کبوتر و کبوترخانه
کبوتر و کبوترخانه
حیوانات در ایران عموماً چندان محبوب نیستند و تنها تعداد انگشت شماری از آنها مانند، لک لک، هدهد، کبوتر و... نزد مردم ایران عزیز محسوب می شوند و کمتر مورد آزار واقع شده اند. این که چرا چنین رویکردی نسبت به حیوانات در ایران وجود دارد خود بحث و ریشه های اساسی دارد؛ اما آنچه باعث شده که این چند مورد مستثنی شوند، بیشتر ریشه های مذهبی دارد.
هدهد پرنده‌ای است که در قرآن از آن به عنوان سمبل خوش خبری یاد می شود
لک لک نیز "حاجی" است و عازم زیارت خانه خدا؛ از این رو آزارش گناه است.
در این میان کبوتر نیز از اقبال ویژه‌ای برخودار بوده و از بیشتر ایرانیان دلربائی کرده است. هنوز کسانی هستند که کبوتر را به عنوان حیوان خانگی نگه می دارند و در بیشتر زیارتگاه های مهم، می توان حضور این پرنده را بسیار پر رنگ دید. در بسیاری از اشعار می توان نقش عزیز کبوتر را دید.
گفتنی است که محبوبیت کبوتر محدود به مرزهای ایران نیست. یکی از دلایل چنین نگرشی، کاربرد اطلاع رسانی آن بوده. در قرون پیشین از کبوتر برای اطلاع رسانی و نامه نگاری استفاده می شد؛ به خصوص در جنگ جهانی اول، این اتفاق بیش از پیش اهمیت پیدا کرد. به طور مثال کبوتری به نام Cher Ami یکی از بزرگترین مدال‌های افتخار جنگی را به خود اختصاص داده است. Cher Ami که به زبان فرانسه یعنی "دوست عزیز"، در خلال جنگ با این که مجروح و یک پای خود را از دست داده بود، پیغامی را رساند که سبب پیروزی ارتش آمریکا در نبرد سرنوشت سازی شد. از این کبوتر اکنون در موزه ملی تاریخ آمریکا به عنوان قهرمان جنگ به صورت تاکسیدرمی نگه داری می شود.
عکسی از Cheri Ami یکی از قهرمانان جنگ جهانی اول
در ایران برای نگه داری از این پرنده و به منظور از استفاده از آن، کبوترخانه هایی احداث شدند. مهم‌ترین منفعت کبوترها برای صاحبان این ابنیه، فضله آنها به عنوان کود حیوانی بوده است. فضله کبوترها دارای مقدار فراوانی ازت است و به عنوان یک کود بسیار قوی برای زراعت و باغداری استفاده می شد.
کبوترخانه ها معمولاً برج‌های گردی هستند که در بالای آن منافذی برای عبور کبوترها تعبیه می شد. اندازه این منافذ به حدی است که پرندگان شکاری مانند، شاهین، جغد و... نتوانند داخل شوند. داخل کبوترخانه نیز حجره های کوچک و فراوانی به اندازه یک کبوتر ساخته می شد و معمولاً یک کبوترخانه پذیرای حدوداً ۵۰۰۰ کبوتر بود و سالانه از این مقدار، چیزی حدود ۶۰۰ تا ۳۰۰۰ کیلو کود تهیه می شد.
یکی از نکات جالبی که در معماری این برج‌ها می‌توان دید، "شال گچی" است. مار یکی از بزرگترین آفت‌ها برای کبوترخانه محسوب می شد. در صورت امکان رسوخ به داخل، به تدریج تعداد فراوانی از کبوترها را از پا در می آورد. بنابراین برای مقابله با حضور مارها به داخل، دورتادور بنا، حدود ۵۰ -۶۰ سانت را با گچ به صورت نواری در می آوردند که به سبب صاف و صیقلی بودن نوار گچی، مارها از صعود به بالا ناتوان می شدند. این نوار گچی به شال گچی معروف است. جالب این که کبوترها نیز نسبت به برج هایی که دارای شال گچی بودند بیشتر رقبت نشان می دادند.
شکار در پیرامون کبوترخانه تا شعاع ۵۰۰ متر ممنوع بود؛ چرا که اگر کبوترها احساس نا امنی می‌کردند، بلافاصله آنجا خالی از کبوتر می شد.
امروز تقریباً تمامی کبوترخانه های ایران به دلایلی مانند، استفاده روز افزون از کودهای شیمیایی، مسائل انحصار و وراثت و ... فاقد کبوتر و در معرض نابودی هستند.
تور ورزنه اسپیلت
