پیشین پیشین ، دهستان ، شهر و سدّی در شهرستان ایرانشهر در استان سیستان و بلوچستان . ۱) دهستان پیشین (جمعیت طبق سرشماری ۱۳۷۵ ش ، ۱۲۸ ، ۱۳ تن ) در جنوب بخش راسْک و فیروزآباد در شهرستان ایرانشهر قرار دارد و مرکز آن شهر پیشین است . از شمال به دهستان مورتان ، از مغرب به دهستان راسک و فیروزآباد، از جنوب به دهستان باهوکلات در شهرستان چابهار، و از مشرق به کشور پاکستان محدود است . این دهستان ۸۲ آبادی دارد که بیشتر آنها در دشت واقع شده اند ( رجوع کنید به مرکز آمار ایران ، ص ۵۴، ۵۸، ۶۲). رود سوران آب (یا رود پیشین ) به طول حدود ۲۲ کیلومتر در آن جریان دارد که از سرشاخه های فصلی رود باهوکلات است و از کوههای شمال پیشین در نزدیکی مرز ایران و پاکستان سرچشمه می گیرد (جعفری ، ج ۲، ص ۲۷۹؛ افشین ، ج ۱، ص ۱۲۷). پیرامون آن جنگلهای نسبتاً وسیعی وجود دارد. این دهستان از پوشش گیاهی ، کُنار، کَهور، گز، کَلْپورَه ، انبه و کُرک ، و از جانوران بزکوهی ، قوچ ، میش ، شغال و روباه دارد (ایران . وزارت دفاع . ادارة جغرافیائی ارتش ، ج ۱۳۴، ص ۸؛ نیکبختی ، ص ۲۶). اراضی آن با آب رود، قنات و چاه آبیاری می شود. محصولات عمدة آن گندم ، جو، برنج ، ارزن ، مرکبات ، موز، انگور و خرماست . از صنایع دستی حصیربافی و قالی بافی ، با طرح بلوچی ، دارد (ایران . وزارت دفاع . ادارة جغرافیائی ارتش ، همانجا؛ حسینعلی رزم آرا، ج ۸، ص ۸۰؛ ایران . وزارت کشور. اداره کل آمار و ثبت احوال ، ج ۲، ص ۴۹۲؛ نیز رجوع کنید به یغمائی ، ص ۹۳). آبادیهای دهستان پیشین عمدتاً با راه فرعی ، با شهرهای پیشین و راسک (مرکز بخش راسک و فیروزآباد) ارتباط دارند ( رجوع کنید به مرکز آمار ایران ، همانجاها). این دهستان در ۱۳۲۹ ش جزو چابهار، و مشتمل بر یازده آبادی کوهستانی بود (ایران . وزارت کشور. اداره کل آمار و ثبت احوال ، ج ۲، ص ۴۹۱). در تقسیمات کشوری ۱۳۵۵ ش نام آن در بخش راسک و فیروزآباد شهرستان ایرانشهر ذکر شده است . در ۱۳۶۵ ش ، طبق تصویبنامة هیئت وزیران ، دهستان پیشین به مرکزیت روستای پیشین (مشتمل بر ۲۱ روستا، مزرعه و مکان ) تشکیل شد (ایران . قوانین و احکام ، ص ۵۸۴ ـ ۵۸۵، ۵۹۸ ـ ۵۹۹). در این دهستان طوایفی چون ، بلیده ای ، رئیسی ، آسکانی ، سردارزائی ، بَرَم ، باشنده و بلوچ به سر می برند (نیکبختی ، ص ۲۸۰). ۲) شهر پیشین (جمعیت طبق سرشماری ۱۳۷۵ ش ، ۰۵۲ ، ۸ تن )، جنوبیترین شهر شهرستان ایرانشهر است . در ۲۱۷ کیلومتری جنوب شرقی شهر ایرانشهر، در مرکز دهستان پیشین ، در ارتفاع ۲۳۰ متری واقع شده است و موقعیت پایکوهی دارد. رود سوران آب از مغرب آن می گذرد. آب و هوای آن گرم و خشک است . از طریق راه اصلی با شهر راسک ، در ۴۷ کیلومتریِ شمال غربی ، مرتبط است (ایران . وزارت دفاع . ادارة جغرافیائی ارتش ، همانجا؛ مرکز آمار ایران ، ص ۵۴، نیز رجوع کنید به ص ] بیست و هشت [ ، نقشه ). دارای ادارات مرزبانی و گمرک است و با راه اصلی با مرز ردیگ در مشرق ، در حدود پانزده کیلومتری ، ارتباط دارد (نیکبختی ، ص ۲۷۹؛ ایران . وزارت دفاع . ادارة جغرافیائی ارتش ، همانجا). روستای پیشین به موجب تصویبنامة هیئت وزیران (ش ۱۲۶۹۵/ ت / ۲۱۳۲/ ک ) در ۲۷ مرداد ۱۳۷۸ به شهر تبدیل شد. اهالی آن سنّی مذهب اند و به زبان فارسی و گویش بلوچی سخن می گویند. از آثار مهم شهر پیشین قلعه ای قدیمی است (ایران . وزارت دفاع . ادارة جغرافیائی ارتش ، همانجا). ظاهراً نام پیشین از دورة صفویه در منابع آمده است . در ۱۰۲۳، شاه حسین بن غیاث الدین محمد، مؤلف احیاءالملوک ، در سفرش به گرمسیراتِ مُکران از «موضع پیشین » نام برده است (ص ۵۰۵). در ۱۲۷۹، اعتمادالسلطنه به مزرعة پیشین با دویست خانوار در بلوک سرباز، دو قلعة قدیمی و مسکون آن ، یک چشمه ، زراعت دیم و مخالفت اهالی آنجا با پرداخت مالیات اشاره کرده است (ج ۱، ص ۴۴۸ـ۴۴۹). بعضی منابع به تعیین خط مرزی مشرق آن در ۱۲۸۷ اشاره کرده اند (جهانبانی ، ص ۳۰؛ کرزن ، ج ۲، ص ۳۱۳؛ علی رزم آرا، ص ۹). پیشین در ۱۲۸۸ دهکده ای پرجمعیت بود (هدین ، ص ۵۷۹ـ۵۸۰، به نقل از یوآن اسمیت ). در ۱۳۰۹، کرزن به امتداد راه آهن از پیشین تا نقطه ای در شمال کوههای خواجه عمران اشاره کرده است (ج ۱، ص ۳۲۳). به نوشتة سایکس (ص ۱۲۹) در ۱۳۲۱، تیره هایی از بلوچ به نامهای آکازهی / آگازهی ، سدوزهی و آسکانی (حدود هزار خانوار) در مند و پیشین دشت به سر می بردند. کیهان در ۱۳۱۰ ش ، «پیشین » را در شمال شرقی ناحیة مُکران (در مقابل مند پاکستان ) ذکر کرده است (ج ۲، نقشة سیاسی بلوچستان ). به نوشتة گابریل در ۱۳۳۱ ش ، اسکندر از نزدیک پیشین در مقابل رود سرباز عبور کرده و اسمیت در اوایل دهة ۱۲۹۷/۱۸۸۰ برای رسیدن به گوادر در جنوب ، به پیشین و سرباز سفر کرده است (ص ۳۰، ۲۳۸ـ۲۳۹). به نوشتة غراب ، پیشین نامی است مشهور در بلوچستان (به دلیل احداث سد در نزدیکی آن ) و روستایی بزرگ ، نزدیک مرز ایران است ، شکل خانه ها و کوچه های اصلی و فرعی و نخلهای آن مانند آبادی طیس ، در هشت کیلومتری شمال چابهار است (ص ۱۳۱). مسجد جامع کوچک و زیبایی دارد و بیشتر اهالی اجناس پاکستانی خرید و فروش می کنند و برخی زمیندارند. در نزدیکی آن شهرکی احداث شده است (همانجا). ۳) سدّ پیشین (بهره برداری از ۱۳۷۲ ش )، در ملتقای رود سوران آب و باهوکلات ، در حدود دوازده کیلومتری جنوب غربی شهر پیشین ، به منظور تأمین آب برای آبیاری ۴۱۰ ، ۹ هکتار از زمینهای قابل کشت باهوکلات احداث شده است . بنای این سدّ خاکی ـ سنگی در ۱۳۵۴ ش آغاز شد و در ۱۳۷۱ ش پایان یافت . طول تاج آن ۴۰۰ متر، ارتفاع آن از کف ۶۳ متر، مساحت دریاچة سدّ ۱۸ کیلومتر مربع و گنجایش کل مخزن سدّ ۲۵۰ میلیون متر مکعب است (مرکزآمار ایران . مدیریت آمارهای ساختمان و مسکن ، ص ۶۱؛ افشین ، همانجا؛ فرهنگی ، ص ۱۲۰). منابع : محمدحسن بن علی اعتمادالسلطنه ، مرآة البلدان ، چاپ عبدالحسین نوائی و میرهاشم محدث ، تهران ۱۳۶۷ـ ۱۳۶۸ ش ؛ یدالله افشین ، رودخانه های ایران ، تهران ۱۳۷۳ ش ؛ ایران . قوانین و احکام ، مجموعة قوانین سال ۱۳۶۵ ، تهران : روزنامة رسمی کشور، ?] ۱۳۶۶ ایران. وزارت دفاع. ادارة جغرافیائی ارتش، فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج ۱۳۲۱۳۴:فنوج پیشین، تهران ۱۳۶۴ ش؛ ایران. وزارت کشور، تقسیمات کشور شاهنشاهی ایران، تهران ۱۳۵۵ ش؛ ایران. وزارت کشور. ادارة کل آمار و ثبت احوال، کتاب جغرافیا و اسامی دهات کشور، ج ۲:تهران ۱۳۲۹ ش؛ عباس جعفری، گیتاشناسی ایران، ج ۲:رودها و رودنامة ایران، تهران ۱۳۷۶ ش؛ امان الله جهانبانی، عملیات قشون در بلوچستان از مرداد تا بهمن ۱۳۰۷ ش، تهران ۱۳۳۶ ش؛ حسینعلی رزم آرا، فرهنگ جغرافیائی ایران (آبادیها)، ج ۸:استان هشتم (کرمان و مکران )، تهران ۱۳۵۵ ش؛ علی رزم آرا، جغرافیای نظامی ایران:مکران، تهران ۱۳۲۰ ش؛ سرپرسی مولزورث سایکس، سفرنامة ژنرال سرپرسی سایکس، ترجمة حسین سعادت نوری، تهران ۱۳۳۶ ش؛ شاه حسین بن غیاث الدین محمد، احیاءالملوک، چاپ منوچهر ستوده، تهران ۱۳۴۴ ش؛ کمال الدین غراب، بلوچستان یادگار مطرود قرون، تهران ۱۳۶۴ ش؛ بیژن فرهنگی، نگرشی بر سدهای ایران:گذشته حال آینده، تهران ۱۳۷۲ ش؛ جرج ناتانیل کرزن، ایران و قضیة ایران، ترجمة غ. وحید مازندرانی، تهران ۱۳۶۲ ش؛ مسعود کیهان، جغرافیای مفصل ایران، تهران ۱۳۱۰۱۳۱۱ ش؛ آلفونس گابریل، تحقیقات جغرافیائی راجع به ایران، ترجمة فتحعلی خواجه نوری، چاپ هومان خواجه نوری، تهران ۱۳۴۸ ش؛ مرکز آمار ایران، سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۷۵:شناسنامة آبادیهای کشور، استان سیستان و بلوچستان، شهرستان ایرانشهر، تهران ۱۳۷۶ ش؛ مرکز آمار ایران. مدیریت آمارهای ساختمان و مسکن، بررسی سدهای ایران تا پایان ۱۳۶۵، تهران ۱۳۶۶ ش؛ سعید نیکبختی، آهنگ بلوچستان:سفرنامه، مشهد ش؛ سون اندرس هدین، کویرهای ایران، ترجمة پرویز رجبی، تهران ۱۳۵۵ ش؛ اقبال یغمائی، بلوچستان و سیستان:سرزمین نژادة مردمان و پهلوانان سخت کوش، تهران [ ۱۳۵۵ ش . / علی اکبر نجفی کانی /
