امنیت غذایی
بنابر تعریف
سازمان ملل در سال ۱۹۸۶،
امنیت غذایی را دسترسی همه مردم به غذای کافی در تمام اوقات برای داشتن یک جسم سالم می‌دانند.
طبق این تعریف موجود بودن غذا، دسترسی به غذا و پایداری در دریافت غذا سه عنصر اصلی می‌باشند.
امنیت غذایی[ویرایش]
امنیت غذایی و
ایمنی غذا از واژه هایی مهم و کاربردی است که امروزه در
اسناد توسعه ای به آن پرداخته شده‌است و از سوی مسوولان به کار گرفته می‌شود.
امنیت غذایی به دسترسی همه افراد یک
جامعه، در تمام ادوار
عمر به غذای کافی و
سالم برای داشتن
زندگی سالم و فعال گفته می‌شود و در آمد
خانوار از عوامل مهم در تامین امنیت غذایی در یک
نظام اجتماعی می‌باشد.
عامل مهم دیگر در تامین امنیت غذایی جامعه،
ذائقه و
دانش تغذیه‌ای
خانواده ها در نحوه
تخصیص بودجه برای تهیه بهترین نوع غذای در دسترس و چگونگی تقسیم غذا در خانواده می‌باشد.
امنیت غدایی زمانی تامین می‌شود که سرانه
سبد غذایی خانواده به صورت صحیح انتخاب و تهیه شود، برای افراد
خانواده کافی و به صورت صحیح طبخ شود تا عناصر و مواد غذایی سالم و صحیح به
سلولها و اندام‌های بدن برسد.
برای تامین امنیت غذایی در یک
کشور و
نظام اجتماعی باید سازمانها و
نهادها با هم همکاری داشته باشند و با هماهنگی یک سازمان متولی امنیت غذایی، بر
تولید یا
واردات مواد و محصولات غذایی،
آموزش و تبلیغ و آگاهی دادن به جامعه و
سیاست گذاریهای کلان اقتصادی نقش ایفا کنند.
سازمان متولی امنیت غذایی باید نسبت به نوع
مواد غذایی، میزان و قیمت آنها همیشه مطلع باشد و بررسی کند که همه مردم از نظر فیزیکی به این غذا دسترسی داشته باشند و
درآمدشان به قدری باشد که بتوانند این غذا را بخرند و این سازمان در صورت بروز
بحران باید زنگ خطر را به صدا در آورد و اندازه گیری این امنیت را بر عهده بگیرد.
ایمنی غذایی[ویرایش]
ایمنی غذایی یعنی
اطمینان از اینکه غذایی که
مردم جامعه استفاده می‌کنند بطور کامل سالم و فاقد هرگونه آلودگی باشد؛ این آلودگی می‌تواند شامل آلودگی میکروبی، انگلی و یا
شیمیایی باشد.
بررسی‌های علمی نشان می‌دهد که در دهه‌های اخیر با گسترش
تکنولوژی و افزایش مصرف افزودنی‌ها،
آفت کشها،
آنتی بیوتیکها و
هورمونها در تولید
مواد غذایی در
کشورهای در حال پیشرفت، اثرات سوء و انکارناپذیری بر سلامت انسان‌ها بوجود آمده‌است.
این آلودگی‌ها و بیماری شامل بروز انواع
ناهنجاری‌های مادرزادی و
سرطانها به ویژه در کودکان می‌باشد.
براساس آمار، میزان وقوع
مسمومیتهای ناشی از آلودگی غذا در
کشورهای در حال پیشرفت ۱۳% بیشتر از کشورهای صنعتی است.
← آلودگی مواد غذایی به فلزات سنگینآلودگی مواد غذایی به
فلزات سنگین از جمله
سرب و
کادمیوم از راه
کودهای فسفاته و لجن‌های فاضلابی وارد
گیاه شده و در اثر تغذیه
دامها با علوفه آلوده و وارد شدن سرب و کادمیوم در شیر وارد چرخه غذایی انسان می‌شود.
این فلزات سمی در
ارگانهای بدن به ویژه کلیه تجمع پیدا کرده و در نتیجه باعث نارسایی کلیوی می‌شود.
تغذیه با مواد غذایی آلوده به
آفلاتوکسین مانند
گندم و آرد، پسته، بادام زمینی و
شیر باعث بروز سرطان کبد در انسان می‌شود.
وجود بقایای سموم آلی کلردار که دسته بزرگی از حشره کش‌های دفع آفات را تشکیل می‌دهند و از دیر باز علیه بیماری
مالاریا و نیز آفات و حشرات مورد استفاده قرار می‌گیرند و آلودگی مواد غذایی از طریق مواد شیمیایی در
صنایع بسته بندی نیز در سال‌های اخیر نگرانی‌هایی را بوجود آورده‌است.
امنیت غذایی از نگاه بانک جهانی[ویرایش]
بانک جهانی امنیت غذایی را «دسترسی همه مردم در تمام اوقات، به غذای کافی برای داشتن یک زندگی سالم» تعریف می‌کند که این تعریف در
کنفرانس رم مورد نیز مورد تاکید همگان قرار گرفته شده‌است.
سه عنصر «موجود بودن غذا»، «دسترسی به غذا» و «پایداری در دریافت غذا» محورهای اصلی این تعریف می‌باشند که «موجود بودن غذا» شامل میزان مواد غذایی در مرزهای ملی از طریق
تولید داخلی و
واردات مواد غذایی می‌باشد و مفهوم «دسترسی به غذا» نیز دسترسی فیزیکی و اقتصادی به منابع، جهت تامین اقلام غذایی مورد نیاز جامعه و «پایداری در دریافت غذا»، ثبات و پایداری دریافت ارزش‌های غذایی مورد نیاز جامعه می‌باشد.
افزایش جمعیت و
رشد اقتصادی کشورهای در حال پیشرفت به رشد تقاضای برای غذا چه از لحاظ کمی و چه از لحاظ کیفی منجر خواهد شد. یعنی اینکه تقاضای جهانی از لحاظ مقدار و ماهیت دچار تغییرات عمده خواهد شد.
چشم انداز آینده[ویرایش]
سازمان
فائو طی گزارشی اعلام کرد که برای تامین غذای جمعیت ۹ میلیارد نفری جهان در سال ۲۰۵۰، باید دو برابر میزان کنونی تولید کرد و برای رسیدن به این هدف باید موانعی مانند محدودیت زمینهای کشاورزی، کمبود
آب، قیمت بالای
انرژی، افت
سرمایه گذاری در زمینه
تحقیقات کشاورزی و افزایش ضایعات غذایی را در نظر داشت.
سازمان فائو با توجه به
چشم انداز امنیت غذایی قرن ۲۱ جهان مربوط به کمبود مواد غذایی، تولید مواد غذایی را در قرن حاضر با مشکلاتی پیش بینی نموده‌است. از این رو رقابت بر سر زمینهای کشاورزی و منابع آب، قیمت بالای انرژی و تغییرات آب و هوایی همگی نشان می‌دهد که باید با منابع کمتر، غذای بیشتری برای مردم سرتاسر جهان تولید شود.
رشد پایدار در بخش کشاورزی، عاملی حیاتی برای تغذیه جهان در دهه‌های آتی است.سه چالش غذایی عمده جهان از نگاه دویچه بانک[ویرایش]
← چالش اولگرسنگی در سطح جهان در حال افزایش است. اوایل دهه ۱۹۹۰، افزایش تعداد افراد گرسنه در سطح جهان بعد از طی دو دهه سیر نزولی دچار تغییر فاحشی شد و از آن پس به دلیل افزایش قیمت غذا در اثر بحران مالی، رو به افزایش گذاشت. بحران مالی نیز به نوبه خود موجب شد قیمت محصولات کشاورزی تا حدودی افت کند و تجارت محصولات کشاورزی و مبادله‌های مرتبط با آن کاهش یابد. امروزه اقشار کثیری از مردم گرسنه جهان به طور مستقیم یا غیر مستقیم برای بقای خود به کشاورزی وابسته‌اند.
بر اساس آخرین ارزیابی به عمل آمده از سوی
سازمان فائو (FAO)، امروزه بالغ بر ۹۶۹ میلیون نفر در جهان با هزینه‌ای کمتر از یک دلار در روز زندگی می‌کنند و حدود سه چهارم از آنها برای بقا خود به کشاورزی وابسته هستند. در واقع، فقر و تنگدستی شدید این افراد خروج از این وضعیت را برای آنها غیر ممکن ساخته‌است.
← چالش دومعدم وجود تعادل در
رژیم غذایی روزانه افراد از دیگر چالش‌هایی است که اگر چه
سوء تغذیه ناشی از فقر که یکی از دلایل عمده مرگ در سراسر جهان بر شمرده‌اند ولی امروزه بیماریهای مرتبط با رژیم غذایی از جمله چاقی، بیماریهای قلبی،
انفراکتوس و
دیابت بسیار گسترش یافته بطوری که پرخوری و عدم تحرک ناشی از زندگی مدرن و چاقی به چالش مهم
بهداشت عمومی انسان‌ها در کشورهای صنعتی تبدیل شده‌است.
← چالش سومچالش دیگر در زمینه تولید غذا، نابودی محیط زیست و طبیعت می‌باشد. تخریب
محیط زیست از دو جنبه با غذا در ارتباط است. این مساله با محدود کردن محصولات غذایی، تولید مواد غذایی را کاهش می‌دهد. از سوی دیگر، این مساله حاصل فعالیت‌های نادرست کشاورزی است. مشکلاتی مانند
فرسایش خاک، آلودگی آب، انتشار
گازهای گلخانه‌ای و از بین رفتن تنوع زیست محیطی، تهدیدی جدی علیه تولید جهانی غذا به شمار می‌رود.
اصلاح الگوی مصرف؛ نیل به امنیت غذایی[ویرایش]
نیل به امنیت غذایی بیش از هر چیز دیگری توجه ما را به
اصلاح الگوی مصرف جلب می‌کند، حجم زیاد ضایعات نان، اتلاف زیاد منابع آبی به دلیل استفاده روش‌های نادرست
آبیاری کشاورزی و از جهت دیگر عدم توجه به نگهداری مناسب از
محصولات زراعی و باغی از مصادیق نگران کننده در این زمینه‌است.
گذر از بحران غذا و نیل به توسعه
منابع طبیعی و انسانی با تکیه به کشاورزی، به عنوان موتور
توسعه پایدار امکان پذیر است. برای این منظور، باید توانمندی‌ها و قابلیت‌های بخش کشاورزی را شناخت و برای برطرف کردن موانع و عوامل بازدارنده توسعه تلاش کرد.
دولت‌ها در قالب برنامه‌های
توسعه اقتصادی،
اجتماعی و
فرهنگی در صدد هستند تا ضرورت‌ها و چالش‌های اساسی کشورهای خود را مانند جوانی جمعیت، افزایش سطح
مشارکت‌های اجتماعی، توجه به امر اشتغال و فراهم آوردن رشد اقتصادی مورد نیاز برای کاستن از نرخ بیکاری فعلی، توسعه منابع انسانی، فناوری و بهره مندی از منابع و امکانات کشور را جهت
رشد و پیشرفت هر چه سریع تر جوامع خود بکار گیرند.
اصلاح الگوی مصرف و تقویت فرایند
بازاریابی و رسیدگی بیشتر به امور
بسته بندی و
توزیع مناسب محصولات غذایی جهت جلوگیری از اتلاف آنها مانند نان و سایر اقلام خوراکی از مهمترین وظایف مسئولین و مردم در هر نظام اجتماعی می‌باشد.
[اصلاح الگوی مصرف و امنیت غذایی ، بازدید در ۱۲ دی ۱۳۸۹.]سرمایه گذاری در کشاورزی؛ نیل به امنیت غذایی[ویرایش]
رهایی از گرسنگی حق اساسی مردم است. گرسنگی
حرمت انسان را خدشه دار می‌سازد و مانعی در راه پیشرفت اجتماعی، سیاسی و اقتصادی و فرهنگی جامعه‌است.
سرمایه گذاری در کشاورزی از اهمیت بالایی برخوردار است. با سرمایه گذاری در بخش کشاورزی و حمایت و
توسعه آموزش و بهداشت در جامعه می‌توان به امنیت غذایی در جامعه کمک کرد تا همه دنیا از آن سودمند خواهند شد.
سازمان فائو برای ارتقاء امنیت غذایی با کشورهای جهان همکاری نزدیک دارد. در ایران گرچه وضعیت امنیت غذایی خوب است اما در سطح بسیاری از کشورهای دیگر دنیا این گونه نیست.
سازمان فائو از از سال ۱۹۶۴ میلادی با همکاری بنگاه‌های مالی دولتی و خصوصی به کشورهای عضو یاری رسانده‌است و برنامه‌های بسیاری در سرمایه گذاری در کشاورزی و توسعه بخش روستایی به اجرا گذاشته‌است.
سازمان فائو در
ایران نیز بعد از
انقلاب اسلامی، بیش از ده‌ها
پروژه در زمینه‌های گوناگون مانند امنیت زیستی، تغذیه، سلامت و کیفیت غذا، اقتصاد و آمار، آبیاری و ذخائر آبی،
ماهیگیری و آبزیان و همچنین تولیدات و بهداشت دام، با هدف بالا بردن سطح تغذیه ارتقاء تولیدات کشاورزی، بهبود زندگی جمعیت روستایی و
توانمندسازی به انجام رسانده‌است. این پروژه‌ها به طور مستقیم یا غیرمستقیم در خدمت دستیابی به امنیت غذایی در ایران بوده‌است.
هدف برخی پروژه‌ها تدوین چارچوبی برای
توسعه پایدار کشاورزی و کمک به
کشورهای عضو اکو از جمله ایران، جهت طراحی برنامه منطقه‌ای برای امنیت غذایی بوده‌است و از طریق این پروژه‌ها کمک‌های اضطراری، به نیازهای اضطراری کشورها در زمان بحران‌هایی چون زلزله، سیل،
خشکسالی و آنفلوآنزای مرغی، پاسخ داده شده‌است.
امنیت غذایی؛ هدف توسعه هزاره سوم[ویرایش]
سران کشورها و دولت‌های سراسر دنیا در اجلاس جهانی غذا در سال ۱۹۹۶ میلادی برای کاهش به نصف تعداد گرسنگان جهان تا سال ۲۰۱۵، سرمایه گذاری
بخش دولتی و خصوصی در کشاورزی به اتفاق نظر رسیدند تا هدف اول
توسعه هزاره نیز بر کاهش گرسنگی و
فقر به نصف تا سال ۲۰۱۵ پایه ریزی شود و رهبران کشورها در اجلاس جهانی سال ۲۰۰۵ در مقر
سازمان ملل متحد در
نیویورک، این تعهد را تکرار نمودند.
هفتاد درصد گرسنگان جهان در
مناطق روستایی زندگی می‌کنند؛ مناطقی که کشاورزی در آنجا یا به طور مستقیم شکم گرسنگان را سیر می‌کند و یا از طریق
اشتغال در این بخش به طور غیرمستقیم به عنوان منبع درآمد جهت خرید مواد غذایی عمل می‌کند.
مطالعات نشان داده‌اند که رشد کشاورزی، حتی بیش از رشد صنعتی و یا شهری، منجر به کاهش فقر و گرسنگی می‌گردد و بنابر گزارش فائو کشورهایی که بیشترین سرمایه گذاری دولتی و خصوصی را در بخش کشاورزی داشته‌اند، در حال حاضر پایین ترین سطح
سوء تغذیه را دارند.
دکتر ژاک دیوف مدیر کل فائو معتقد است افزایش سرمایه گذاری دولتی در بخش کشاورزی و مؤثرتر کردن این کمک از اهمیت بسزایی برخوردار است. چالش افزایش سرمایه گذاری در کشاورزی بویژه در
آفریقا چالشی عظیم است. دولت‌های آن منطقه فوریت امر تخصیص منابع خود را به کشاورزی دریافته‌اند.
افزایش سرمایه گذاری در کشاورزی به معنای تمرکز بر کشاورزان جهان است که اکثریت آنان کشاورزان خرد می‌باشند. به عنوان یک گروه آنان بزرگترین سرمایه گذاران در بخش کشاورزی هستند که خود دسترسی به غذای کافی، سالم و مطمئن ندارند. اگر آنان بتوانند از کشت خود سودی به دست آورند، از آن طریق می‌توانند غذای خانواده‌های خود را در طول سال تأمین کنند و با خرید کود، بذر بهتر و تجهیزات اولیه، به سرمایه گذاری مجدد در مزارع خود بپردازند. اما آنان گذشته از عوامل طبیعی چون
خشکسالی، سیل، آفات و بیماریها، با موانع بی شماری همچون کمبود اعتبار، ناامنی در مالکیت زمین،
حمل و نقل نامناسب، قیمت‌های پایین و ارتباط ضعیف با مشاغل دیگر کشاورزی، روبه رو هستند.
مشاغل کشاورزی عبارتی است که در برگیرنده کلیه شرکت‌های محلی، ملی و یا بین المللی بوده که در چرخه تولید، محصول مزرعه را تغییر شکل داده و یا جابه جا می‌کند تا به دست مصرف کننده برسد.
وی پیشنهاد می‌کند تا از طریق بهبود مشارکت‌های زودبازده میان بخشهای دولتی و خصوصی و مساعد نمودن شرایط سیاسی و اجتماعی پایدار و تدوین چارچوب‌های حقوقی جهت دسترسی به آب و زمین توسط دولت، فضای بهتر برای سرمایه گذاری خصوصی را به وجود آورده و زیربنای روستایی لازم همچون جاده‌ها، برق و ارتباطات را فراهم می‌آورد.
[دکتر مبشر شیخ، روزنامه همشهری ، بازدیددر ۱۲ دی ۱۳۸۹.]آثار سوء تغییرات اقلیمی بر امنیت غذایی[ویرایش]
با وقوع
سیل پاکستان و آتش سوزی‌های فراگیر و مخرب روسیه و بلایای طبیعی مشابه دیگری در آمریکا و اروپا، انتظار می‌رود زمین آبستن پیامدهای بالقوه دیگری از نمایش آثار سوء
تغییرات اقلیمی باشد و دنیا شاهد سوگیری آشکار تغییرات اقلیمی به سمت ایجاد الگوهای آب و هوایی متفاوتی است که بر اساس آن دیگر نه تنها کشاورزان بلکه همه مردم به آن مبتلا هستند.
کارشناسان در همایش هفته جهانی آب WWW در استکهلم نیز با اتفاق نظر موضوعات مهمی همچون
خشکسالی در روسیه و سیل در پاکستان را بخشی از یک روند جهانی از الگوهای غیرقابل پیش بینی آب و هوایی و بویژه بارندگی می‌دانند که مساله امنیت غذایی جهان را هدف تهدید قرار داده‌است.
خانم سونیتا نارین، مدیرمرکز علوم و
محیط زیست هند درخصوص مسائل منطقه‌ای و جهانی آب می‌گوید: «ما هم اکنون به نقطه‌ای رسیده‌ایم که طی آن در حال روبه رو شدن با آب بیشتر، روزهای بارانی بیشتر و البته وضعیتی ناپایدار و تغییرپذیرتر هستیم، به طوری که چنین جایگاهی به مفهوم روبه رو شدن با خشکسالی‌های بیشتر و در نتیجه سیل‌های ویرانگری است که نمونه روشن آن پیش روی ماست.»
آب و امنیت غذایی[ویرایش]
طبق گزارش منتشر شده
موسسه بین المللی مدیریت آب(IWMI)، موضوع آب و هوای غیرقابل پیش بینی نیازمند سرمایه گذاریهای کلان در ارائه متنوعی از گزینه‌های ذخیره آب است تا
جامعه جهانی بتواند از این رهگذر برای مقابله با چنین وضعیت‌های نامعلوم و بلاتکلیفی مهیا باشد.
هم اکنون میلیون‌ها کشاورز در جوامع وابسته به کشاورزی تغذیه شونده با آب در وضعیت ریسک و مخاطره ناشی از کاهش و دسترسی پذیری نامنظم و غیرقابل پیش بینی این منبع حیات به سر می‌برند. این وضعیت هشداردهنده درخصوص پس آیندهای تغییرات آب و هوایی نامنظم و غیرقابل پیش بینی و آمار قابل توجه جمعیت تولیدکنندگان غذای جهان که در معرض تهدید جدی آن هستند در جایگاهی است که به اذعان کارشناسان جهانی نگاه تازه و جدیت افزون تری را در جهت توجه و اتخاذ رویکردهای مدیریت آب می‌طلبد.
حدود ۶۶ درصد از کل زمینهای کشاورزی محصولات زراعی در
آسیا آبیاری نمی‌شوند و این در حالی است که در آفریقا رقمی معادل ۹۴ درصد از کل
زراعتها تحت تغذیه با بارندگی هستند و با توجه به همین آمار و ارقام، کارشناسان برآورد می‌کنند حدود ۵۰۰ میلیون نفر در آفریقا و هندوستان از شیوه‌های اصلاحی مدیریت آب کشاورزی منتفع خواهند شد.
← فاجعه بارش‌های غیرقابل پیش بینیبه رغم فراوانی بارش‌ها نمی‌توانیم آن را به نحوی که قابل بهره برداری باشد در اختیار بگیریم. به عنوان نمونه، کشاورزان آفریقایی از گذشته در خصوص اطلاع از زمان مناسب بذر افشانی برای کسب بهترین زراعت و محصول آشنایی و خو گرفته‌اند، اما در حال حاضر آنها نمی‌توانند پیش بینی مناسب و دراز مدتی درخصوص زمان فرا رسیدن بارش‌ها داشته باشند.
از این رو، چنین کشاورزانی که بقا و
معیشت آنها وابستگی کامل به بارش‌ها دارد و در واقع نزدیک به کل زراعت منطقه از نوع تغذیه با بارندگی است، برای احتراز از ریسک ضرر و زیان‌های احتمالی، هر بار در طول فصل کاشت مبادرت به کشت و بذرافشانی ناچیزی می‌کنند، چون می‌دانند محصول شان ممکن است هر لحظه براثر بارش‌های بی موقع شسته شده یا به دنبال تأخیر در بارندگی خشک شود و باید اذعان کرد که تغییرات اقلیم احتمالا دارد این گونه نوسانات را فوق العاده تر سازد.
.
[مهریار میرنیا ، گزارش در ۱۱ دی آذر.]ضایعات محصولات کشاورزی؛ مانعی در نیل به امنیت غذایی[ویرایش]
از بین رفتن بخش زیادی از محصولات کشاورزی و اتلاف آنها از چرخه تولید تا مصرف رایج می‌باشد، به طوری که به طور متوسط ۳۵ درصد از محصولات کشاروزی در ایران و در مراحل گوناگون ضایع می‌شوند و این مقدار غذای ۱۵ تا ۲۰ میلیون نفر از جمعیت کشور است. ضایعات کشاورزی در سه مرحله پیش از برداشت، برداشت و پس از آن روی می‌دهد ولی قسمت عمده ضایعات مربوط به مراحل برداشت و توزیع محصولات می‌باشد.
ضایعات پس از برداشت محصولات غیر دانه‌ای در مرحله جابه‌جایی، حمل و نقل، انبارداری و فرآوری و محصولات دانه‌ای در مرحله خشک کردن و ذخیره سازی رخ می‌دهد. جابه‌جایی نامناسب در زمان رساندن محصول به بازار موجب زخمی شدن محصول و آسیب‌های مکانیکی می‌شود و امکان فعالیت و رشد
ریززنده‌ها را فراهم می‌کند. در مرحله نگهداری در
انبار نیز عدم کنترل شرایط محیطی سبب افت کمی و کیفی قابل ملاحظه‌ای می‌گردد. به طور کلی نگهداری مناسب و
فرآوری پس از برداشت با گسترش صنایع تبدیلی کشاورزی افزون بر رعایت مراقبت‌های قبل از برداشت، بروز فساد به وسیله عوامل خارجی یا داخلی را به تعویق انداخته یا ممانعت به عمل می‌آورد که در نتیجه آن مواد غذایی می‌تواند برای مدت طولانی‌تری قابل مصرف باقی بماند، بنابراین کاهش ضایعات محصولات کشاورزی، اصلاح سیستم غذایی و متعادل کردن مصرف نیاز به برنامه‌ریزی منسجم و هماهنگ با جمیع عوامل مؤثر دارد.
افزایش تولید محصولات کشاورزی با توجه به شرایط آب و هوایی، محدودیت منابع آبی و نیز محدودیت زمینهای دارای پتانسیل تولید کشت‌های دیم در بسیاری از نقاط جهان امکان پذیر نیست بنابراین برای تأمین مواد غذایی باید
بهره‌وری از عوامل تولید به ویژه آب و خاک افزایش و ضایعات مواد غذایی تا حد امکان کاهش یابد.
در کشور ما به دلیل نارسایی‌های موجود در سیستم نگهداری، تبدیل و توزیع مقداری از محصولات کشاورزی ضایع می‌شود که مقدار آن به نسبت بالا است.
← عوامل ایجاد کننده ضایعاتدلایل اصلی تولید این ضایعات در محصولات کشاورزی بویژه
میوهها، سبزی‌ها و محصولات غده‌ای در زیر شرح داده می‌شود:
# ضایعاتی که منشأ فیزیکی دارند و بر اثر آب و هوای نامطلوب مانند گرما یا سرمای بیش از حد یا ناکافی به وجود می‌آیند. در بسیاری موارد شرایط محیطی نامناسب سبب ضایع شدن محصول ذخیره شده می‌گردد.
# عوامل فیزیولوژیکی که موجب پیری محصول در طول مدت نگهداری در انبار می‌شود و به علت واکنش‌های طبیعی یعنی
بیوشیمیایی یا شیمیایی به وجود می‌آید، در بسیاری موارد فرآورده‌های نهایی و حد واسط این واکنش‌ها نا مطلوب بوده، موجب افزایش قابل توجه در افت ارزش غذایی محصولات کشاورزی می‌شود.
# آسیب‌هایی که منشأ بیولوژیکی یا میکروبیولوژیکی دارند و بوسیله حشرات،
باکتریها، کپک‌ها، مخمرها، ویروس‌ها، جوندگان و دیگر حیوانات به وجود می‌آیند.
# آسیب‌های مکانیکی که به علت نبود روش‌های مناسب در طول دوره برداشت، بسته‌بندی و حمل و نقل منجر به زخم‌های پوستی، خراش، شکستگی، فشردگی و لهیدگی میوه و سبزی‌ها می‌گردند به طوری که مستعد فعالیت و رشد ریززنده‌ها می‌شوند، جابه‌جایی نامناسب در زمان رساندن محصول به بازار موجب زخمی شدن و آسیب‌های مکانیکی شده مزایای سرد کردن پس از برداشت را کاهش می‌دهد از طرف دیگر بر اثر صدمه دیدن بافت سلولی فعالیت آنزیم‌ها تا حد زیادی افزایش یافته و محصول آسیب می‌بیند. به طور کلی ضایعات پس از برداشت محصولات غیر دانه‌ای در کشورهای در حال پیشرفت در مرحله
جابه‌جایی، حمل و نقل، انبارداری و فرآوری و در محصولات دانه‌ای در مرحله خشک کردن و ذخیره سازی رخ می‌دهد.
← ضایعات ناشی از عوامل اجتماعی و اقتصادی=====سیاست‌گذاری‌ها =====
شامل شرایط سیاسی خاصی می‌شود که در آن یک راه حل تکنولوژیکی کافی نیست یا برای به مرحله اجرا گذاشتن آن با مشکلاتی روبرو است. برای مثال نبود اطلاعات و برنامه‌ریزی ضعیف در رابطه با مدیریت
منابع انسانی، اقتصادی و علمی از جمله این موارد است که سبب ضایعات غذایی می‌گردد.
===
منابع[ویرایش]
===
کمبود منابع انسانی، اقتصادی و فن‌آوری جهت گسترش برنامه‌های مورد نیاز برای جلوگیری یا کاهش ضایعات پس از برداشت مواد غذایی.
=====آموزشی =====
نبود اطلاعات کافی از اصول علمی مربوط به نگهداری، فرآیند، بسته‌بندی، حمل و نقل و توزیع محصولات غذایی.
=====خدماتی =====
ناکارآمدبودن سازمانها و نهادهای تجاری دولتی یا خصوصی برای بازاریابی محصولات.
=====حمل و نقل =====
تجهیز نبودن وسایل حمل و نقل محصولات خام بویژه میوهها و سبزی‌ها به
سیستم خنک کننده، موجب آسیب دیدن حجم زیادی از آنها می‌شود.
← نقش مراحل گوناگون در اتلاف محصولات کشاورزی=====تولید =====
در رابطه با محصولات دامی تولید مواد اولیه سالم از دام زنده آغاز می‌گردد. بازرسی قبل و پس از کشتار زمان تولید گوشت و معاینه دام‌های شیری در زمان تولید شیر و به کار بستن روش‌های صحیح و بهداشتی دوشش و سردکردن شیر از جمله اقدامات ضروری برای جلوگیری از رشد ریززنده‌ها و تغییرات شیمیایی نامطلوب در محصول و به عبارت دیگر افزایش کیفیت و ماندگاری آن می‌باشد.
در رابطه با مواد غذایی با منشأ گیاهی باید محیط را برای رشد و نمو و تکثیر آفت‌ها و عامل‌های بیماریزا نامساعد ساخت. از روش‌های کاهش ضایعات قبل از برداشت محصولات کشاورزی، می‌توان به تناوب یا گردش زراعی، شخم و از بین بردن بقایای محصول و گیاهان خودرو، تاریخ کاشت مناسب، انتخاب بذر و نهال سالم و استفاده از گونه‌ها و ارقام مقاوم در برابر آسیب حشرات و بیماریها، ضدعفونی کردن خاک و استفاده از مقادیر مناسب کود اشاره کرد.
=====نگهداری در انبار =====
بیشتر فرآورده‌های کشاورزی فصلی هستند و پس از برداشت باید در انبارها و
سیلوها نگهداری شوند. افزون برآن کشاورزان برای تامین نیاز خود به انبار کردن محصولات کشاورزی نیاز دارند ضمن این که انبار کردن محصولات کشاورزی جهت برقراری تعادل در عرضه و تقاضا امری ضروری است از طرفی با همة اقدام‌ها و فعالیت‌هایی که در کشورهای گوناگون برای
توسعه اقتصادی و افزایش رشد کشاورزی به عمل می‌آید مقدار زیادی از محصولات به علت نبود شرایط مناسب نگهداری از بین می‌روند و از این راه زیان‌های فراوانی به تولیدات کشاورزی وارد می‌شود.
=====فرآوری =====
یکی از علت‌های مهم وجود ضایعات و یا افت کیفیت در محصولات کشاورزی عدم توسعه فعالیت‌های صنعتی و تبدیلی است. به کمک فرآوری می‌توان موجب کاهش حجم و وزن مواد اولیه شد و آنها را به اشکالی که از نظر عملی و اقتصادی قابل حمل‌تر و قابل مبادله‌تر باشد تبدیل نمود. برای حفظ خواص فیزیکی و کیفیت مواد اولیه صنایع تبدیلی باید دقت‌ها و مراقبت‌های ویژه‌ای در جریان حمل و نقل، تخلیه و نگهداری آنها به عمل آید و سرعت خاصی به کار گرفته شود که در دیگر صنایع تا این حد مطرح نبوده و ضرورتی ندارد تا مقدار ضایعات تا حد امکان کاهش یابد.
← پیشنهادات برای افزایش بهرهوریبرای افزایش بهره‌وری از عوامل تولید کشاورزی باید در زمینه کاهش ضایعات محصولات کشاورزی، بهبود تولید آنها و متعادل کردن مصرف به صورت منسجم و هماهنگ برنامه‌ریزی و اقدام نمود.
# انجام عملیات زراعی مناسب، شامل تهیه زمین، عملیات داشت، مبارزه با آفات و بیماریها، استفاده بهینه از کود و سم‌های شیمیایی و برداشت محصول در زمان مناسب آن ضایعات برداشت و قبل از آن را کاهش می‌دهد.
# از نظر مقاومت به فساد بین محصولات دانه‌ای شامل غلات و دانه‌های روغنی و محصولات فاسد شدنی شامل میوه، سبزی و گیاهان غده‌ای بصورت طبیعی تفاوت‌های اساسی وجود دارد هر چند در حالت کلی در تمامی این محصولات نیازهای اولیه مانند زمین، آب، کود و دیگر نهاده‌ها یکسان خواهد بود ولی به کارگیری برنامه مجزایی برای جلوگیری از ضایعات مراحل پس از برداشت آنها ضروری است.
# به حداقل رساندن نواقص سیستم حمل و نقل، استفاده از دستگاه‌های
سورتینگ برای جدا کردن محصول معیوب یا بیمار و کنترل مؤثر بر دمای محیط نگهداری به طور قابل ملاحظه‌ای به حفظ کیفیت محصولات باغی و کاهش ضایعات پس از برداشت آنها کمک می‌کند. اگر در مرحله پس از برداشت، تا حد امکان، دما در حد بهینه نگهداشته شود، می‌توان برای هر محصول طول مدت ذخیره سازی را افزایش داد.
# جلوگیری از تأخیر زمانی بین مراحل گوناگون پس از برداشت. هر چه محصول بیشتر دچار تأخیرهای زمانی شود بیشتر تحت اثرات منفی محیط قرار گرفته، کیفیت آن کاهش می‌یابد. که با هدف به تأخیر انداختن مرحله تخریب و ضایع شدن محصول می‌توان عملیات فرآوری را بر روی آنها انجام داد.
# گسترش و توسعه صنایع تبدیلی ضمن جلوگیری از اتلاف و ضایعات محصولات کشاورزی، به امنیت غذایی در جامعه کمک می‌نماید.
# گسترش خدمات تحقیقاتی، آموزشی و ترویجی به کشاورزان به عنوان یکی از سیاستها و برنامه‌های کشاورزی کشور.
کاهش ضایعات محصولات کشاورزی سبب افزایش در تولید آنها بدون افزایش در سطح زیر کشت آنها می‌شود که این امر فشار کمتری به محیط زیست را در پی خواهد داشت با کاهش ضایعات محصولات کشاورزی هزینه‌های تولید کاهش و کیفیت محصولات افزایش می‌یابد، به دنبال آن درآمد تولید کنندگان بویژه کشاورزان خرده پا و دیگر شاغلین افزایش می‌یابد و وضعیت تغذیه‌ای مردم با افزایش دسترسی آنها به محصولات کشاورزی اصلاح و بهبود می‌یابد.
[دکتر ربابه شیخ الاسلام ، بازدید در ۱۰ دی ۱۳۸۹.]مدیر کل فائو آقای ژاکوب دیوف می‌گوید بحران خاموش گرسنگی یک ششم انسان‌های کره زمین را درگیر کرده و صلح و امنیت را به مخاطره انداخته‌است و ما به یک تلاش گسترده و سریع و اجماع جهانی برای رشه کنی گرسنگی در جهان نیازمندیم.
دولت‌ها باید با تقویت بخش کشاورزی، زیرساخت‌های این بخش را تقویت و بر افزایش بهره‌وری و مدیریت آب تاکید کنند، سیستم‌های آبیاری را اصلاح و بخش کشاورزی را به ایجاد مجتمع‌های پیشرفته و مدرن کشاورزی تشویق و توجه به
صنایع تبدیلی و اختصاص بخش قابل ملاحظه‌ای از
تسهیلات بانکی را به این بخش مد نظر قرار دهند.
پیشنهاد برای رهایی از مشکل نا امنی غذایی[ویرایش]
شاید اولین و مهمترین کار برای تامین امنیت غذایی تقویت دبیر خانه شورای عالی سلامت و امنیت غذایی است. این شورا باید یک اطاق فکر از خبرگان، متخصصین و دست اندر کاران تغذیه، کشاورزی، اقتصاد، متولیان آموزش و فرهنگ‌سازی و سایر مسوولین ذیربط بوجودآورد و وزارت جهادکشاورزی می‌تواند در این مجموعه نقش متولی امنیت غذایی را دارد.
[تغذیه و سلامت ، پایگاه اطلاع رسانی تغذیه و سلامت بازدید در ۹ دی ۱۳۸۹.]اصفهانی یکی از اعضای هیات علمی موسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی و اقتصاد کشاورزی معتقد است: کشاورزی ارگانیک یکی از روش‌های تولید غذای سالم است و تولید غذای کافی و سالم برای آحاد جامعه از اهداف بخش کشاورزی است. این روش به حفظ تعادل
اکولوژیک و تقویت فرآیندهای بیولوژیک کمک می‌کند.
وی در مورد علل توجه زیاد به کشاورزی ارگانیک در جهان می‌گوید: استفاده زیاد از کود و سم شیمیایی نگرانی‌هایی را درباره از بین رفتن گونه‌های حیات وحش و زیستگاه‌های طبیعی، مصرف
منابع تجدیدناپذیر محیط، بیماریهای ناشی از باقی ماندن سموم در مواد غذایی، افزایش آگاهی عمومی درباره مصرف محصولات ارگانیک و جهت‌گیری مجدد کشاورزی به سوی نیازهای مردم موجب افزایش سطح اراضی تحت مدیریت ارگانیک در جهان شده‌است.
[خبرگزاری غذا ، بازدید در ۸ دی ۱۳۸۹.]باید کشاورزی کشور از معیشتی به اقتصادی تبدیل شود. رسیدن به رتبه برتر در حوزه علم و فن آوری از اهداف برنامه پنجم توسعه‌است افزود: تبدیل کشاورزی معیشتی به اقتصادی و تامین امنیت غذایی در منطقه راه را برای رسیدن به این هدف مهم هموار می‌کند و در واقع تامین امنیت غذایی شاه کلید امنیت سیاسی و اقتصادی است.
با برنامه ریزی و توجه به این نامگذاری باید از تمام ظرفیت‌ها واستعدادهای موجود در بخش کشاورزی استفاده شود تا تحول بزرگی در بخش کشاورزی بوجود اید.
وضعیت امنیت غذا و تغذیه در ایران[ویرایش]
در کشور ایران سوء تغذیه نه به دلیل کمی درآمد بلکه به سبب نداشتن آگاهی از اصول تغذیه‌است.
به طور کلی داده‌های موجود سه روند مهم و تعیین کننده در زمینه غذا و بیماریهای متایولیکی را نشان می‌دهد:
# افزایش چشم گیر مصرف چربی در جامعه
# افزایش سریع و چشم گیر مرگ و میر ناشی از بیماریهای قلب و عروق
# اضافه وزن و چاقی بخصوص در زنان میانسال
← استراتژی‌های کلی حاکم بر برنامه امنیت غذا و تغذیه=====هماهنگی بین بخشی =====
تجربه‌ها نشان داده‌است که توان مدیریت در سطح استان عامل تضمین کننده در اجرای موفق سیاست‌های ملی می‌باشد و از آنجا که مسئله تامین غذا از مقوله‌های فرابخشی بوده اغلب ارگان‌ها و وزارتخانه‌ها به نوعی با آن یا معلول‌های پس از آن سر و کار دارند، لذا بدون ایجاد هماهنگی و همگرایی در سیاستها اجرای برنامه‌های مرتبط با امنیت غذا میسر نخواهد بود.
=====جلب مشارکت مردم =====
بدیهی است در هر برنامه ریزی دولتی یک سمت آن به طرف مردم و حفظ منافع آنها خواهد بود و الزاماً برنامه‌هایی موفق تر هستند که نقش مردم را در تمام سیکل برنامه ریزی تا اجرا منظور نموده باشند خصوصاً اگر اجرا برنامه مترادف با تغییر رفتار جامعه باشد.
=====ایجاد دسترسی به غذا =====
با توجه به اینکه دسترسی به غذا از دو بعد اقتصادی و فیزیکی مطرح است، لذا اشتغال‌زایی، افزایش درآمد خانوار، در دسترس قرار دادن مواد غذایی مورد نیاز از طریق کشت و زرع و یا فرآیندهای دیگر، ایجاد دسترسی فرهنگی به غذا به معنای در دسترس قرار دادن غذاهای با ارزش سنتی و متناسب با فرهنگ مردم از راهکارهای موثر ایجاد دسترسی به غذا بوده و طبیعتاً فرابخشی خواهد بود.
=====آموزش =====
از آنجا که یکی از عوامل اصلی در نامناسب بودن سبد غذایی هر خانوار، توزیع نامناسب آن بین اعضاء خانوار، عدم شناخت گروههای غذایی و نیاز بدن به هر کدام از گروه‌ها و در اولویت قرار دادن بعضی از آنها می‌باشد، بنابراین نقش آموزش در ارتقاء فرهنگ و سواد تغذیه‌ای جامعه بسیار ارزشمند خواهد بود.
=====ارتقاء بهداشت جامعه و پیشگیری و مراقبت از بیماری ها =====
به دلیل بیماریهای زمینهای مانند بیماریهای عفونی، انگلی یا بیماریهای غذد و متابولیک در بروز سوء تغذیه، به نظر می‌رسد یکی از استراتژی‌های مهم ایجاد امنیت غذا و تغذیه پیشگیری و مراقبت اینگونه بیماریها باشد. از طرفی توجه به بیماری‌هایی که معلول و یا در ارتباط با نوع تغذیه می‌باشند، نظیر بعضی سرطانها، بیماریهای قلبی و عروقی و غیره نیز در زمره اینگونه بیماریها که بایستی تحت مراقبت و توصیه‌های تغذیه‌ای باشند قرار می‌گیرد.
=====تحقیقات کاربردی =====
بدیهی است تحقیقات بعنوان ابزار تعیین وضعیت موجود، شناخت مشکل و تعیین اولویت‌ها، ارزشیایی حین و در خاتمه برنامه جایگاه ویژه‌ای دارد، لذا بایستی با طراحی یک سیستم منظم و هدفمند ساختار آن تعیین و طراحی شود.
=====نظارت و ارزشیابی =====
برای یک برنامه هدفمند میان برنامه‌ای و نهایی، داشتن سیستم نظارت و ارزشیابی توسط تمام بخشهای درگیر اجرای برنامه و نیز داشتن ابزار لازم برای این منظور، کاملاً ضروری و مهم است.
شیوه مصرف صحیح غذا و هرم غذایی[ویرایش]
شرط اصلی سلامت زیستن داشتن تغذیه صحیح است. تغذیه صحیح یعنی رعایت دو اصل تعادل و تنوع در برنامه ریزی غذایی روزانه تعادل به معنی مصرف مقادیر کافی از مواد غذایی و تنوع به معنی انواع مختلف مواد غذایی در ۵ گروه اصلی مواد در هرم غذایی می‌باشد. هرم غذایی از ۵ گروه اصلی مواد غذایی تشکیل شده‌است. هر چه از بالای هرم به سمت پایین نزدیک می‌شویم حجمی که گروههای غذایی به خود اختصاص می‌دهند بیشتر شده و باید مقدار مصرف روزانه آنها بیشتر شود. در هر گروه مواد غذایی دارای ارزش غذایی تقریباً یکسان هستند و می‌توان از یکی بجای دیگری استفاده کرد.
← هرم ارزش مواد غذایی
=====گروه نان و غلات =====
این گروه شامل موادی مانند انواع نان، برنج، ماکارونی، گندم و جو است منبع مهم انرژی، آهن، انواع ویتامین‌های گروه B می‌باشند. هر واحد سهم از این گروه برابر است با یک برش ۳۰ گرمی از انواع نان به (اندازه یک کف دست از نان سنگک، بربری یا تافتون و در مورد نان لواش چهار کف دست)، نصف لیوان ماکارونی یا برنج خام معادل یک لیوان از شکل پخته آنها، نصف لیوان غلات خام معادل یک لیوان پخته غلات. میزان توصیه شده ۱۱-۶ واحد می‌باشد. هر واحد از این گروه تامین کننده ۱۵ گرم کربوهیدرات، ۳ گرم پروتئن و صفر گرم چربی است. بهتر است از نان‌های حاوی سبوس (نان جو و سنگک) استفاده کرد و برای کامل کردن پروتئین گروه نان و غلات بهتر است آنها را بصورت مخلوط با حبوبات مصرف کرد (عدس پلو، باقلاپلو …)
=====گروه میوهها و سبزی ها =====
سبزی و میوه‌های غنی از ویتامین C (مثل سبزی‌های برگی، گوجه فرنگی، فلفل دلمه‌ای و مرکبات)، سبزی‌ها و میوه‌های غنی از ویتامین A شامل سبزی‌ها و میوه‌های زرد، نارنجی، قرمز، سبز تیره و سبزی‌های برگی (مثل اسفناج، هویج، گوجه فرنگی، طالبی، زردآلو، قارچ، پیاز، سیب زمینی، کاهو و …)در این گروه قرار دارند.
این گروه منبع ویتامین A، ویتامین C و فیبر غذایی هستند. هر واحد از این گروه برابر است با یک عدد میوه متوسط، یک چهارم متوسط، نصف لیوا ن حبه انگور، سه عدد زرد آلود، نصف لیوان آب میوه، یک لیوان کاهو یا سبزی خوردن یا نصف لیوان سبزی پخته یا یک لیوان سبزی خام خرد شده یا یک عدد سیب زمینی متوسط. میزان توصیه شده روزانه ۵-۳ واحد می‌باشد. مصرف هر واحد تامین کننده ۵ گرم کربوهیدرات و ۲ گرم پروتئین است. بهتر است پس از جدا کردن پوست میوه از قرار دادن آن در مجاورت هوا خوداری شود زیرا ویتامین‌های آن مخصوصاً ویتامین C از بین می‌رود.
=====گروه شیر و لبنیات =====
این گروه شامل موادی مانند شیر، ماست، کشک، بستنی و پنیر می‌باشد ( در بعضی از منابع پنیررا در گروه گوشت قرار می‌دهند)، این گروه بهترین منبع کلسیم، ویتامین B، پروتئین و ویتامین B می‌باشند هر واحد از این گروه برابر است بایک یک لیوان شیر، یک لیوان ماست، ۶۰-۴۵ گرم پنیر (دو قوطی کبریت پنیر) یا یک لیوان کشک پاستوریزه یا نصف لیوان بستنی. میزان توصیه شده روزانه ۳-۲ واحد می‌باشد. هر واحد تامین کننده ۱۲ گرم کربوهیدرات، ۸ گرم پروتئین، ۸-۵ گرم چربی می‌باشد.
=====گروه گوشت، حبوبات، مغزها و تخم مرغ =====
این گروه شامل موادی مانند: گوشت‌های قرمز (گوسفند و گوساله)، گوشت‌های سفید (مرغ، ماهی و پرندگان)، جگر، دل، قلوه، زبان و مغز، تخم مرغ، حبوبات (نخود، لوبیا، عدس، باقلا، لپه و ماش) و مغزها (گردو، بادام، فندق، پسته و انواع تخمه) است که سرشار از پروتئین، فسفر، ویتامین‌های B و B، روی، منیزیوم و آهن می‌باشند.
هر واحد از این گروه شامل ۶۰ گرم گوشت و لخم پخته (دو قطعه خورشتی)، دو عدد تخم مرغ، با یک لیوان حبوبات پخته (معادل نصف لیوان حبوبات خام) یا یک لیوان انواع مغزها (گردو، فندق، بادام، پسته و تخمه) بوده میزان توصیه شده آنها روزانه ۳-۲ واحد می‌باشد. هر واحد تامین کننده ۷ گرم پروتئین، ۵ گرم چربی و صفر گرم کربوهیدرات است.
=====گروه چربی‌ها، روغن‌ها و شیرینی ها =====
چربی‌ها منبع مهم تامین کننده ویتامین‌های محلول در چربی هستند. بدلیل اینکه دارای انرژی بالا و مواد مغذی اندکی هستند میزان سهم روزانه برایشان در نظر گرفته نشده‌است (مصرف با احتیاط). این گروه شامل کره، خامه، مارگارین، انواع روغن‌ها، مایونز، انواع سس‌ها، سر شیر و پنیر خامه‌ای و چیپس می‌باشند. همینطور انواع آب نبات، شکلات، شیرینی‌ها، نوشابه‌های گازدار، مربا، عسل، ژله، شکر و… جزء این گروه هستند. هر واحد از این گروه چربی‌ها دارای ۵ گرم چربی می‌باشد.
بطور کلی یک رژیم روزانه باید شامل (۱۵-۱۲) درصد پروتئین، (۶۰-۵۰) درصد کربوهیدرات و (۳۰) درصد چربی باشد
جستارهای وابسته[ویرایش]
•
ایمنی غذایی پیوند ها[ویرایش]
•
اهمیت تولید مواد غذایی در کشور •
[۸] کلینیک بسته بندی مواد غذایی ایران کلینیک سته بندی مواد غذایی ایران
[۱۰] منابع[ویرایش]
# حقوقی، مرتضی. ۱۳۷۷. امنیت غذایی. آب و توسعه. شماره دوم و سوم. ۴۷-۵۷.
# رکنی، نوردهر. ۱۳۷۲. اصول بهداشت مواد غذایی. چاپ اول . دانشگاه تهران.
# زمردی، عظیم. ۱۳۷۰. بهداشت گیاهان و فرآورده‌های کشاورزی. چاپ اول. مولف. تهران.
# سهرابی، عنایت‌ا…؛ اختری، مریم؛ شریفی، نسترن و رسولی، محسن.۱۳۸۱. بررسی و شناسایی وضعیت ضایعات محصولات کشاورزی صنایع غذایی و چگونگی بهره‌وری آن در استان همدان. سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان همدان.
# فروتن، بهروز. ۱۳۷۳. مجله صنعت و مطبوعات.
# فلاحی، مسعود. ۱۳۷۱. (ترجمه). فیزیولوژی پس از برداشت سبزی‌ها. ج ۱ و ۲. چاپ اول. بارثاوا.
# کلانتری، عیسی(۱۳۷۳). امنیت غذایی، ابعاد جهانی و ملی. اقتصاد کشاورزی و توسعه. سال دوم. پاییز. ۶.
# مردوخی، بایزید و نصیرپور، مهین. ۱۳۷۳. صنایع تبدیلی کشاورزی و ضایعات غذایی. اقتصاد کشاورزی و توسعه. سال دوم. پاییز. ۱۱۸.
# ملکوتی، محمدجعفر.۱۳۷۷. ضرورت کنترل سبزی‌ها از طریق مصرف بهینه کودها. زیتون. ویژه‌نامه شماره ۶. دی ماه.
# ممتاز، فرهاد. ۱۳۷۱. مجله کشاورز. بهمن و اسفند.
# مینائی، سعید و افکاری سیاح، امیر حسین. ۱۳۸۲. روش‌های اندازه‌گیری و برآورد میزان ضایعات محصولات کشاورزی. مرکز مطالعه مواد و ضایعات محصولات کشاورزی. دانشگاه تربیت مدرس. دانشکده کشاورزی.
