پالنگان
