یونجه
يونجه، مهم ترين گياه علوفه اي جهان
یونجه گیاه بومی نواحی گرمسیری است و نسبت به خشکی مقاوم است. ولی به طور کلی در هرگونه آب و هوایی رشد می کند و با انواع زمین ها سازگار است.یونجه در مرحله جوانه زدن به شوری خاک حساس است ولی بعد از رشد و نمو و ریشه دادن سازش خاصی نسبت به شوری خاک از خود نشان میدهد.
یونجه معمولی medicago sativa: یونجه معمولی مهم ترین گیاه علوفه ای جهان و اولین گیاه علوفه ای اهلی شده است.
توزیع یونجه وحشی در جهان[ویرایش]
موطن اصلی یونجه ایران و جنوب غربی آسیاست. این گیاه در ۴۷۰ پیش از میلاد مسیح از ایران به یونان برده شده و از آن جا به سایر کشورها منتقل شده است. در اروپا به این گیاه لوکرن lucern و در زبان انگلیسی و آمریکایی به آن آلفالفا Alfalfa و گاهی مدیک می گویند. این گیاه به علت این که به مادها تعلق داشته “مدیک” نامیده شده. این واژه در ادبیات لاتین”مدیکا” نامیده می شود و در اصطلاحات علمی گیاه شناسی به”مدیک گو” تبدیل شده و به این شکل به کار برده می شود. یونجه به علت غنی بودن از پروتئین، کلسیم، ویتامین و نیز به دلیل خوش خوراک بودن و درصد کم سلولز در ردیف مهم ترین گیاهان علوفه ای قرار گرفته است. سطح زیر کشت یونجه در جهان حدود ۳۵ میلیون هکتار است. در حال حاضر بزرگ ترین تولید کننده یونجه در جهان آمریکاست که حدود یک سوم سطح زیر کشت دنیا را دارد. از حدود ۳۵ میلیون هکتار یونجه کاری، دو میلیون هکتار آن مربوط به بذری است که در ایران کشت می شود. میانگین محصول یونجه حدود پنج تن در هکتار است و متوسط عملکرد دیم آن نیز ۷۵۰ کیلوگرم در هکتار است. البته با توجه به آب و هوای منطقه بین چهار تا ۱۲ تن علوفه خشک در هر هکتار تولید می شود.
دانه یونجه[ویرایش]
ریشه یونجه در خاک مناسب تا عمق هفت متر هم فرو می رود. آب زیر زمین را بخوبی جذب می کند و در سال دوم نسبت به خشکی مقاوم می شود. اگر خاک شنی باشد، ریشه خیلی باریک نفوذ می کند و رشد فرعی ندارد که این نیز خوب نیست. در خاک مناسب ریشه فرعی و اصلی بخوبی تشکیل می شود. لازم به تذکر است که خاک مناسب یونجه خاک شنی و رسی است. در یونجه هر قدر ساقه بیشتر باشد، عملکرد بهترمی شود. بنابراین برداشت یونجه باید از ارتفاع ۱۰ سانتی متر به بالای خاک انجام شود. ریشه باید عمیق رشد کند و پراکندگی مناسبی داشته باشد. بنابراین بهترین زمان کاشت یونجه پاییز است. چون تا بهار برداشت نمی شود. ریشه در شرایط مناسب روزانه دو سانتی متر رشد می کند. پس در طول شش تا هشت ماه پس از جوانه زدن طول ریشه به یک متر می رسد. لازم به یادآوری است که رشد ریشه در ابتدا ناچیز است. قطر ساقه به بین ۱/۵ تا سه میلی متر می رسد. ساقه معمولاً در بعضی از یونجه ها توخالی است.
آب و هوای مناسب کشت یونجه
یونجه گیاه بومی نواحی گرمسیری است و نسبت به خشکی مقاوم است. ولی به طور کلی در هرگونه آب و هوایی رشد می کند و با انواع زمین ها سازگار است. البته کشت آن در خاک های حاصل خیز و مناسب بهترین عملکرد را دارد و در زمین های شنی و هوای سرد محصول چندانی نمی دهد. یونجه در بهار زودتر از سایر گیاهان علوفه ای رشد و نمو می کند. به طورکلی یونجه در برابر شرایط نامناسب اقلیمی نسبتاً مقاوم است. در هر سال بر حسب شرایط محیطی می توان چهار تا پنج چین یونجه برداشت کرد.
خاک مناسب کشت یونجه[ویرایش]
یونجه در مرحله جوانه زدن به شوری خاک حساس است ولی بعد از رشد و نمو و ریشه دادن سازش خاصی نسبت به شوری خاک از خود نشان میدهد. خاکهای عمیق با بافت سبک تا متوسط و حاصلخیز مناسب کشت یونجه هستند. و PH مناسب آن بین ۵/۶ تا ۵/۷ است. این گیاه در خاکهای آهکی به خوبی عمل آمده و جزو گیاهان آهک دوست میباشد.
یونجه در خاکهای شور و آهکی رنگ سبز تیره از خود نشان میدهد.
یونجه را نباید در زمینهایی که خاک آن رسی با تحت الارض غیر قابل نفوذ است کشت نمود. خاکهایی که دارای آب تحت الارض هسنتد مناسب رشد و نمو یونجه نمیباشند و موجب نابودی بوته های یونجه میگردند. خاکهای شنی نامرغوب رشد و نمو یونجه را سریع و بهتر نموده و طول عمر آن را کم مینمایند. بطور کلی خاکهای لیمونی حاصلخیز با تحت الارض قابل نفوذ بهترین نوع خاک برای رشد و نمو یونجه میباشند.
چنانچه بخواهیم در یک زمین رسی لیمونی با PH کمتر از ۵/۶ اقدام به کشت یونجه نماییم باید طبق جدول زیر عمل نماییم.
انواع یونجه زراعی داخلی و خارجی[ویرایش]
یونجه همدانی: در برابر سرما مقاوم بوده و ارتفاع آن بیش از سایر ارقام سردسیری و نیمه گرمسیری است. به طوری که ارتفاع ساقه به ۸۰ تا ۹۰ سانتی متر می رسد. برگ های آن کوچک تر و نازک تر و باریک تر از سایر ارقام است. این رقم در ارتفاعات زیاد بخوبی رشد می کند. دانه های آن کوچک و در حدود یک تا ۱/۲ میلی متر است. یونجه همدانی رنگ بنفش دارد و برای کشت در مناطق سرد و مرتفع مناسب است.
رقم رنجر: این یونجه چند ساله بوده و مرکز اصلی آن در آمریکاست. در اصل ترکیبی از یونجه های هند و ترکیه و آمریکاست. این رقم در مقابل سرما مقاومت زیادی دارد. شکل ظاهری آن شبیه به یونجه همدانی است، ولی میزان محصول آن تا پنج برابر یونجه همدانی است. ریشه اش در برابر بیماری ها بخصوص”نماتود” مقاوم است. ارتفاع یونجه رنجر از همدانی بیشتر است. تعداد چین آن نیز از یونجه همدانی بیشتر است.
یونجه کدی: مرکز عمل آمدن آن آمریکاست. این یونجه در برابر سرما مقاوم است. به آب کمی نیاز دارد. در مناطق کوهستانی به صورت دیم کشت می شود. به طوری که در ارتفاعات البرز و آذربایجان غربی و سایر مناطق سرد بخوبی رشد می کند. در مناطق معتدل هم در شرایط کم آبی محصول خوبی می دهد.
قره یونجه: مرکز عمل آوری آن آذربایجان است. در برابر سرما مقاوم است و برای کشت بصورت یونجه یکساله و حتی دیم در مناطق سرد بخصوص آذربایجان مناسب است.
یونجه سیمرجنسک یا: مرکز اولیه آن شوروی سابق است. مقاومت آن در برابر سرما و خاک های نامناسب بخصوص خاک شنی بالاست و نسبت به خشکی خیلی مقاوم است. این یونجه برای مناطق مرتفع مناسب است. لازم به تذکر است که بهتر است یونجه “کدی”، “سیمر جنسک یا” و “رنجر” را در مناطقی که میزان بارندگی آن بین ۲۵۰ تا ۳۰۰ میلی متر است بصورت دیم بکاریم.
یونجه ۲۱۲۲: منشأ این یونجه ترکیه است. نیاز آن به آب بیش از سایر ارقام یونجه های یکساله است. بصورت دیم قابل کشت است و برای آن که در شرایط دیم محصول خوبی بدهد باید میزان بارش آن حدود ۳۵۰ میلی متر باشد.
یونجه یزدی: نسبت به گرما و خشکی مقاوم است و ارتفاع ساقه آن به حدود ۵۰ تا ۶۰ سانتی متر می رسد. برگ ها درشت تر و ضخیم تر از یونجه همدانی است. برگ ها از نژاد همدانی بازتر است و مقدار کرک در یونجه یزدی بیشتر از یونجه همدانی است. به علت گرم و خشک بودن منطقه، ساقه ها قوی تر و ضخیم تر از یونجه همدانی است. این یونجه برای مناطقی هم چون اطراف تهران، یزد و کرمان مناسب است.
یونجه بمی: در برابر گرما بسیار مقاوم است. ارتفاع آن ۶۰ تا ۶۵ سانتی متر است. برگ ها بزرگ و پهن بوده و کرک های زیادی دارد. مقاومت یونجه بمی در برابر گرما و خشکی بیشتر از یونجه یزدی است. دانه های بمی از یزدی بیشتر است. برای کاشت در مناطق جیرفت و خوزستان و بم مناسب است. در مناطق گرم ده تا ۱۲ چین در هکتار در سال برداشت می شود.
یونجه بغدادی: از عراق وارد ایران شده. ارتفاع بوته ۱۰۰ سانتی متر است. برگ ها خیلی بزرگ و پوشیده از کرک است. یونجه بغدادی در برابر شوری مقاوم است. نیاز آبی بالایی دارد. در صورتی که از آب شور برای آبیاری استفاده کنیم، دور آبیاری را باید دو تا سه روز در نظر بگیریم. از یونجه بغدادی در شرایط مطلوب زراعی مانند منطقه خوزستان می توان تا ۲۰ تن در هکتار هم محصول خشک برداشت کرد. لازم به تذکر است که سرعت ترمیم اندام های هوایی یونجه بغدادی بالاست.
یونجه نیک شهری: ارتفاع بوته بین ۱۰۰ تا ۱۱۰ سانتی متر است. برگ ها پهن و بزرگ بوده، مقاومت آن در برابر گرما بیش از سایر ارقام ایرانی است و تا دمای حدود ۵۰ درجه سانتی گراد را بخوبی تحمل می کند ولی در سرمای ۵۰- سانتی گراد از بین می رود. نیاز آبی و غذایی بالایی دارد و در شرایط خوب زراعی تا ۲۰ تن علوفه خشک نیز می توان تولید کرد و در یک سال زراعی بین ۱۷ تا ۱۸ چین از آن را می توان برداشت کرد.
یونجه مائوپا: منشأ آن آمریکاست. در اصل از تلاقی یونجه های آمریکایی و آفریقایی به وجود آمده و در حقیقت از یونجه ای به نام آفریکن African حاصل شده. این یونجه در برابر گرما و خشکی بسیار مقاوم است. تعداد برگ های آن نسبتاً زیاد و پر محصول است. ولی در برابر سرما حساس و ضعیف است. این یونجه برای مناطق گرم کشور مناسب است.
یونجه درختی: حدود ۲۷ سال پیش وارد ایران شده. تعداد زیادی شاخ و برگ دارد. نسبت به خشکی مقاوم است و برای مناطق بادخیز کشور مناسب است.
يونجه ، فوايد و آفات آن[ویرایش]
یونجه از نظر اینکه دارای بسیاری از مواد معدنی میباشد شیره آن برای بچههایی که در حال رشد هستند و اسخوان بندی محکمی ندارند بسیار مفید است. حتی امروزه پودر این گیاه را در داروخانهها میفروشند که آن را میتوان برای بچههای شیر خوار مصرف کرد.
ارقام یونجه[ویرایش]
ارقام مختلف یونجه ••ارقام یونجههای ایرانی عبارتاند از: همدانی، بمی، یزدی، قره یونجه، بغدادی، مهاجرانی، قره یونجه خورونده، هراتی، افغانی، فامنین و ……
• ارقام یونجه خارجی موآپا – سونورا – سی ریور –سکوئل – ماسیرسا- رنجر- کانادایی- هاردیگان- ترکستانی و………
کشاورزی یونجه
در مناطقی که دارای زمستانهای معتدل هستند بهتر است بونجه را در پاییز به اندازه کافی زود کاشت.تا قبل از اینکه سرما رشد آن را متوقف کندگیاه بتواند مستقر شود. و در مناطقی که دارای زمستانها سرد هستندگیاه باید در بهار کشت شود و کشت آن باید زود انجام شود تا قبل از شروع گرما تابستانه گیاه مستقر شود.کاشت یونجه با بذر کار بر کاشت با دست ترجیح دارد. و فاصله بین ردیفها ۱۴۰-۱۵۰سانتی متر و عمق کاشت ۱-۳ سانتی متر در نظر گرفته شده. از علفها هرز برای این گیاه سس است که بسیار خطر ناک است و میتواند کل منطقه را آلوده کند و میتوان با نفت یا علف کشها تماسی یا سوزاندن آن را کنترل نمود. مقدار آب مورد نیاز یونجه در سال تقریباً ۱۰۰۰ تا ۲۰۰۰ میلی متر است
تناوب یونجه با گیاهان دیگر[ویرایش]
در تناوب یونجه برای گیاهی که بعد از خودش کاشته میشود بسیار سودمند است.(به علت داشتن ریزوم وفعالیت ریبزوبیوم کننده نیتروژن)البته برای اینکه چنین اتفاقی بیقتد باید زمانی که هنوز عملکرد خوبی دارد باید آن را زیر خاک نمود.اگر در زیر رو نمودن آن تاخیر کنیم یا مورد حمله علفها هرز قرار گیرد دیگر برای گیاه بعدی سودمند نخواهد بود.
علف هرز سس یونجه
رنگ رشتههای این گیاه سس نارنجی مایل به زرد است.مهمترین میزبان آن یونجهاست. سس نه تنها طعم یونجه را به عنوان علوفه نامطلوب میسازد بلکه آن را تا حدی نیز سمی مینماید. در صورت کنترل ننمودن آن محصولاز نظر کمی و کیفی کاهش یافته و عمر مزرعه کوتاه میشود. میزبانهای دیگر این سس عبارتاند از : چغندرقند. بعضی از سبزیهای جالیز. شبدر قرمز. نخود سفید. سسی که معمولاً به علفهای هرز کنار مزارع و جادهها. به خصوص خارشتر میزند. از این نوع سس است.
طریقه مبارزه با سس یونجه[ویرایش]
• استفاده از بذور خالص برای کاشت یونجه
• استفاده از کودهای غیر آلوده به سس
• کاشت یونجه در اواخر تابستان یا در پاییز به جای بهار آلودگی اولیه سس را با رسیدن فصل سرما از میان میبرد.
• کاشت با تراکم بالا ایجاد سایه نمینماید و از جوانه زدن سس جلوگیری به عمل میآورد.
• در مناطقی که یونجه باید در بهار کاشته شود میتوان از ۱۵-۱۲کیلو گرم در هکتار علف کش دکتال (کلرتال دیمیتل۷۵درصد پودر)قبل از سبز شدن یونجه و علفهای هرز از جمله سس استفاده نمود. در یونجه چند ساله (از سال دوم به بعد)دکتال را میتوان در اواخر زمستان اندکی قبل از رویش بهاره یونجه سمپاشی نمود. هنگام مصرف این علف کش زمین باید از رطوبت کافی برای تاثیر بیشتر سم برخوردار باشد. بنابراین در صورت خشک بودن زمین یک نوبت آبیاری مزرعه توصیه میشود.
• در صورتی که پیشگیریهای فوق انجام نشد و یا به عللی موثر واقع نشد و مزرعه باز هم به سس آلوده گردید لکههای آلوده به سس را میتوان به روشهای زیر از میان برد : پاشیدن محلول۱٪ پاراکوت(یا۳لیتر در هکتار)در منطقه آلوده به سس. سوزانیدن منطقه آلوده توسط شعله افکن و یا وسایل مشابه. پاکسازی مکانیکی منطقه از سس و بیرون بردن انگل به خارج از مزرعه.
• در صورتی که منطقه وسیعب از مزرعه به سس آلوده باشد میتوان توسط علفکش رانداپ(گلیفوزیت۴۱درصد ای سی) به میزان ۷۳۰-۳۶۰سی سی در هکتر زمانی که یونجه ارتفاع ۲۵- ۲۰ سانتی متر داشته باشد سمپاشی نمود. این سمپاشی باید یک با پس از ده روز تکرار شود. در یونجه سال اول سمپاشی باید در زمان ۸ برگی یونجه انجام پذیرد.
• در زمان آلوده بودن یونجه به سس برداشت محصول باید قبل از به بذر رفتن سس صورت پذیرد تا از انتشار بذر ممانعت شود.
• از سال دوم به بعد تاخیر در برداشت یونجه با سایه انداختن روی زمین مانع جوانه زنی بذر سس میشود
• درزمان الوده بودن واز چین دوم میتوان از سم پرسوئیت نیز استفاده نمود.
اثر علف کشها برروی سایر علفهای هرز یونجه
بررسی و آزمایش اثر چند علفکش بر روی علفهای هرز یونجه در آذربایجانشرقی در دو منطقه محل اجرای طرح (مراغه - بستانآباد)نشان دادهاست کهاستفاده از علفکشهای بنتازون ۳ و ۲/۵ لیتر در هکتار، متری بوزین ۷۰۰-۱۰۰۰ گرم در هکتار نسبت به شاهد بدون وجین اختلاف معنیداری داشته از نظر تاثیر بر روی علفهای هرز پهنبرگ در یک سطح آماری قرار گرفتند. علفکشهای متری بوزین ۱۰۰۰ و ۷۰۰ گرم در هکتار، هالوکسی فوپ اتیل ۲ لیتر در هکتار، فلوآزیفوپ بوتیل ۲ لیتر نسبت به شاهد بدون وجین اختلاف معنیداری داشته و از نظر تاثیر بر روی علفهای هرز باریک برگ در یک سطح واقع شدهاند.
خواص دارویی[ویرایش]
یونجه از نظر طب قدیم ایران گرم است. البته تاره آن گرم و تر و خشک شده آن گرم و خشک است.
• یونجه از نظر اینکه دارای بسیاری از مواد معدنی میباشد شیره آن برای بچههایی که در حال رشد هستند و اسخوان بندی محکمی ندارند بسیار مفید است. حتی امروزه پودر این گیاه را در داروخانهها میفروشند که آن را میتوان برای بچههای شیر خوار مصرف کرد. برای تهیه شیره یونجه باید مقدر ۳۰۰ گرم یونجه را در یک لیتر آب ریخت و آنرا جوشانید تا مقدر آب آن به نصف تقلیل یابد سپس آنرا صاف کرده و مقدر کمی عسل به آن اضافه کنید که بصورت شربت داراید. مقدر مصرف برای اطفال ۲۰۰ گرم در روز است و برای اطفال شیرخوار حدود ۵۰ گرم یم باشد که میتوان به شیر آنها اضافه نمود. اشخاص بزرگسال هم برای بالا بردن انرژی میتوانند از این شیره استفاده کنند.
• یونجه رابصورت تازه و یا جوانه آنها رابا سالاد میل کنید. جوانه یونجه را بصورت بسته بندی شده میتوانید از سوپر مارکتها خریدری کنید.
• یونجه ملین است.
• یونجه دو برابر اسفناج آهن دارد بنابراین خون ساز است و برای کسانیکه به کم خونی مبتلا هستند مفید است.
• یونجه بعلت درا بودن آهن برای درمان بیماری راشیتیسم بکار میرود.
• عوارض کمبود ویتامین ث با خوردن یونجه از بین میرود.
• یونجه تازه در بسیاری از کشورها مانند چین و روسیه و آمریکا به مقدر زیاد بجای اسفناج مصرف میشود.
• یونجه را در داروخانهها و فروشگاههای گیاهان دارویی و یا برخی از داروخانهها بصورت پودر، کپسول و قرص بفروش میرسانند. مقدرمصرف آن سه قرص در روز است.
Medicago sativa۰.jpg
•با همه مزایایی که یونجه دارد در خوردن تازه آن نباید زیاده روی کرد زیرا بسیار نفاخ است و حتی حیواناتی که به مقدر زیاد از آن میخورند بعلت گاز زیاد ممکن است تلف شوند.
• ضماد پخته یونجه را اگر روزی چند بار روی اعضایی که رعشه دارند بگذارید آنها را شفا میدهد.
• تخم یونجه قاعده آور است و برای این منظور تخم یونجه را بصورت دم کرده مصرف کنید.
• دم کرده یونجه درمان اسهال است.
• برای نرم کردن سینه و تسکین سرفه روزی ۲-۳ فنجان دم کرده تخم یونجه را مصرف کنید.
• برای درمان رعشه تخم یونجه را در روغن زیتون بریزید و مدت یک هفته جلوی آفتاب بگذارید سپس آنرا صاف کنید و روزی چند قاشق از آنرا بخورید و همچنین روی اعضایی که رعشه دارند بمالید.
• یونجه حاوی مقدرزیادی ویتامین است. کوبیده آن زخم را به سرعت الیتام داده و از خونریزی جلوگیری میکند.
مواد معدنی وپروتینها[ویرایش]
یونجه سرشار از ویتامینهای A،C،E،K و همچنین دارای آمیلاز که آنزیم مخصوص هضم مواد نشاستهای است میباشد.
آنزیمهای بسیاری در یونجه یافت میشود بهعنوان مثال میتوان از امولسین، اینورتاز، و پکتیاز نام برد. یونجه دارای حدود ۲۰٪پروتئین میباشد پروتئینهای موجود در یونجه عبارتاند از:
لیزین، آرژنین، هیستیدین، آدنین، فنیل آلانین، آسپاراژین و سیستین. یونجه دارای اسید فسفریک نیز هست. یونجه همچنین دارای منیزیوم، آهن و مقدر جزئی ارسنیک و سیلیس است. بنابراین یونجه از نظر مواد غذایی بسیار قوی است و غذای خوبی برای انسان و حیوانات است.
منبع[ویرایش]
کشاورزی نوین عارف