کاسنی
کاسنی (نام علمی: Cichorium intybus L) گیاهی است از راسته گل مینا (Asterales) تیره گل‌ستاره‌ای‌ها (Asteraceae) از سرده کاسنی‌ها (Cichorium). از این گیاه دو گونه کِشتی و چهار تا شش گونه وحشی موجود است.
کاسنی، گیاهی علفی است که ارتفاع آن به طور متوسط به یک متر می رسد؛ دارای ریشه های قوی و نسبتاً طویل می باشد. بر روی برگ ها، بریدگی های عمیقی وجود دارد که در قسمت انتهایی شبیه به مثلث می شوند. گل‌های آبی رنگ بسیار زیبایی دارد. عمر این گیاه با توجه به شرایط زندگی، یک ساله، دوساله یا چند ساله می باشد. کاسنی در نواحی نسبتاً مرطوب، با ارتفاع کم رشد می کند و بومی نواحی اروپا، هندوستان و مصر می باشد. البته گسترش آن در دنیا زیاد است و در نقاط دیگر از جمله آسیا، آفریقا و قسمت هایی از آمریکا هم می روید.
کاسنی، در نقاط مختلف
ایران به طور خودرو وجود دارد. قسمت های مورد استفاده ی آن، ریشه و برگ ها ی آن می باشد. البته ممکن است به غیر از برگ ها از سایر قسمت های هوایی گیاه نیز استفاده شود.
کاسنی به نام عمومی CHICORY در جهان معروف می باشد و نقاط اصلی رویش آن در ایران شامل نواحی کم ارتفاع البرز،
قزوین ،
رشت ، اطراف تهران،
کرج ، آذربایجان،
رودبار ،
ارومیه ،
لاهیجان ، بلوچستان،
بجنورد ،
مشهد ، فریمان و بسیاری از نقاط دیگر می باشند.
دو گونه آن مورد استفاده قرار می‌گیرد یکی سیکوریوم اندیووم یا کاسنی فری و دیگری سیکوریوم انتیموس یا کاسنی وحشی. این دو نوع کاسنی از نظر رنگ و طرز مصرف متفاوت بوده ولی هر دو گیاهی دو ساله هستند که در سال اول تولید برگ یا ریشه ضخیم نموده و در سال دوم گل کرده و بذر می‌دهند. اگر بذر انواع کانی زود کاشته شود در همان سال اول بذر خواهند داد و برگ و ریشه آنها برای مصرف به عنوان سبزی قابل استفاده نخواهد بود.
کاسنی معمولی، یک گیاه دارویی پایا با گل‌های آبی یا ارغوانی است. کاسنی در اصل بومی جهان قدیم است و بعداً در قاره آمریکا نیز به‌صورت گیاه خودروی کنار جاده‌ای درآمده است. منشا اصلی اين گياه اروپای مركزی ، مناطق غربی و مركزی آسيا و شمال افريقا است و پراكندگی وسيعی در نواحی مختلف ايران به خصوص شمال ايران ، آذربايجان و مناطق كوهستانی خراسان دارد . به آب و هوای خنك ، آفتابی يا كمی سايه نياز دارد و گرمای شديد تابستان راتحمل نمی كند .
ترکیبات مهم[ویرایش]
ریشه ی این گیاه، حاوی حدود ۸ درصد پلی ساکاریدی به نام اینولین(INULIN) است. ترکیبات تلخ از جمله لاکتوسین LAKTUCIN و لاکتوکوپیکرین (LACTUCOPICRIN) ، شیکوریک اسید، فلاونوئیدها، گلوکوزیدها، قندها و تانن‌ها از دیگر ترکیبات ریشه می باشند. همچنین ریشه ی گیاه، حاوی بسیاری ترکیبات بخار شونده ی معطر است که "استوفنون ACETOPHENONE" شاخص ترین آنها می باشد.
خواص داروئی[ویرایش]
۱) ترکیبات محلول در آب کاسنی، خاصیت مسکن دارند و بعضی از قندهای موجود در آن (اولیگوساکاریدها OLIGOSACHARIDES) دارای خاصیت افرایش میکروب های مفید و کاهش باکتری های بیماری زا در روده می باشند. مطالعات جدید نشان می دهند که برخی ترکیبات موجود در کاسنی، در مشکلاتی از جمله یبوست ، اسهال های میکروبی، سرطان و بیماری های قلبی- عروقی، می توانند موثر واقع گردند.
همچنین طبق مطالعات انجام شده بر حیوانات آزمایشگاهی، مواد موثر کاسنی می توانند از سرطان روده جلوگیری کند. از دیگر اثرات مفید کاسنی، حفاظت کبد در برابر سموم کبدی است و این اثر با ماده‌ای به نام تتراکلروکربن(CARBON TETRACHOLORIDE) به اثبات رسیده است.
۲) عصاره‌ی الکلی ریشه ی کاسنی، اثرات ضد ورم و ضد التهابی نیز دارد.
۳) از دیگر اثرات کاسنی، اشتها آوری و خاصیت ضد ترش کردن معده را می توان نام برد.
۴) قلب، كبد و كليه را فعال مي كند.
۵) كاسني مسكن عطش و حرارت دروني است.
۶) كاسني در درمان التهابات معده و پاك كردن مجاري ادراري، مؤثر است.
۷) اگر آب پخته كاسني را با سكنجبين ميل كنيد بهترين داروي تب هاي طولاني و مداوم است.
۸) ماليدن آب كاسني به محل هاي خارش بدن بسيار مفيد است.
۹) غرغره آب كاسني با فلوس براي درد گلو، ورم و سوزش گلو مفيد است. فرمول مذكور براي درمان ورم حلق (لارنژيت) و تورم مفصلي نافع است.
۱۰) مصرف تخم كاسني، كمي با حالت تهوع همراه است كه بايد در آن سكنجبين اضافه كنيد.
۱۱) ريشه كاسني در باز كردن و روان شدن اخلاط بسيار مؤثر است.
۱۲) ريشه كاسني، مجاري گوارشي را پاك مي كند و بهترين تصفيه كننده خون است. ريشه كاسني در از بين بردن ورم احشا خيلي مؤثر است.
۱۳) ريشه كاسني بهترين دارو براي آب آوردن شكم است و در نفخ و تحليل مواد بسيار نافع است.
۱۴) ريشه كاسني براي تقويت معده، زياد كردن ادرار و رفع درد مفاصل و ضد يرقان مفيد است.
۱۵) عرق كاسني كه از گياه تازه كاسني گرفته شده باشد براي خنكي به كار مي رود.
۱۶) برگ هاي كاسني داراي املاح پتاس است و جوشانده آن براي تصفيه خون، تقويت معده و اعضا به كار مي رود.
۱۷) كاسني انواع مختلف دارد كه ريشه و برگ هاي آن در پزشكي، در بهبود تب ها، يرقان (زردي) و انسداد مجاري صفراوي مفيد است.
۱۸) تمام قسمت هاي كاسني مخصوصاً ريشه و برگ آن، محرك صفرا است و به عمل هضم كمك مي كند و اثر آن در نارسايي هاي كبدي، قولنج هاي كبدي و ناراحتي هاي صفراوي بارز است.
۱۹) كاسني در ازدياد نطفه و زيبايي چهره كودك تازه متولد مفيد است.
۲۰) كاسني انسان را از ابتلا به قولنج نگه مي دارد.
۲۱) كاسني، توان و نيروهاي بدني را تجديد مي كند. كاسني در ضعف اعصاب، ضعف چشم و فشار خون مفيد است.
۲۲) برگ كاسني، داراي مقداري ويتامين«ث»است و لذا در حفظ جواني مؤثر است. برگ كاسني، زهر طحال را از بين مي برد و كيسه صفرا، يرقان و دردهاي معده و كبدي را معالجه مي كند.
مضرات[ویرایش]
گیاه کاسنی، مانند سایر گیاهان ممکن است عوارض محدودی ایجاد نماید. این عوارض شامل ایجاد حساسیت های پوستی و ایجاد درماتیت می باشد که این امر به ترکیبات لاکتونی آن مربوط است.
همچنین بر اساس مطالعه ای، ریشه ی گیاه کاسنی می تواند بعضی قارچ کش ها را جذب نماید که در این صورت باعث سمیت می شود. البته موارد مذکور بسیار محدود می باشند، ولی نباید آنها را از نظر دور داشت.
مصرف کاسنی از زمان قدیم و حداقل از قبل میلاد مسیح مرسوم بوده است. از جمله مصارف مهم این گیاه که از قدیم نیز رواج داشته، مصرف آن به عنوان مقوی کبد و کاربرد آن در بیماری‌های کبدی بوده است.امروزه نیز یکی از مصارف مهم آن در مشکلات کبدی است. همچنین اثراتی از جمله مقوی معده، مدر(ادرار آور)، تصفیه کننده ی خون، صفرا بر، تب بر، اشتها آور، درمان نقرس ، کمک در درمان رماتیسم، دفع رسوبات ادراری و رفع کم خونی برای آن قائل می باشند که البته این موارد در حال تحقیق بوده و در آینده‌ای نه چندان دور موارد درمانی قطعی و جدیدی برای آنها پیش بینی می شود.
نحوه مصرف[ویرایش]
۱۵- ۸ گرم از برگ های تازه یا خشک را در یک لیتر آب، به مدت یک ربع ساعت دم می کنند. سپس مخلوط به دست آمده را از صافی عبور می دهند. یک لیوان از این دم کرده را قبل از هر وعده ی غذایی می توان میل کرد یا جوشانده ی آن را به همین روش (۱۵- ۸ گرم برگ گیاه، در یک لیتر آب به مدت ۵ دقیقه جوشیده شود) مورد استفاده قرار می دهند.
در صورتی که از ریشه ی کاسنی استفاده شود(دم کرده یا جوشانده)، ۲۰- ۱۵ گرم ریشه ی له شده در یک لیتر آب، مانند روش قبل تهیه و مصرف می شود.
در گذشته، سالاد برگ تازه ی کاسنی را مقوی معده می دانسته اند و هنوز هم در بعضی نقاط دنیا مورد استفاده قرار می گیرد.
آب و هوای مطلوب کاسنی[ویرایش]
کاسنی محصول آب و هوای خنک و فصل نسبتا سرد است و گرمای شدید نواحی گرمسیر باعث زود بذر دادن آن می‌شود.
خاک و کود مطلوب کاسنی[ویرایش]
بهترین و مناسب‌ترین زمین برای این گیاه خاکهای لیمونی سبک که دارای مقدار زیادی مواد آلی است می‌باشد. در خاک های هوموسی نیز محصول فراوان حاصل می‌شود. در زمینهای هوموسی که معمولا فسفر و پتاس ضعیف هستند کافی است که فسفر و پتاس به خاک اضافه شود و زمینهایی که فاقد هوموس و مواد آلی هستند ازت و فسفر به خاک اضافه می‌کنند.
ازدیاد کاسنی[ویرایش]
کاسنی را بوسیله بذر ازدیاد می‌کنند و بذر را می‌توان در خزانه و یا در محل اصلی کاشت. اگر بذر را در خزانه بکارند پس از آنکه نهال دارای چهار برگ شد آن را به محل اصلی منتقل می‌کنند. هر گاه بذر را در محل اصلی بکارند پس از سبز شدن باید بوته‌ها را تنک کرد تا فاصله بین بوته‌ها روی خط ۱۵ تا ۲۰ سانتیمتر باشد.
سفید کردن کاسنی[ویرایش]
کاسنی از دسته سبزیهایی است که قبل از مصرف باید سفید کرد. در اثر این عمل تلخی آن به مقدار زیادی کاسته می‌شود. طرز سفید کردن کاسنی نسبت به انواع مختلف متفاوت است. کاسنی فری را دو تا سه هفته قبل از برداشت محصول در مزرعه سفید می‌کنند. یعنی اگر هوا نسبتا گرم باشد دو هفته کافی است و اگر اواخر پاییز یا اوایل زمستان بخواهند این عمل را انجام دهند سه تا چهار هفته وقت لازم است.
برای سفید کردن کاسنی فری از انواع وسایل مانند جعبه ، گلدان ، کاغذ و غیره برای جلوگیری از رسیدن نور به برگ های داخلی کاسنی استفاده می‌کنند. ولی ساده‌ترین طریق که همیشه بیشتر از سایر طرق معمول است جمع کردن برگها و بستن نوک آنها باهم است. بدین طریق برگهای خارجی مانع رسیدن نور خورشید به داخل بوته می‌شوند. برای سفید کردن کاسنی باید هوا خشک باشد و اگر هوا مرطوب باشد باید وضعیت برگهای وسط بوته را بررسی کرد زیرا رطوبت باعث پوسیدن آنها می‌شود.
محل مناسب رویش[ویرایش]
زمینهای نسبتاً مرطوب کنار جاده ها، اماکن بایر و دامنه های کم ارتفاع
← کاشتتکثیر کاسنی از طریق کاشتن میوه آن صورت می گیرد میوه کاسنی به مدت ۵ تا ۶ سال قوه نامیه خود را حفظ می کند، و کاشت آن در زمینهای آماده نسبتاً مرطوب و دارای کود حیوانی کافی صورت می گیرد. برای این کار دانه گیاه را در هر فصلی می توان کاشت ولی مناسب ترین زمان، کاشتن دانه در اوایل فروردین می باشد. کاشت دانه درزمین ممکنست با دست یا ماشین های مخصوص انجام گیرد. پس از پراکنده کردن دانه در زمین با غلتک زدن ملایم روی دانه را با یک قشر نازک خاک می پوشانند.
← داشتپس از رشد و پیدایش گیاه جوان هنگامی که ساقه آنها به ارتفاع چند سانتی متر رسید و یا در امتداد و خطوط شیارها بخوبی نمایان شد اقدام به زدن کج بیل می کنند و سپس علفهای هرز را از زمین خارج می سازند و بعلاوه پس از گذشت ۱۱ تا ۲۰ روز اعمال فوق را به منظور اصلاح زمین مجدداً انجام می دهند.
← برداشتبرگ کاسنی را معمولاً در مرداد ماه می چینند و آنها را در هوای آزاد و یا در اطاقهایی تحت اثر گرمای ملایم خشک می کنند. از هر هکتار زمین زراعی بطور متوسط معادل ۱ تا ۵/۱ تن برگ تازه کاسنی بدست می آید. برداشت ریشه کاسنی در ماههای مهر و آبان انجام می گیرد که بوسیله چنگال یا وسایل مجهزتری از زمین خارج می کنند طول ریشه به ۴۵ تا ۵۰ سانتی متر می رسد لذا خارج کردن آنها مهارت و ابزار مخصوص لازم دارد.
دامنه انتشار[ویرایش]
دامنه های کم ارتفاع البرز، راه
قزوین به سرشت، اطراف رودبار، اطراف تهران، کرج، آذربایجان: ارومیه و نواحی دیگر آن گیلان، اطراف رشت، لاهیجان، فارس، بلوچستان،
آبادان نواحی کوهستانی خراسان: بین بجنورد و مشهد در ۱۵۰۰ متری، بین
مشهد و فریمان در ۱۰۰۰ تا ۱۳۰۰ متری
