چشام داورزن
«چشام داورزن» روستايي در پهنه کوير
خراسان رضوي - مورخ دوشنبه ۱۳۹۳/۰۲/۱۵ شماره انتشار ۱۸۶۷۹
داورزن،حسين داورزني/ روستاي چشام در سال ۱۳۹۱ درمحدوده جغرافيايي دهستان مهر از بخش باشتين شهرستان داورزن و در ۴۳ کيلومتري جنوب شرق شهر
داورزن قرار گرفته است. اين روستا از شرق با روستا هاي
بروغن و از شمال شرق با شهرآباد و از غرب با خسروآباد همسايه است. اين روستا در شمال کال شورو در حاشيه کويربا آب و هواي گرم و خشک واقع شده است.
وجه تسمیه[ویرایش]
در وجه تسميه چشام که به لهجه محلي «چشوم» مي خوانند مي گويند در مقايسه با «شام غريبان» يعني چوشام نام گرفته است. چوشام(مانند شام) در زمان امويه يکي از واليان اموي که در اين منطقه زندگي مي کرده اظهار مي دارد که اين جا هم در زيبايي همچون شام است.
پايه گذاري اين روستا بر پايه ۲دو قنات به نام هاي «چشام »و «فارياب» است.
قنات فارياب واقع در يکي از باغ هاي شمالي روستاست که از طرفي با گذر از باغ هاي روستا، باعث ايجاد فضاي مناسب و با طراوت در تابستان شده است و از طرفي ديگر آبِ آب انبار و يخ يخچال روستا را تامين مي کرده و از آب قنات براي کشاورزي نيز استفاده مي شود. البته باغ هاي روستا به سبکي طراحي شده که از ورود سيل به داخل روستا جلوگيري مي کند.
باغ هاي روستا در شمال روستا واقع شده که جريان باد از روي آن مي گذرد و به روستا مي رسد. اين باغ ها از سبک خاصي برخوردارند که نشان دهنده فکر و درايت گذشتگان است و با تدبير آنان جريان يافتن آب قنات در داخل باغ ها ضمن تامين آب مورد نياز و به وجود آوردن فضاي با طراوت، ازورود سيل و شن هاي روان به روستا نيز جلوگيري مي کند.
اين باغ ها توسط ديواره هاي چينه اي تفکيک شده که محدوده ملکي هر شخص را نشان مي دهد .
مهم ترين محصولات باغي روستا عبارتند از : انگور و انار ،پسته , گردو , به , زرد آلو , گوجه سبز , آلبالو , گيلاس , سيب , گلابي , سنجد , عناب , شاتوت و توت
عوامل اقليمي حاشيه کويرتاثير به سزايي در شکل روستا داردکه بر اساس آن خانه ها با سقف هاي گنبدي و بادگيرها خود نمايي مي کنند. تمامي فضاهاي زيستي اعم از معابر ،حياط ها و ساختمان ها در مقابل عوامل جوي به ويژه باد کاملا محافظت شده اند و به اين منظور بافت روستا متراکم است که توسط اين سبک از باد و آفتاب بيشترين بهره را مي برند .
کوچه ها باريک و با ديوارهاي نسبتا بلند و در مسير يک خط شکسته امتداد دارند که براي ايجاد سايه در مقابل تابش آفتاب و همچنين حفاظت معابر در مقابل بادهاي کويري تاثير به سزايي دارند .در برخي کوچه ها در مسير ورودي منازل مسکوني يک طاق مشاهده مي شودکه در برابر تابش شديد آفتاب ايجاد يک سايه بان مي کند .
عموما در مکان هاي گرم و خشک مردم براي فرار از گرما و سرما ساختمان ها را به هم چسبيده مي سازند و به دليل اين که ديوارهاي خشتي عموما قطورند از ديوار هاي مشترک زيادي بهره مي برند
ساختمان ها و حياط ها داراي يک حصار بسته و حياط ها داراي يک حوض و باغچه هاي بزرگ هستند ومسير آب قنات از خانه ها مي گذرد که باعث تهويه مطبوع مي شود.
قنات چشام که در داخل روستا است، در گذشته با گذر آب آن از داخل خانه هاي روستايي، فضاي مناسبي را براي زندگي ايجاد و همچنين آب حمام خزانه اي روستا و آب خندق قلعه روستا را در قرن ها قبل تامين مي کرده و اکنون براي کشاورزان جنبه حياتي دارد.
اين قنات در گذشته از دبي بالايي برخوردار بوده است (بيش از ۷۰ ليتر بر ثانيه) اما بعدها مورد بي توجهي قرار گرفته و هم اکنون نيز به علت پرشدن در سيلاب سال گذشته قابل استفاده نيست.
آثار باستاني
چشام مانند اکثر روستاهاي داورزن داراي آثار باستاني در خور توجهي است: مسجد جامع ، امام زاده (سيد ناصر) ،خانه هاي باستاني مانند خانه حاج کاظم چشمي ،آب انبار ،يخچال ، قنات ،مقبره ، قلعه ، حمام خزانه اي و خرابه هاي فارياب که امروزه تخريب شده است .
اين روستا داراي دو برج به نامهاي برج بلند و کوتاه است که بر حسب نقل قول اهالي روستا، روستا قبلا در محل برج ها قرار داشته است که بر اثر بلاياي طبيعي تخريب شده و اکنون در مکان فعلي قرار گرفته است.
از جمله مصالح ساختماني مورد استفاده در اين روستا :گِل، خشت خام، آجر و در چند مورد نيز اسکلت چوبي با خانه هايي با پلان هاي يک طرفه (مستطيلي شکل)، دو طرفه، سه طرفه و چهار طرفه با حياط مرکزي به چشم مي خورد.
به دليل اقليم خاص اين روستا، سقف خانه هاي اين روستا به صورت گنبدي شکل ساخته شده است.
خاک حاصلخيز نواحي خشک و آب هاي زيرزميني باعث گسترش روستا شده است. در شمال شرقي وغربي ، شرق ،غرب و جنوب روستا اراضي کشاورزي قرار گرفته که توسط آب قنات و چاه هاي عميق آبياري مي شود.
در گذشته اين روستا بر اثر هجوم شن هاي روان تخريب مي شد اما از سال ۱۳۵۵ در اين منطقه جنگل کاري ( تاغ و گز ) انجام شد که اين امر مانع تخريب روستا توسط شن هاي روان شده است.
مقايسه آمار جمعيتي نشان مي دهد جمعيت بخش داورزن تا سال ۱۳۶۵ همواره با افزايش روبه رو بوده ولي از سال ۱۳۶۵ تا ۱۳۸۵ داراي نرخ رشد منفي بوده است و آن به دليل مهاجرت از روستاهاي بخش به شهرهاي مجاور و به ويژه تهران براي اشتغال بوده است .
با وجود اين دهستان مهر رشد نزولي کمتري داشته است و اين امر به دليل اهميت بيشتر دهستان و قابليت هاي طبيعي و منابع غني آب و خاک در دهستان مذکور است که باعث شده ميزان مهاجرت کمتري از اين دهستان صورت بگيرد .
حادثه چهل دزد
واقعه چهل دزد از مشهورترين رويدادهاي تاريخي منطقه است . در زمان قاجار چهل دزد به روستا حمله و دست به غارتگري زده اند , آنها توسط فاريابي , خان روستاي چشام و محمد رضا سلطاني , خان روستاي مقيسه در چشام به دام افتادند .
محمد رضا سلطاني سرشان را از تنشان جدا کرده و سرهاي بريده را به سبزوار و مشهد برده است . به همين دليل در دربار از نفوذ خوبي برخوردار بود .
روايت است که سر اين چهل دزد در همين روستا مدفون است .
آداب و رسوم
از مراسم مهم روستا در روز عاشورا اين است که مردم روستاهاي اطراف بروغن و شهرآباد به صورت دسته هاي زنجيرزني با علم و نخل وارد روستا مي شوند و دسته هاي عزاداري روستا به استقبال آن ها مي روند و با هم عزاداري مي کنند، مراسم شبيه خواني اجرا مي شود و بعد از آن براي نماز ظهر و صرف ناهار به حسينيه نزديک ميدان شبيه خواني مي روند .
غروب مردم دور نخل طواف مي کنند و با حمل نخل به سوي مزار شهدا و بعد به سمت امام زاده سيد ناصر حرکت مي کنند.
مراسم کشتي گيري در ۱۳ و ۱۴ فروردين برگزار مي شود که در ۱۳فروردين جوانان روستا و در ۱۴ فروردين آنان که پيروز ميدان بودند با جوانان روستاهاي اطراف کشتي مي گيرند.
در روستاي چشام به علت قدمت روستا و ريشه قديمي مردم ، با اسامي زيبايي در محلات مختلف مواجه ايم .
هنگام ورود به روستا در کنار معبر جنوبي و بعد از سه راهي , محله کوچه "لاله ها" را داريم .
بعد از آن در انتهاي اين معبر و بعد از مسجد جامع محله "سرکوچه" مشهور است, در گذشته بازاري در اين قسمت فعال بوده که به دليل تجاري بودن به اين نام معروف شده است .
محله دم دروازه در غرب روستا و از کنار حمام آغاز و به کشتزارها ختم مي شود .محله قلعه کهنه , هسته اوليه روستا را شامل و جديدترين محله به نام خان روستا , محله باغ آقا ناميده مي شود .
مراکز تجمع مردم در اوقات فراغت کنار دفترشورا و هيئت و کنار مسجد جامع است .
مسجد جامع چشام از بناهاي دوره صفويه است که در سال ۹۷۱ ه.ق در عهد شاه طهماسب پايه گذاري و در زمان شاه سليمان تکميل شده است , اين مسجد متعلق به شخصي به نام حاجي ملک است.
مسجد جامع چشام از لحاظ اسلوب معماري گوياي فرم معماري صفويه است و شباهت بسيار زيادي به مسجد پايين قلعه مزينان که از آثار دوره صفوي است دارد , تنها اختلاف اين دو بازتر و گسترده تر بودن قوس هاي شبستان هاي مسجد جامع چشام است.
عناصر مشخص اين بنا گوياي شکل معماري سربداران است. وجود کتيبه اي با زمينه گچ نگاشته شده دليلي است براين که باني و تکميل کننده شخصي به نام حاجي ملکي در عهد شاه سليمان است که توفيق بناي اين مسجد را پيدا کرده است.
آرامگاه سيد ناصربن محمد نيز در حاشيه جنوب روستاي چشام واقع است. همچنين بقعه بي بي در انتهاي جاده وسط روستا به سمت خسرو آباد است که امروزه در آن جا يک قبرستان جديد وجود دارد .
اين بقعه داراي يک گنبد است , داخل آن گچ کاري شده و طبق يک کتيبه موجود در سال ۱۳۴۸ مرمت شده ولي امروزه نيز آسيب هاي فراواني ديده است.
حمام قديمي روستا مربوط به دوره قاجاريه است و امروزه متروک شده و يک سمت ديوار و اکثر سقف هاي گهواره اي آن کاملا تخريب شده است .
گفت و گو با مردم ومسئولان روستا حاکي از درد بزرگي است که حدود يک سال است با آن روبه رو هستند و آن پر شدن قنات چشام بر اثر سيل در سال گذشته است که نگراني هاي زيادي را براي مردم روستا به وجود آورده است.
هزينه هاي شخصي زيادي هم براي لايروبي ومرمت آن انجام شده که به گفته روستاييان اين مبلغ در سال ۱۳۹۲ بالغ بر يک ميليارد ريال بوده وهنوز به نتيجه مطلوب نرسيده و نيازمند همين مقدار مبلغ ديگر است که تأمين آن از عهده کشاورزان خارج است.
به گفته اعضاي شورا پيگيري ها ومکاتبات زيادي با مسئولان امر شده است که متاسفانه با پاسخ کمبود اعتبار مواجه شده اند. ادامه روند بي توجهي ونبود اعتبارات لازم موجب خواهد شد تا جمعيت روستا به شهرها مهاجرت کنند و آنان که توان رفتن به شهر را ندارند با مشکلات فراوان در روستا زندگي مي کنند.
