کوه کرکس
کوه کرکس شهرستان نطنز
در كشور ما علاوه بر مناطقي كه با اسامي پارك ملي، اثر طبيعي ملي، پناهگاه حيات وحش و منطقه حفاظت شده به عنوان نمونه هايي از طبيعت اين مرز و بوم در اختيار سازمان حفاظت محيط زيست قرار دارند اين سازمان در راستاي بخشي از وظايف قانوني خود مبني بر حفاظت از تعادل بوم‌شناختي طبيعت، جلوگيري از انقراض نسل گونه‌هاي مهم گياهي و جانوري و نيز ايجاد محيط مساعد براي تكثير و پرورش گونه‌هاي زيستي كمياب، وظيفه دارد ساير مناطق طبيعي مستعد و ارزشمند كشور را نيز شناسايي نموده و بر چگونگي بهره برداري از منابع موجود در آنها نظارت نمايد. در اجراي اين وظيفه مهم، هم اكنون بيش از ۵۰ منطقه با عنوان شكار ممنوع تحت نظارت سازمان محيط زيست قرار دارند كه كركس يكي از زيباترين آنهاست.
كوههاي بلند و تودرتوي كركس با دره‌هاي پر پيچ و خم و سرسبز آن، مجموعه زيبايي را پديد آورده كه همسايگي آن با كوير، زيبايي آن را دو چندان ساخته است.
كوهستان كركس، با آن همه گستردگي و بلندي، و با آن همه عظمت و اهميت چنان كه بايدوشایدشناخته شده نيست.
متأسفانه اطلاعات مربوط به شرايط طبيعي اين توده عظيم كوهستاني به ويژه اقليم، پوشش گياهي و حيات وحش آن بسيار اندك مي باشد. اميد است كه دانش‌پژوهان و دوستداران جاي جاي اين مرز و بوم با انتشار اين گزارش، كركس را نيز از ياد نبرده و در جهت شناخت بهتر و بيشتر آن همت گمارند.
كوهستان كركس[ویرایش]
يكي از مهمترين چهره‌هاي ناهموار طبيعت ايران رشته كوههاي مركزي است كه بصورت ديواره‌اي بلند و گسترده و بطول صدها كيلومتر از استان همدان در جهت جنوب شرقي تا شيركوه در يزد و نهايتاً تا ناحيه بلوچستان كشيده شده است. كوهستان بلند و پرآوازه كركس، بخشي از نيمه شمالي رشته كوههاي مركزي ايران است كه از شمال غربي شهرستان كاشان تا جنوب شرقي شهرستان نطنز ادامه دارد. كوه كركس حاصل گدازه‌هايي است كه از راه شكاف‌هاي موجود در سطح زمين به بيرون راه يافته اند.
ويژگيهاي منطقه[ویرایش]
← موقعيت طبيعيمنطقه شكار ممنوع كركس، بخشي از جنوبي‌ترين منطقه كوهستاني كركس است كه شهر نطنز در دامنه شرقي آن قرار داشته و راه ارتباطي اين شهر به كاشان و اصفهان به ترتيب از شرق و جنوب آن مي‌گذرد. اين منطقه از سمت جنوب شرقي به كوير بزرگ اردستان و از سمت غرب و جنوب غربي به بيابانهاي حدفاصل شهرهاي اصفهان و ميمه مشرف است.
← موقعيت جغرافياييمنطقه مورد نظر در حدفاصل ۳۳ درجه و ۲۵ دقيقه تا ۳۳ درجه و ۴۰ دقيقه عرض شمالي و ۵۱ درجه و ۲۵دقيقه تا ۵۲ درجه طول شرقي از نصف‌النهار گرينويچ قرار دارد.
مساحت سطح زير پوشش كوهستان كركس در استان اصفهان بالغ بر ۳۰۰ هزار هكتار است كه ۷/۹۷ هزار هكتار آن به عنوان منطقه شكار ممنوع انتخاب و اعلام شده است.
← شرايط اقليميآگاهي از شرايط اقليمي هر محل مستلزم وجود ايستگاههاي هواشناسي است كه اين منطقه كوهستاني فاقد آن است.
آنچه درباره منطقه كركس مي‌توان گفت اين است كه اين منطقه جزو مناطق خشك و نيمه خشك با ميانگين دماي سالانه ۵ تا ۱۵ درجه سانتي‌گراد بوده و ميزان بارندگي آن بين ۲۰۰ تا ۴۰۰ ميليمتر است.
← بلندي از سطح دريامنطقه شكار ممنوع كركس شامل كوه معروف كركس و منظومه‌اي از ارتفاعات پيرامون آن است كه بلندترين آنها عبارتند از:
كركس ۳۸۹۵- غلبه شاه ۳۴۹۳ - لاليوان ۳۳۵۰ - ارشد ۳۱۹۹ - قلعه تايين ۲۷۰۰ - كمرسياه ۳۶۳۰
زيرپل ۳۶۳۰- هشاش ۳۲۱۰- ريزنده ۲۹۸۰ -كش قبله
← پيشينه حفاظت از منطقهاين منطقه از شهريور ماه سال ۱۳۷۱ تاكنون با عنوان « شكار ممنوع » تحت كنترل و نظارت سازمان حفاظت محيط زيست قرار گرفته است. مسؤوليت اصلي و مستقيم نظارت بر اين منطقه به عهده اداره كل حفاظت محيط زيست اصفهان مي‌باشد كه بدين منظور يك واحد محيط باني در شهر نطنز احداث شده است.
پوشش گياهي[ویرایش]
قله هاي كوهستان كركس به علت ارتفاع زيادي كه دارند تقريباً در نيمي از سال پوشيده از برف بوده و منبع اصلي چشمه‌هاي متعددي است كه در دامنه‌هاي اين كوهستان جريان دارند.
دامنه‌هاي كركس به دليل وجود منابع آب كافي و نيز اعتدال شرايط اقليمي و رويش انواع گياهان مرتعي، زينتي و تجاري در رديف مراتع نسبتاً خوب منطقه و كشور است.پوشش گياهي منطقه بيشتر شامل گياهان بوته‌اي ( انواع گندميان، درمنه، گون، گياهان دارويي و … ) و درختچه‌هايي است كه به صورت پراكنده ديده مي‌شود.
حيات وحش[ویرایش]
موقعيت جغرافيایي و شرايط زيستي منطقه كركس به گونه‌اي است كه امكان وجود انواع جانوران وحشي اعم از خزندگان، پرندگان و پستانداراني نظير كل وبز، قوچ و ميش وحشي، آهو، گراز (خوك وحشي )، گرگ، شغال، روباه، كفتار، گربه وحشي، پلنگ، تشي، پايكا ( نوعي موش صحرايي كه در ارتفاعات زيست مي‌كند ) و غيره در آن وجود دارد
بر اساس گزارشهاي موجود، هم اكنون مواردي از آنچه نام برده شد به ويژه كل و بز، قوچ و ميش وحشي، گراز، گرگ و پايكا در منطقه قابل مشاهده و بررسي است. منطقه كركس، در صورت حفاظت كامل از آن مي تواند در شمار بهترين و مستعدترين مناطق حفاظت شده كشور قرار گرفته و بهترين نمونه‌هاي جانوران وحشي را براي استفاده پژوهشي و آموزشي عرضه نمايد.
هم اكنون دامنه‌هاي كركس به ويژه دره‌هاي پردرخت آن محيط مساعدي براي تكثير گراز شده است. در سالهاي اخير به لحاظ وجود جمعيت فزاينده گرازها خسارتها و هراس زيادي متوجه روستاييان منطقه شده بطوري كه اداره كل حفاظت محيط زيست اصفهان ناگزير گرديده از طريق صدور پروانه شكار براي اقليتهاي ديني و يا معدوم نمودن گرازها به كمك ميرشكاران محلي، اقدام به تعديل جمعيت اين حيوان بنمايد
قابليتهاي منطقه[ویرایش]
منطقه كركس علاوه بر ارزشهاي زيستي (بيولوژيك) به دليل برخورداري از شرايط آب و هوايي مساعد و دامنه‌هاي سرسبز خود محل استقرار باغها و روستاهاي خوش آب و هوايي است كه تعدادي از آنها مانند
ابیانه ،
هنجن ،
فریزهند ،
بیدهند ،
طامه و
اوره براي دوستداران طبيعت ايران كاملاً آشنا و شناخته شده‌اند.
اين روستاها هرسال و در فصلهاي بهار و تابستان پذيراي جمعيت زيادي هستند كه از شهرستانهاي كاشان و نطنز به ديگر نقاط كشور مهاجرت نموده و در آنجا سكونت گزيده‌اند.اينان هر سال در فرصتهاي مناسب به شهر و ديار خود بازگشته و براي چندين روز و حتي چندين ماه از امكانات طبيعي محل استفاده مي‌نمايند.
جاذبه‌هاي طبيعي و حتي انساني منطقه كركس به حدي است كه حتي در ساير نقاط نقاط كشور نيز دوستداران خاص خود را دارد. روستاي قديمي ابيانه با موقعيت طبيعي چشم‌نواز و نيز معماري و فرهنگ منحصر به فرد خود از جمله ديدني‌ترين نقاط كشور است كه در يكي از زيباترين دره‌هاي واقع در دامنه كوهستان كركس قرار دارد.
با توجه به قابليتهاي يادشده، منطقه زيبا و كوهستاني كركس در صورت مديريت و حفاظت ـ به مفهوم واقعي آن ـ مي‌تواند محل مناسبي براي انجام كارهاي تحقيقاتي، آموزشي، فرهنگي و تفريحي باشد.
اهداف حفاظت از منطقه[ویرایش]
منطقه كركس با توجه به شرايط خاص جغرافيايي و زيستي موجود در آن از قابليتهاي زيادي براي حفاظت از پوشش گياهي و جانوري غني و متنوع برخوردار است و بي‌توجهي به آن به ويژه از نظر انقراض گونه‌هاي جانوري مي‌تواند جبران ناپذير باشد.
بخشهايي از اين منطقه به ويژه برخي دامنه‌هاي واقع در ارتفاعات بالاي ۲۰۰۰ متر آن هم اكنون در شمار دست نخورده‌ترين مناطق طبيعي كشور است كه تا اين زمان به علت دشواربودن دسترسي به آنها از دخالتهاي انساني به دور مانده‌اند.
البته طي سالهاي اخير در نتيجه رونق فعاليتهاي معدني در منطقه٬ جاده‌هايي در گوشه و كنار آن احداث گرديده كه اين جاده‌ها دسترسي برخي افراد و گروههاي ناآشنا و بي‌علاقه به طبيعت را به منطقه ممكن ساخته يا خواهند ساخت.
اساساً گسترش فعاليتهاي انساني در مناطق طبيعي اعم از جنگلها، مراتع، درياچه‌ها و نظاير آن با تخريب يا آلودگي براي اين مناطق همراه است مگر آنكه اين فعاليتها در چهارچوب قوانين صورت گرفته و از طريق برنامه‌هاي حفاظتي، كنترل و هدايت شوند.
منطقه كركس نيز از اين قاعده مستثني نيست يعني به موازات توسعه فعاليتهاي انساني و نيز تخلفات ناشي از شكار يا چراي بي‌رويه در منطقه، توسعه امكانات حفاظتي آن اجتناب ناپذير است.
فعاليتهاي انساني در منطقه[ویرایش]
قمصر ،
کاشان ،
نطنز ،
اردستان و
میمه در زمره بزرگترين مراكز جمعيتي شهري واقع در دامنه‌هاي كوهستان كركس قرار دارند. شهر كاشان مهمترين قطب اجتماعي و اقتصادي منطقه است كه فعاليت غالب آن خدماتي و صنعتي است.
ساير مراكز شهري صرف نظر از برخي فعاليتهاي كارگاهي و خدماتي موجود در آنها عمدتاً بافتي روستایي داشته و اقتصاد آنها مبتني بر باغداري، دامداري و برخي فعاليتهاي كارگاهي و معدني است.
كلام آخر اينكه در حال حاضر آنچه وضعيت و امنيت منطقه كركس را تهديد مي‌نمايد در وهله نخست مربوط به فعاليتهاي معدني و تخلفات ناشي از شكار غير مجاز و در مرتبه بعد مربوط به تعليف غير مجاز و بوته‌كني است.
فعاليتهاي معدني، تعليف و بوته‌كني معمولاً توسط افراد بومي صورت گرفته و ليكن شكار غير مجاز موضوعي است كه هم از ناحيه افراد محلي و هم توسط افراد غير بومي محيط زيست منطقه را تهديد مي‌نمايد.
حفاظت از منطقه كركس نيز در وهله اول مستلزم شناسايي كامل منطقه و در مراحل بعدي، شناسايي عوامل تخريب و اجراي برنامه‌هاي حفاظت و كنترل است. در شرايط كنوني به نطر مي‌رسد كه تبديل اين منطقه به منطقه حفاظت شده راه را براي حفاظت كاملتر آن هموار سازد.
انجمن دوستداران محیط زیست نطنز
