شرکت های دانش بنیان
شركت‌های دانش‌بنیان، نوك پیكان اقتصاد مقاومتی
روح‌الله ابوجعفری
شركت‌های دانش‌بنیان ایرانی می‌توانند پیام‌آور انقلاب در قالب صادرات و
انتقال فناوری به كشورهای مسلمان باشند.
۲۲ بهمن سال ۱۴۳۵ (سال مرجعیت علمی ایران)
خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران:
در مراسم هفتاد و هشتمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی، یكی از بزرگترین شركت‌های ارائه‌ی خدمات سلامت در جهان به نام شركت قانون ابوعلی سینا، از فناوری جدیدی برای پیشگیری از بیماری سرطان از مواد فراوری‌شده‌ی نانویی در آزمایشگاه فضایی مریخ رونمایی كرد. محققان معتقدند بدون تردید این امر روش‌های گذشته‌ی مبتنی بر شیمی‌درمانی و حتی روش‌های جدید مبتنی بر مهندسی ژنتیك را با چالش بسیار مهمی روبه‌رو خواهد كرد.۱
اگر حدود نیم قرن پیش به شما می‌گفتند كه كشور كره‌ی جنوبی تا ۴۰ سال آینده، یكی از صادركنندگان طراز اول تلفن‌های همراه در جهان (كه در آن برهه محصولی تخیلی بود) می‌شود، واكنش‌تان چه می‌بود؟ احتمالاً خیلی‌ها می‌گفتند غیر ممكن است. چون در آن برهه، اقلام صادراتی كشور كره، تنها ماهی و چند قلم كالای كم‌ارزش دیگر بود. این در حالی است كه كشور ما در حال حاضر از فناوری تولید و ارسال ماهواره به فضا برخوردار است و در فناوری نانو دارای رتبه‌ی تك‌رقمی است. پس واقعی بودن خبر فوق اصلاً دور از انتظار نیست.
قطعاً گذار ما از
اقتصاد نفتی به
اقتصاد دانش‌بنیان به ملاحظات و الزامات فراوانی نیازمند است؛ اما نوك پیكان تحقق این هدف، گسترش نهادهایی مانند شركت‌های دانش‌بنیان هستند۲ كه نیاز جامعه‌ی بشری را با فناوری‌های درون‌زا پاسخگو هستند.
در این نوشتار، برخی ملاحظات توسعه‌ی شركت‌های دانش‌بنیان در ایران كه به فرموده‌ی رهبر انقلاب اسلامی، بهترین نماد
اقتصاد مقاومتی هستند۳ مورد بررسی قرار خواهد گرفت:
نقش ارزش‌های انقلابی در شركت‌های دانش‌بنیان[ویرایش]
انقلاب اسلامی برای در انداختن طراحی نوین در جهان مدرن غربی پا به عرصه‌ی ظهور گذاشت. بنابراین مبانی مادی غربی نمی‌تواند تنها موتور محركه‌ی انسان‌ها و نهادها در این جامعه باشد. برخی از تجربیات نوآورانه كه در قالب شركت‌های دانش‌بنیان ظهور داشته است، ناشی از اخلاص، ایثار و ازخودگذشتگی انسان‌هایی است كه در برابر فضای اقتصاد دلالی كشور، فكر و سرمایه‌ی خویش را به این سمت سوق داده‌اند. این موضوع باید تقویت شود و در شناخت چنین عناصری شاخص‌های دقیق‌تری برای هدایت اعتبارات تدوین گردد.
اعتماد به نفس و آرمان‌خواهی، كلید توسعه شركت‌های دانش‌بنیان[ویرایش]
توسعه‌ی علم و نوآوری در آن نیازمند زحمات فراوانی است. كشورها در این زمینه هزینه‌های زیادی را انجام می‌دهند و از آن‌جا كه این فعالیت‌ها با نااطمینانی بالایی همراه است، گاهی بسیاری از آن فعالیت‌ها نیز به ثمر نمی‌رسد. به عنوان مثال یك فناوری در حوزه‌ی اكتشاف و تولید نفت، از زمان طرح ایده‌ی اولیه تا هنگامی كه به ۵۰ درصد سهم بازار برسد، به حدود ۳۰ سال زمان احتیاج دارد.
اما نباید فراموش كنیم كه یكی از اقدامات استعمار در عقب نگه‌داشتن كشورها، سخت نشان دادن حوزه‌های توسعه‌ی فناوری و نوآوری است. ابزارهایی همچون زیاد نشان دادن هزینه‌ها و امكانات برای توسعه‌ی محصولات و خدمات دانش‌بنیان نشان از این حربه دارد. از طرف دیگر استانداردهای سخت‌گیرانه‌ای كه در این حوزه‌ها وضع می‌گردند، همچون دیوارهای شیشه‌ای حدودی را برای ورود به این عرصه تعیین می‌كنند.
بنابراین شركت‌های دانش‌بنیان باید با اعتماد به نفس و حفظ آرمان‌خواهی، برای اقتدار جمهوری اسلامی تجربیات موفق این حوزه را بیشتر تكرار كنند.۴ در حوزه‌ی صنایع دفاعی، دارو و مواد پیشرفته می‌توان مثال‌هایی از موفقیت این خودباوری و تكیه بر آرمان‌خواهی ذكر كرد كه نشان می‌دهد حضور افرادی با این ویژگی‌ها در چنین بنگاه‌هایی به پیمودن یك راه چند ده ساله در بازه‌ی زمانی بسیار كوتاه‌تر، چه كمك شایانی كرده است.
لزوم حفظ و توسعه نوآوری در مرزهای دانش بشری[ویرایش]
با توجه به امكاناتی كه كشورهای استعماری غربی ظرف چند صد سال گذشته فراهم كرده‌اند و البته با تلاش‌های فراوان مردم این كشورها، حدود توانمندی بشر در تولید محصولات و خدمات جدید بسیار افزایش پیدا كرده است. شركت‌های دانش‌بنیان ایرانی باید بتوانند مبتنی بر ارزش‌های اسلامی، مرز و دانش بشری را گسترش داده و نسبت به خلق راه‌كارهای جدید حل مسائل رفاهی بشر اقدام كنند.۵ آن‌ها نباید فقط سعی در انتقال و كپی‌برداری از محصولات كشورهای غربی داشته باشند. لازمه‌ی این كار حفظ تخصص و تعهد و ارتقای آن‌ها در كنار یكدیگر است، تا بتوان نوآوری سازنده‌ای انجام داد.
شركت‌های دانش‌بنیان نوك پیكان اقتصاد مقاومتی[ویرایش]
همان‌گونه كه در مسأله‌ی انرژی هسته‌ای مشخص شده است، غرب با توسعه‌ی علم و فناوری در ایران مخالف است و ثمره‌ی این توسعه در ایجاد شركت‌های دانش‌بنیان برای خدمت به مردم ظهور پیدا می‌كند. بنابراین تبدیل علم و ایده به ثروت، كارویژه‌ی اصلی شركت‌های دانش‌بنیان می‌باشد كه در این مسیر، تشكیل یك اقتصاد مقاومتی برای پشتیبانی و حفظ این شركت‌ها جهت دستیابی به اهداف فوق بسیار اساسی است.۶
شركت‌های دانش‌بنیان در كشور با خلاقیت جوانان و دانشمندان ایرانی شكل می‌گیرند، اما به واسطه‌ی ضعف نظام تدبیر امور -به‌خصوص در ابعاد اداری (اموری مانند مجوزها و استانداردها)، تأمین مالی و بازار مناسب برای فعالیت‌ها- با مسائل جدی روبرو می‌شوند كه این مسائل در نهایت باعث عدم پایداری عمر این شركت‌ها می‌شوند.
لزوم همراهی فضای كلان كشور برای توسعه این شركت‌ها[ویرایش]
در صورتی كه این شركت‌ها به وظیفه‌ی خود به درستی عمل كنند، فضای كلان كشور نیز باید مانند باغ، فضای مناسب را برای چنین گل‌هایی فراهم كند.۷ هم‌راستایی بقیه‌ی بخش‌های جامعه اعم از اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و حتی آموزشی از اهمیت بالایی برخوردار است. با شكل‌گیری اقتصاد دلالی، بروكراسی دولتی طولانی، فساد گسترده‌ی اداری و غیر اداری، عدم وجود دیپلماسی مناسب و در نهایت عدم هم‌راستایی مؤلفه‌های قدرت در جمهوری اسلامی برای تقویت این بنگاه‌ها باعث می‌شود تا شركت‌های دانش‌بنیان در ابتدای شكل‌گیری از بین بروند و اثرات جبران‌ناپذیری بر پیكره‌ی نظام اقتصادی كشور برجای بگذارند. به عنوان مثال قوانین موجود در كشور كه مطابق با نیازهای شركت‌های دانش‌بنیان تدوین نشده‌اند، مانعی برای توسعه‌ی این شركت‌ها به شمار می‌روند. مثلاً مالیات بر شركت‌های دانش‌بنیان باعث شده است تا میزانی از نقدینگی كه می‌تواند صرف تحقیق و توسعه و نوآوری شود در قالب مالیات پرداخت شده و در گردشی مجدد در قالب بودجه‌ی دانشگاه‌ها یا شركت‌های دانش‌بنیان در قالب كمك ارائه شود. این مسأله یك دور را به وجود می‌آورد كه موجب عدم بهره‌وری است. در ادامه به برخی از ابعاد همراهی فضای كلان كشور اشاره می‌شود:
← لزوم سیاست‌گذاری و مدیریت جامع همیشه دولت‌ها برای این حوزه به طور خاص برنامه‌ریزی‌های دقیق و منسجمی ارائه كرده‌اند. تجربه‌ی كشورهایی مانند ژاپن، آلمان و حتی آمریكا در این زمینه نشان می‌دهد علی‌رغم شعارهای لیبرالیستی در حوزه‌های اجتماعی، در این موضوع با تدبیر ورود كرده‌اند و توفیق‌های زیادی هم به دست آورده‌اند. اولویت‌گذاری و مدیریت تحقیق و پژوهش، تشكیل نظام ملی نوآوری، پویایی و ارزیابی دقیق برنامه‌ها در این حوزه، همگی از سنگینی وظیفه‌ی دولت‌ها برای بررسی دقیق و كارشناسی و ارائه‌ی برنامه‌های منسجم حكایت می‌كند.
← لزوم تأمین مالی متناسب با فعالیت‌های نوآورانه فعالیت‌های نوآورانه توأم با ریسك و نیازمند نگاه بلندمدت است. در فضای تورم‌زده و فعالیت‌های سوداگرانه‌ی كشور، نهادهای مالی هم‌راستا با فعالیت‌های نوآورانه شكل نگرفته‌اند و حتی خلاف جهت هدف پشتیبانی از این شركت‌ها، آن‌ها را با محدودیت نقدینگی روبرو كرده‌اند. برای حل این مسأله نیازمند باز مهندسی نظام مالی كشور از صدر تا ذیل هستیم. سیاست‌های پولی و مالی چه در دولت و چه در بانك مركزی از یك طرف و از طرف دیگر وجود نهادهای تخصصی مالی مانند صنعت سرمایه‌گذاری ریسك‌پذیر و یا بانك‌های توسعه‌ای برای حمایت از این شركت‌ها ضروری است. توسعه‌ی نهادهای تخصصی جهت گسترش نوآوری در كشورهای پیشرفته به عنوان یك سیاست اصلی به رسمیت شناخته شده است و منابع فراوانی از این طریق تخصیص پیدا می‌كند.
← بازار داخلی، مهمترین دارایی شركت‌های دانش‌بنیان هدف نهایی تولید كالا فروش آن در بازار است. بنابراین دسترسی به بازار و حفظ آن برای بقای این شركت‌ها ضروری است. مهمترین بخش ساماندهی بازار داخلی نیز بازار خریدهای دولتی است كه باید توسط مقررات لازم تدابیری اندیشیده شود تا بازار داخلی در اختیار این شركت‌ها قرار گیرد. بنابراین اول دولت باید به این امر پیردازد و سپس مردم نسبت به خرید محصولات دانش‌بنیان ایرانی اقبال كنند. لازم به ذكر است كه قوانینی برای استفاده از حداكثر توان داخلی و حمایت از بنگاه‌های دانش‌بنیان در كشور تصویب شده است كه متأسفانه به واسطه‌ی عدم طراحی مناسب و در نظر نگرفتن ضمانت‌های اجرایی لازم تأثیرگذار نبوده‌اند.
← لزوم حمایت دستگاه دیپلماسی برای بازاریابی بین‌المللی ویژگی محصولات دانش‌بنیان به‌گونه‌ای است كه ظرفیت تولید یك شركت گاهی از كل نیاز كشور بیشتر خواهد بود. به عنوان مثال چند گرم داروی بیوتكنولوژی برای مصرف یك‌سال كشور كافی است. بنابراین برنامه‌ریزی برای صادرات تا به ظرفیت اقتصادی رسیدن بسیار اساسی است. شاخص فعالیت دستگاه دیپلماسی باید با نگاه به علم و فناوری و توسعه‌ی آن در نظر گرفته شود. سایر دستگاه‌هایی كه به امور خارج از كشور نیز می‌پردازند باید این امر را در نظر بگیرند. به‌خصوص رایزنان بازرگانی باید نسبت به این امر حساسیت بیشتری به خرج داده و برای نفوذ در بازارهای كشورهایی كه مأمور شده‌اند، خدمات متفاوت و فراوانی را به شركت‌های ایرانی ارائه دهند. از طرف دیگر شركت‌های دانش‌بنیان ایرانی می‌توانند پیام‌آور انقلاب در قالب صادرات و انتقال فناوری به كشورهای مسلمان باشند.
پی‌نوشت‌ها[ویرایش]
۱. ایده‌ی اولیه‌ی این خبر از بخش سخن آغازین كتاب نیكوكاران نابكار: افسانه‌ی تجارت خارجی آزاد و تاریخچه‌ی پنهان سرمایه‌داری، پرفسور هاچون چنگ، ترجمه‌ی آقایان میرمحمود نبودی ومهرداد شهابی اخذ شده است.
۲. ما اگر بخواهیم از این وضعیت
به نفت نجات پیدا كنیم و به رشد اقتصادىِ حقیقى نائل شویم، راهش تكیه‌ى به علم است؛ این هم از راه تقویت همین شركت‌هاى دانش‌بنیان، عملى است. ۱۳۹۱/۵/۸
۳. به نظر من یكى از بخش‌هاى مهمى كه می‌تواند این اقتصاد مقاومتى را پایدار كند، همین كار شماست؛ همین شركت‌هاى دانش‌بنیان است؛ این یكى از بهترین مظاهر و یكى از مؤثرترین مؤلفه‌هاى اقتصاد مقاومتى است؛ این را باید دنبال كرد. ۱۳۹۱/۵/۸
۴. نوآورى و ابتكار، شجاعت علمى، اعتماد به نفس شخصى و ملى و كارِ متراكم و انبوه، علاج كارِ پیشرفت علمى ماست. مخاطب این هم اساتید دانشگاهند. ۱۳۸۵/۷/۱۳
۵. عزت ملى در عرصه‌ى علم به این است كه جوان دانشجوى او، پژوهشگر او، عالمِ محقق او سعى كند مرزهاى علم را درنوردد - نهضت نرم‌افزارى و تولید علم- و علم را تولید كند. ۱۳۸۸/۳/۱۴
۶. سیاست‌های كلی اقتصاد مقاومتی؛ ۱۳۹۲/۱۱/۲۹
۱- تأمین شرایط و فعال‌سازی كلیه‌ی امكانات و منابع مالی و سرمایه‌های انسانی و علمی كشور به منظور توسعه‌ی كارآفرینی و به حداكثر رساندن مشاركت آحاد جامعه در فعالیت‌های اقتصادی با تسهیل و تشویق همكاری‌های جمعی و تأكید بر ارتقاء درآمد و نقش طبقات كم‌درآمد و متوسط.
۷. فضاى عمومى كشور بایستى فضاى ترویج، تولید، گسترش و تحقیق علم و پرورش عالِم و محقّق باشد. ۱۳۸۲/۱۱/۲۱
