بررسی تجارب توسعه روستایی در کشور ترکیه
سامال عرفانی ۱۳۸۹
erfani.samal@gmail.com
- مقدمه: معرفی کشور ترکیه
- بررسی وضعیت کشاورزی در کشور ترکیه
- برنامه‌های توسعه روستایی در ترکیه
ویژگی‌های مشترک پروژه‌های توسعه کشاورزی
راه برون‌رفت و ارتقای این پروژه‌ها
- استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر
- تاثیر اتحادیه اروپا بر توسعه روستایی در کشور ترکیه
- اهداف و سیاست‌های اصلی توسعه روستایی در کشور ترکیه
- معرفی برخی پروژه‌های توسعه روستایی در کشور ترکیه
پروژه کروم- کانکری
پروژه‌ی ارض‌روم
پروژه‌ی بنگال- موسی
پروژه‌ی یوزگات
پروژ‌ی اردو- گیرسون
پروژه آناتولی جنوب شرقی
- نتایج
- منابع
مقدمه: معرفی کشور ترکیه
ترکیه کشوری کوهستانی و پر باران دارای جمعیت ۷۲ میلیون نفری در سال ۱۳۷۸ بوده است (ایران جمعیتی برابر ۷۰۴۷۲۰۰۰ نفر دارد) و مساحت آن برابر با ۷۸۰۰۰۰ کیلومتر مربع(مساحت ایران برابر با ۱۶۴۸۱۹۵ کیلومتر مربع است) است.
حکومت ترکیه لائیک است، اما اکثریت مردم ترکیه مسلمان هستند.
۷۵% مردم ترک و ۲۰% کرد هستند (که بیشتر در شرق و جنوب شرقی ترکیه زندگی میکنند). زبان رسمی این کشور ترکی است که امروزه نه با خط عربی که با خط لاتین نوشته می‌شود. زبان‌های کردی و ارمنی و عربی در میان اقوام این کشور استفاده می‌شوند.
از شخصیت‌های مهم و تعیین کننده در تاریخ معاصر ترکیه، کمال آتاتورک می‌باشد.
بعد از جنگ جهانی اول و فروپاشی امپراطوری عثمانی، جمهوری ترکیه به رهبری مصطفی کمال پاشا(آتاتورک) در سال ۱۹۲۳( ۱۳۰۲ شمسی) تاسیس شد.
آتاتورک کسی بود که سعی بر مدرنیزاسیون ترکیه در قالب اروپایی کردن، شهری کردن و مخالفت با میراث عثمانی داشت. که در این راستا برای مثال در سال۱۹۲۵ قانون شَبکه را تصویب نمود (که بعدها رضاخان نیز بعد از سفری که به ترکیه داشت از وی الهام گرفت) که براساس آن کسی حق استفاده از لباس و سرپوش‌های محلی را نداشت. از دیگر مصادیق مخالفت با میراث دولت عثمانی، تغییر زبان نوشتاری ترکیه از حروف زبان عربی به حروف لاتین بود. آتاتورک سعی نمود در نهادهای آموزشی، زبان، دین، ...نوسازی را انجام دهد که وی نوسازی را برابر با اروپایی شدن می‌دانست.
« حكومت جمهوري تركيه، كه در اكتبر ۱۹۲۳ (آبان ماه سال ۱۳۰۲) به وجود آمد، در مارس ۱۹۲۴ (اسفند ماه سال ۱۳۰۲) خلافت را برانداخت و سلطان عبدالمجيد را به سوئيس تبعيد كرد. يك ماه بعد، دادگاههاي شرعي بسته شد، پوشيدن لباس اسلامي و حجاب زنان ممنوع، تعدد زوجات قدغن، و تقويم ميلادي مرسوم گرديد. ساعت در تركيه با نصف النهار گرينويچ تطبيق يافت، دستگاه مقياس متداول شد، الفباي عربي منسوخ گشت و تحرير زبان تركي به شيوه‌ي حروف لاتين درآمد» (http://www.iptra.ir/vdca۴۹monni.html). سرکوب عشایر یکی دیگر از اقدامات آتاتورک است. تغییر روز تعطیلی از جمعه به یک‌شنبه، منع خواندن نماز،اذان و قرآن به زبان عربی از دیگر اقدامات وی بود( نساج، ۱۳۸۸).
« مصطفي كمال كوشيد دگرگونيهاي گسترده‌اي در سراپاي نظام فرهنگي و حقوقي كشور پديد آورد.كلية مراكز دراويش را برانداخت. تعطيلی همة مكتب‌خانه‌ها و مدارس كشور را كه عمدتاً زيرنظر روحانيون يا توسط آنها اداره مي‌شد، اعلام داشت و مدارس غيرمذهبي تأسيس كرد. به جاي قوانين فقه اسلامي، قوانين مدني و جزايي تازه‌اي بر پاية نظامات حقوقي اروپايي وضع كرد و پوشيدن لباسهاي شرقي را ممنوع ساخت و نمونه‌هاي لباس اروپايي را جانشين آن گردانيد. رقص و تفريحات اروپايي نظير آن را تشويق كرد و در هيچ‌يك از اين موارد از توسل به خشونتِ سختگيرانه خودداري نورزيد» http://www.cgie.org.ir/shavad.asp)).
بررسی وضعیت کشاورزی در کشور ترکیه:
در بررسی وضعیت کشاورزی از آغاز حکومت جمهوری ترکیه در سال ۱۹۲۳ درمی‌یابیم که کشاورزی رشد چشمگیری داشته است، اما در کنار این رشد، مسائل و مشکلاتی نیز دارد، مانند عدم توسعه یکسان کشاورزی در مناطق مختلف ترکیه و یا نژادهای نامرغوب دام و... که در زیر به شرح این مسائل می‌پردازیم.
ترکیه دارای ۲۷ میلیون هکتار اراضی کشاورزی است.( این ارقام مراتع و علفزارها را دربر نمی‌گیرد). بخش کشاورزی ۱۱% از تولید خالص داخلی است. جمعیت روستایی ۳۹% کل جمعیت است.
حدود ۶۷.۵% از نیروی کار روستایی در بخش کشاورزی مشغول به فعالیت است.
درسال ۲۰۰۴ کل ارزش خروجی کشاورزی در ترکیه به ۲۹بیلیون رسید . ( Screening Report Turkey,۲۰۰۶)
بخش کشاورزی با مشکلاتِ کمبود منابع انسانی( سطح پایین تحصیلات و مهارت‌ها)، ساختار نهادی ناموثر، و ... مواجه است.
«کشاورزی برای ترکیه از اهمیت کلیدی برخوردار است. ۲۷% نیروی کار ترکیه در کشاورزی مشغول که به‌فعالیت هستند و ۹ % از جی ان پی را تولید می‌نمایند. متوسط اندازه مزرعه ۶ هکتار است؛( بنابر آمار ۲۰۰۱)؛ تقریبا سه میلیون مزرعه در ترکیه وجود دارد. محصولات عمده کشاورزی ترکیه غلات، کتان، تنباکو، میوه و سبزیجات است و یک صادر کننده‌ی عمده محصولات کشاورزی است»( هاور و باور۴:۲۰۰۷).
برنامه‌های توسعه روستایی در ترکیه:
در ترکیه برنامه‌های توسعه روستایی به ویژه با آغاز «دوره‌های توسعه برنامه‌ریزی شده»
[۱] مورد توجه جدی قرار گرفته‌اند. در هر یک از دوره‌های پنج ساله مذکور، که تا بحال به هفت مورد رسیده‌اند، اهدافی خاص مد نظر بوده‌اند و نیز بر استفاده از ابزارهای سیاست‌گذارا‌نه‌ی خاصی برای تحقق توسعه کشاورزی و توسعه روستایی تاکید شده است.
پروژه‌های توسعه روستایی
[۲] جایگاه مهمی در این برنامه‌های توسعه پنج‌ساله داشته‌اند ؛ شماری از آنها تنها از سوی دولت ترکیه تامین مالی شده‌اند و شماری دیگر با مشارکت بانک جهانی و نهادهای چون فائو انجام شده‌اند.
علاوه بر برنامه‌های توسعه کلانی که در قالب این دوره‌های پنج‌ساله انجام شده‌اند، برنامه‌های خاصی نیز اخیرا برای غلبه بر شکاف غرب و شرق،جنوب شرقی ترکیه در دستور کار قرار گرفته است که به عنوان مثال می‌توان به «پروژه آناتولی جنوب شرقی »
[۳] (CAP) اشاره کرد که مشتمل است بر تاسیس مجموعه سدهای آتاترک؛ مراکز تولید برق آبی و نیز ساخت کانال‌های آبیاری.
علاوه بر چنین برنامه‌های توسعه‌ای یکپارچه، برنامه‌های با مناطق هدف خاص‌تر وجود داشته‌اند که می‌توان به پروژه‌های انجام شده در ارض‌روم، بینگول-موش، آدانا-سیهان، یوزگات و .. اشاره کرد که مناطق محدودتری را در کانون توجه خود داشته‌اند. (گوموش و اشیکلی، ۹-۲۰۰۴:۶).
ویژگی‌های مشترک پروژه‌های توسعه کشاورزی:
ارزیابی پروژه‌های توسعه کشاورزی به طور مختصر نکات ذیل را به دست می‌دهد، که می‌توان آنها را خصلت‌های مشترک این برنامه‌ها نامید:
نخستین خصلت مشترک پروژه‌ها عبارت است از غلبه جهت‌گیری توسعه کشاورزی در آنها
ثانیا علاوه بر تمهیدات خاصی جهت ارتقای زیرساختها، این پروژه‌ها در پی آن بوده‌اند که از طریق برنامه‌هایی نظیر «بافندگی»، «صنایع دستی»، «زنبورداری» و «پرورش کرم ابریشم» میزان درآمد خارج از مزرعه
[۴] کشاورزان را افزایش دهند.
به جای حضور کشاورزان و مردم در فرایند تصمیم‌گیری شاهد رویکردی «از بالا به پایین» بوده‌ایم.
دقت کافی به تفکیک و تعیین تفاوتهای توسعه کشاورزی
[۵] و توسعه روستایی
[۶] نشده است: توسعه روستایی، در مقایسه با توسعه کشاورزی، بسته به شرایط مختلف محلی، موارد دیگری از این دست را نیز شامل می‌شود: مشارکت مردم محلی در برنامه‌های توسعه، تامین مسکن و فرصت آموزش، سازماندهی اجتماعی مردم روستایی، توجه به شرایط بهداشت و سلامت و زیست‌محیط مناطق روستایی.
نتیجه بی توجهی به این تفکیک آن بوده است که نتایج این برنامه‌ها به سطوح هدف تعیین شده در آغاز پروژه نرسیده‌اند؛ از میزان خدمات پروژه‌ها در مراحل آتی آنها کاسته شده است؛ و نیز این پروژه‌ها به سرشت فرایندی خود و هرگونه برنامه توسعه‌ای دیگر بی‌توجه بوده‌اند.
این رویکرد به توسعه روستایی موجب آن شده است که سهم بخش روستایی و کشاورزی- به عنوان یک کل- در اقتصاد ترکیه به سطح دلخواه دست پیدا نکند.
به نسبت تلاش و فعالیت مردم روستایی دستاورد و رفاه چندانی برای آنها در بر نداشته باشد
تمامی برنامه‌های توسعه معطوف به تهیه و تدارک تکنولوژی‌های جدیدی بوده‌اند که بتواند به مدت چندین سال ارقام بالاتر تولیدی را در حوزه کشاورزی تضمین کند. در نتیجه شاهد آن بوده‌ایم که این برنامه‌ها مرتکب اشتباه بی‌توجهی به متغیرهای اجتماعی از جمله عوامل انسانی شده‌اند، امری که می‌تواند موجب بازدهی پایین برنامه‌های توسعه شود.
علاوه بر این شاهد آن بوده‌ایم که این برنامه‌ها نیز همسو با فهم رایج در برنامه‌های توسعه شهری، در سطح کلان متمرکز بوده‌اند و لذا به پروژه‌هایی اولویت داده‌اند که مربوط به سطح کلان بوده و از توجه کافی به پروژه‌های سطح خرد (مزرعه) غافل بوده‌اند؛ امری که دلیل دیگری برای شکست این پروژه‌ها محسوب می‌شود. (گوموش و ایشیکلی، ۲۰۰۴:۱۱-۱۲)
راه برون‌رفت و ارتقای این پروژه‌ها:
بدیهی است سطوح بالای دستاوردهای توسعه‌ای از طریق اهتمام به موارد ذیل حاصل می‌شود:
اولویت‌دهی به مناطق و نواحی زیرمنطقه‌ای در حال توسعه که دارای پتانسیل توسعه‌ای بالاتری هستند؛توجه به ویژگی‌ها و شرایط خاص مناطق خاصی که هدف پروژه‌های محلی-محور هستند؛ احیای منابع محلی و سطوح بالای مشارکت مردم محلی.
-مشارکت مردم محلی در سطوح مختلف پروژه‌ها موجب تحول ساختار اجتماعی و نیز تسریع بسیج منابع محلی در فرایند توسعه می‌شود.
نیز دستیابی به سطوح بالاتر ثبات اقتصادی و توسعه اجتماعی در هر ناحیه‌ای علاوه بر افزایش تولید کشاورزی مستلزم موارد ذیل است:
ترکیب فعالیت‌های مزرعه‌ای و غیر مزرعه‌ای؛ احیای منابع انسانی و فیزیکی؛ایجاد چارچوبی اجتماعی و سیاسی برای جامعه از طریق نهادهای پویا.
با توجه به واقعیات فوق و نیز اهمیت خاص مسائل بخش کشاورزی در ترکیه، تحقق توسعه پایدار کشاورزی مستلزم آن است که در مناطق مختلف ترکیه پروژه‌های توسعه‌ای در هردو سطح کلان و خرد به انجام رسند و نیز هر دو سطح، مورد مطالعه انتقادی قرار گیرند.
آنچه که بازبینی و ارتقای برنامه‌های توسعه روستایی در ترکیه را ضروری می‌سازد بحث پیوستن این کشور به اتحادیه اروپا است؛ بنابراین این کشور باید خود را با معیارهای این اتحادیه در این رابطه نیز هماهنگ سازد(همان، ص۱۲)
تاثیر اتحادیه اروپا بر توسعه روستایی در کشور ترکیه:
خواست ترکیه برای عضویت در اتحادیه اروپا، سبب گشته که ترکیه تلاش نماید تا در بسیاری از زمینه‌ها خود را تا حد استانداردهای اروپا ارتقا دهد، از جمله
این زمینه‌ها، توسعه روستایی و وضعیت زندگی روستاییان در کشور ترکیه است. « توسعه روستایی به عنوان ابزار سیاسی مهمی در کنار ابزارهای سیاست توسعه کشاورزی در کشور ترکیه از دهه ۱۹۷۰ مورد توجه بوده‌است( آلِن و اُزکان،۲۰۰۶:۱).
یکی از محورهای مذاکرات اروپا با ترکیه در زمینه‌ی توسعه روستایی بود که ترکیه باید در زمینه توسعه روستایی خود را با پارچارچوب‌های قانونی و سیاست‌های اتحادیه تطبیق دهد.
در سال ۲۰۰۵، یکی از محورهای مهم مذاکرات آن بود که ترکیه علاوه‌بر پذیرش « برنامه مشترک کشاورزی»
[۷] ، باید بطور مشخص، کشاورزی ارگانیک را هم می‌پذیرفت. بنابراین در آغاز قرن بیستم، توسعه روستایی در ترکیه، متاثر از بحث ورود ترکیه به اتحادیه شده‌است. و به نوعی می‌توان از« اروپایی شدن توسعه روستایی در ترکیه» یا «تلاش ترکیه برای هماهنگی با سیاست اروپایی توسعه روستایی» صحبت نمود.
پایان بخش اول – ادامه دارد
[۸] . Planned Development Periods
[۹] . Rural Development Projects
[۱۰] . Southeast Anatolia Project
[۱۱] . off-farm income
[۱۲] . Agricultural Development
[۱۳] . Rural Development
[۱۴] Common Agricultur Policy(CAP)
استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر:
انرژی یکی از درون‌داد‌های اصلی در توسعه اقتصادی و اجتماعی یک کشور است. مصرف انرژی، و متعاقبا ذخیره انرژی در بالاترین مقدار و با کمترین هزینه هدف اصلی است، در درون رویکرد توسعه پایدار که از توسعه اقتصادی و اجتماعی حمایت می‌کند، تاثیر مخرب برروی محیطزیست را در پایین‌ترین سطح دارند.
اندازه کوچک مزارع یکی از ویژگی‌های کشاورزی ترکیه است. متاسفانه این توزیع سبب شده که خروجی مزارع ، در قیاس با پتانسل بالای کشور اندک باشد . اما از طرف دیگر ترکیه به لحاظ جغرافیایی در منطقه‌ای قرار گرفته که می‌تواند از اشعه خورشید جهت تولید انرژی به خوبی استفاده کند.
ترکیه درصدد است که جهت تامین انرژی خویش، از انرژی حرارتی زمین، انرژی آب، باد، انرژی خورشیدی و نیز زیست‌توده بهره بگیرد.
زیست‌توده‌ها منبع اصلی انرژی در بسیاری از کشورهای درحال توسعه هستند تا حدی که گاه در برخی کشورها تا ۹۰% ذخیره انرژی را تشکیل می‌دهند.
باقیماندههای کشاورزی در ترکیه بر سه نوعند:
باقیماندههای بر روی زمین کشاورزی بعد از درو محصولات( که در ترکیه این محصولات عمده کتان و تنباکو، برنج، گل آفتاب‌گردان،و...هستند) و باقیماندههای بعد از هرس درختان، و نیز باقیماندههای حاصل بعد از روغن گیری دانه‌های روغنی و...
در ترکیه قانون استفاده از منابع انرژی تجدیدپذیر به هدف تولید انرژی الکتریکی، در ۲۰۰۵ پذیرفته شد. هدف اساسی این قانون، «افزایش استفاده از منابع انرژی تجدیدپذیر برای تولید انرژی الکتریسیته، به علاوه متنوع کردن منابع انرژی، کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، ارزیابی تولیدات زائد، حفاظت از محیط زیست، و توسعه بخش اساسی صنعتی برای تحقق این اهداف » (کاسیرا و دیگران به نقل ازبوداک ۲۰۰۹ : ۱۶).
فیدان و دیگران (۲۰۰۸) نیز معتقدند که ترکیه می‌تواند به خوبی پتانسیل زیست‌توده‌ها
[۱۵] یش را را از طریق تولید بریکت‌های
[۱۶] سوختی بکارگیرد. این امر ضایعات کشاورزی را به محصولات بازاری
[۱۷] تبدیل خواهد کرد که درامدی مازاد برای کشاورزان و مردمی که در نواحی روستایی می‌زیند ایجاد خواهدکرد. در این نواحی و شهرها همچنین، اداره، ذخیره‌سازی، بسته‌بندی و فعالیت‌های مرتبط با این مسئله انجام خواهد شد که خود سبب ایجاد فرصت‌های شغلی برای مردم محلی خواهد شد.
جدول شماره۱- تاثیر انرژی‌های تجدیدپذیر بر توسعه روستایی
ملاک
رتبه‌بندی
۰= بی ارتباط ۵= ارتباط بالا
نقش در برنامه‌های توسعه روستایی ملی
۳
فراهم کردن مشاغل جدید در مزرعه
۴
فراهم کردن مشاغل جدید در نواحی روستایی( غیر از مزارع)
۴
منبع جدید/سنتی درامد مزرعه
۴
منابع درامد جدید/سنتی در نواحی روستایی
۴
منبع: (Budak۲۰۰۹p۱۹)
اهداف و سیاست‌های اصلی توسعه روستایی در کشور ترکیه:
کشور ترکیه اهداف زیر را در سیاست‌های توسعه روستایی خویش دنبال می‌کند
- ایجاد اشتغال
- بهبود سطح زندگی روستایی
- کاهش و یا حذف روند مهاجرت روستاییان به شهر
- بهبود خدمات زیربنایی روستا( ساخت راه، طرح‌های آبیاری و آب آشامیدنی)
- امنیت غذایی
- افزایش بهره‌وری کشاورزی
- بهبود نگهداری و انبار
- بهبود صنایع تبدیلی
- تسهیل دسترسی به بازارها
- افزایش خودکفایی در زمینه‌ی اقلام غذایی اصلی
- افزایش درامدهای کشاورزی
معرفی برخی پروژه‌های توسعه روستایی در کشور ترکیه:
ترکیه راه حل مسائل جامعه مانند نابرابری‌های منطقه‌ای و توزیع ناعادلانه درامدها را که منجر به بروز مشکلاتی مانند مهاجرت از روستا به شهر و فقر روستاییان شده است در توسعه کشاورزی پایدار و توسعه روستایی دانسته‌است(زیرا قسمت اعظمی از جمعیت فقیر ترکیه در روستاها می‌زیند. به همین دلیل این کشور پروژه‌هایی را در این زمینه اجرا کرده است(پناهی، ۱۳۷۶) . در برخی از این پروژه‌ها ترکیه از همکاری بانک جهانی(WB) و صندوق بین‌المللی پول(IFAD) جهت تامین هزینه‌های این پروژه‌ها بهره برده‌است، که در اینجا بطور مختصر به معرفی آنها می‌پردازیم:
· پروژه کروم- کانکری(۱۹۷۶- ۱۹۸۴ با همکاری WB & IFAD):
با هدف ایجاد تسهیلات آبیاری و تامین آب و برق برای کشاورزان اجراشد. گروه هدف در این پروژه ۸۰هزار خانوار کشاورزی بود که به آنها آموزش‌هایی در زمینه‌ی فنون پیشرفته کشت محصولات( غلات، علوفه) و فنون بهبودیافته‌ی دامداری( تغذیه احشام، معرفی شیوه‌های تلقیح مصنوعی) داده شد. که در انتهای اجرای پروژه، افزایش در محصول سالیانه منطقه و نیز تولیدات دامی و نیز تعداد دام روی داد.
· پروژه‌ی ارض‌روم (۱۹۸۲- ۱۹۸۶ با همکاری WB & IFAD) هدف پروژه بهبود خدمات زیربنایی اقتصادی و اجتماعی در ۱۰۴۳ روستای ارض‌روم بود که شامل موارد زیر می‌شد:
- طرح‌های آبیاری با کوچک مقیاس
- بهبود وضع آب آشامیدنی
- بهبود تولید مثل دام از طریق تلقیح مصنوعی
- آموزش شیوه‌های بهبودیافته دامداری
- حفاظت از نباتات
در این پروژه جهت افزایش میزان محصولات کشاورزی، کود رایگان میان کشاورزان توزیع شد. نتایج پروژه حاکی از افزایش تولید محصولات و عدم موفقیت در اهداف مربوط به پرورش احشام است.
· پروژه‌ی بنگال- موسی (۱۹۹۰-۱۹۹۷ با همکاری WB & IFAD):
اهداف پروژه عبارت بودند از:
- افزایش تولید محصولات کشاورزی و احشام
- ایجاد راههای روستایی
- تامین آب آشامیدنی
- تهیه آب سالم برای دام
- تاسیس شبکه آبیاری کوچک مقیاس
- توسعه جنگل
این پروژه دربرگیرنده‌ی ۳۳۰ روستای استان بنگال و ۵۹۰ استان موسی بود. که مسائل امنیتی، سبب محدود شدن ارائه خدمات به این منطقه شد.
· پروژه‌ی یوزگات (۱۹۹۱-۱۹۹۸ با همکاری WB & IFAD):
این پروژه ۳۶۳ روستا را تحت پوشش قرار می‌دهد. اهداف پروژه عبارتند از:
- افزایش تولید محصولات کشاورزی و احشام
- ایجاد راههای روستایی
- تامین آب آشامیدنی
- تهیه آب سالم برای دام
- تاسیس شبکه آبیاری کوچک مقیاس
- توسعه جنگل
· پروژ‌ی اردو- گیرسون( ۱۹۹۷-۲۰۰۵ با همکاری WB & IFAD ):
این پروژه یکی از پروژه‌هایی است که IFAD از آنها حمایت می‌کند. ۲۸۰ روستا از منافع این پروژه بهره‌مند شدند. پروژه براساس مشارکت کامل ذی‌نفعان بنیان نهاده شده است( مشارکت از مرحله برنامه‌ریزی تا اجرا). ذی‌نفعان این پروژه کم درامدترین گروه‌های جنگل شمالی، جنگل جنوبی و منطقه آناتولی بودند.
در ده سال گذشته تعداد گوسفندان، بز و گاو در این منطقه با نرخ ۳۸%کاهش یافته بود. بررسی‌ها دو دلیل عمده را برای این مساله نشان می‌داد: کاهش علوفه، و عدم آگاهی مزرعه‌داران درباره‌ی مراقبت از دام، تعلیف و نگهداری صحیح آنها. که در پروژه سعی شد تا در کنار دادن وام‌های کوچک به افراد، این آگاهی‌ها نیز به آنها داده‌شود.
دامپروری موتور قطار توسعه روستایی ترکیه خواهد بود، زیرا هیچ کشوری به توسعه اقتصادی روستایی بدون توسعه بخش دامپروری دست‌نیافته است(Aral,۱۹۹۶).
دامداری یکی از بخشهای بسیار مهم اقتصاد روستایی در ترکیه است.این بخش با فراهم نمودن مواد غذایی با ارزش، درامد، اشتغال و مبادله خارجی، در اقتصاد ملی نیز نقش ایفا مینماید.
اهداف پروژه عبارتند از:
- تهیه برنامه‌های توسعه روستایی جداگانه برای هر روستا
- افزایش درامد کشاورزان( از طریق تهیه غذای بهتر و بیشتر برای احشام و تشویق منابع درامد جایگزین)
- بهبود و بهسازی راههای روستایی
- ایجاد امکانات و تسهیلات آب آشامیدنی
- تاسیس شبکه آبیاری کوچک مقیاس
حدود ۶۰ میلیون دلار بودجه به این پروژه تخصیص داده شد( از طریق IFAD، اتحادیه توسعه سوئیسی، دولت ترکیه، بانک توسعه اسلامی) (پناهی، ۱۳۷۶).
در واقع هدف اصلی این پروژه آن بود که فقرای روستایی خصوصا زنان را قادر سازد تا درامد و شرایط زندگیشان را از طریق استفاده پایدار از منابع طبیعی بهتر سازند. مثلا به آنها کمک نماید تا از طریق منابع دارمدی جایگزین مانند زنبورداری، و نیز بهتر کردن زیرساختارها مانند بهسازی جاده‌ها، به افزایش درامد این افراد کمک نمایند.
درنهایت پروژه موفق شد که ظرفیت‌ها و سطح دانش مزرعه‌داران را افزایش دهد.
یلماز و آکباس(۲۰۱۰)، برای توسعه دامداری در این ناحیه، موارد زیر را پیشنهاد میکنند:
- سیاست‌های توسعه روستایی به گونه‌ای باشد که نیاز به دامپروری را مد نظر قرار دهد
- مشارکت مستمر مزرعه‌داران در فعالیت‌های اموزشی و توسعه روستایی تضمین شود
- به فعالیت‌هایی که به مشکلات مزرعه داران و خواست‌های آنها میپردازد اولویت داده شود
- دامپروری باید حمایت گردد تا آنها را قادر سازد که آنرا مدرن سازند.
- دولت مزرعه داران را اموزش دهد تا راه های ژن‌گیری و نیز راه های بهتر تعلیف را بیاموزند
- این فعالیت ها باید با سیاست‌های دامپروری که با نیازهای منطقه همخوانی داشته باشند، حمایت گردند.
· پروژه آناتولی جنوب شرقی:(GAP)
[۱۸] ترکیه کشوری است که دارای منابع قابل ملاحظه آب است و آن هم در منطقه‌ای که پیشبینی می‌شود در آینده در آن، آب به عاملی استراتژیک تبدیل شود. به همین دلیل ترکیه برنامه‌ریزی‌ها و تلاش‌هایی در راستای توسعه منابع آبی کشور و استفاده بهینه از آنها نموده است. اما رشد جمعیت ترکیه و استفاده از آب برای آبیاری در کشاورزی، به‌علاوه استفاده از آب در صنایع، سبب افزایش تقاضا برای استفاده از اب گشته‌است که کمیت و کیفیت آب ترکیه با مسائلی مواجه شود. در این راستا یکی از پروژه‌های بسیار مهم که در این کشور اجرا شد پروژه GAP می‌باشد( بایازیت و آوچی،۱۹۹۷).
این پروژه که در واقع پکیجی از پروژه‌ها است، جامع‌ترین پروژه توسعه منطقه‌ای در کشور ترکیه است که هم در برنامه‌های توسعه شهری و هم در در برنامه‌های توسعه روستایی جایگاه ویژه‌ای دارد و نیز یکی از پروژه‌های جامع در سطح دنیا است.« این پروژه در واقع حکم یک برنامه‌ی پیش‌نوشته شده برای دیگر پروژه‌ها را دارد»(پناهی،۱۳۷۶ص۴۷) یک پروژه‌ی منطقه‌ای است که داعیه آن را دارد که برپایه توسعه پایدار بنیان نهاده شده است( که از این نظر بشدت زیر سوال است) و نه استان در جنوب شرق ترکیه که جزو استانهای کمتر توسعه یافته‌ی ترکیه هستند را دربرمی‌گیرد( شامل استانهای غازیان تِپ، ادیامان، سانلی اورفا، دیاربکر، ماردین، باتمان، سیرت، کیلیس، شیرناخ
[۱۹] ). سه شهر غازیان تپ، سانلی‌اورفا و دیاربکر به‌عنوان محورهای اصلی توسعه تعیین شدند. بدین شکل که سرمایه‌گذاری‌ها درمیان این کریدور، برای ارتقای زیرساختار برای جذب کشت و صنعت و دیگر فرصت‌های گسترش شغل
[۲۰] تمرکز یابد. در این ناحیه، نرخ زاد و لد بالاتر و نرخ باسوادی کمتر از دیگر نقاط ترکیه است. از طرف دیگر، تحقیقات نشان داده‌است که تولید ناخالص داخلی و سرانه فرد، در ناحیه بسیار پایین است( اُلکی،۲۰۰۱).
به دلیل وجود رودخانه‌های دجله و فرات در این منطقه، به لحاظ منابع آبی دارای ذخایر بالایی است( ۲۸% کل آب ترکیه را تشکیل می‌دهد) و از طرف دیگر ۴۰% تولید ناخالص داخلی این منطقه حاصل از کشاورزی است (تولید ناخالص کشاورزی کل کشور کمتر از ۱۶% است) و ۱۹% زمینهای قابل آبیاری مقرون به صرفه اقتصادی کشور در این منطقه قرار دارد. لذا آب و خاک دو منبع موثر و توانهای بالقوه برای توسعه در این منطقه هستند.
این پروژه، اساسا پکیجی از پروژه‌های توسعه منابع آبی بود که امروز مربوط به منابع آب و خاک (مهمترین بخشهای پروژه)، صنعت، خدمات زیربنایی، بهداشت، آموزش و توریسم است( اُلکی اونور،۲۰۰۱).
احداث ۲۲سد، ۱۹ نیروگاه آبی، ۱۳پروژه آبیاری(۱.۷ میلیون هکتار) بر روی رودخانه‌های دجله و فرات از برخی از این پروژه‌های آبی در برنامه‌ی جامع GAP هستند. این پروژه بخشهای دیگری نیز شامل نقل و انتقال، صنعت، ارتباطات، بهداشت و آموزش نیز دارد. منطقه GAP بزرگتر از هلند، دانمارک، بلژیک، ایرلند و لوکزامبورگ است. پیش از سال ۱۹۹۷، جمعیت منطقه ۶۱۵۲۰۰۰نفر بود، که ۳۵% آن شهری بودند( بایسان۱۹۹۹).
پیشبینی بر آن بود که در نتیجه‌ی اجرای این پروژه،تا سال ۲۰۱۰ ، حدود ۲۲% الکتریسیته ترکیه تولید شود. به دلیل برخورداری از این منابع بزرگ آبی انتظار می‌رود که در آینده ترکیه صادر‌کننده مواد غذایی به نواحی کم آبی همچون عربستان و کشورهای خلیج و اسرائیل باشد.
استراتژی اتخاذ‌شده در این پروژه برای توسعه دارای این ۴ عنصر اصلی است:«
- توسعه و مدیریت منابع آب و خاک برای آبیاری، استفاده صنعتی و شهری به شیوه موثر
- بهتر‌کردن استفاده از زمین از طریق الگوهای بهینه چیدن
[۲۱] و تکنیک‌های کشاورزی
- ارتقای کشت و صنعت و دیگر انواع صنعت براساس منابع بومی
- فراهم کردن خدمات اجتماعی بهتر، فرصت‌های آموزشی و شغلی برای کنترل مهاجرت و جذب افراد شایسته به منطقه»(همان: ۲۴).
« نتیجه مستقیم احداث آبیاری، تولید کشاورزی و تنوع کشت
[۲۲] افزایش پایداری است. افزایش در تولید کشاورزی به توسعه زیرساختار و افزایش تولید اقتصادی منجر می‌شود که توسعه کشت و صنعت و دیگر خدمات کشاورزی را تسریع می‌بخشد. منطقه به‌سرعت پروژه‌های سرمایه‌گذاری دامی و خارجی را جذب مینماید»( همان). این پروژه همچنین سبب ارتقای استاندارهای زندگی در این ناحیه گشته‌است.
استراتژی‌های بنیادین این پروژه عبارتند از:
توسعه و مدیریت منابع آبی و منابع مربوط به زمین برای آبیاری
ارتقای استفاده از زمین با مدیریت الگوهای کشت و احداث رویه‌های بهتر مزرعه‌داری و مدیریت مزرعه
ارتقای صنعت کارخانه با تاکید کارخانه‌های مربوط به کشت و بنیان گذاشته شده بر منابع بومی.
که البته بخشهای آبیاری، احشام، پرورش ماهی و جنگداری، هرکدام نیز استراتژی‌های خاص خود را داشتند.
نکته قابل ذکر درباره این پروژه این است که این پروژه سبب پدید آمدن درگیری‌هایی میان کشورهای همسایه که رودهای دجله و فرات در آنها نیز جریان دارد یعنی دو کشور همسایه عراق و سوریه با ترکیه گشت. « به دلیل درگیری‌های اقتصادی، قومی و مذهبی موجود در این ناحیه، به‌نظر نمی‌رسد که بزودی راه‌حلی منطقی برای این مسئله یافت شود.
پروژه مخالف قانون بین‌المللی آب است، اما سلیمان دمیرل در پاسخ به این مسئله گفت« این‌ها آبهای ترک هستند نه آبهای بین‌المللی».
ترکیه و آمریکا چنین می‌اندیشیدند که با اجرای این پروژه، جذابیت گروه سیاسی فعال در منطقه را برای مردم این منطقه کاهش خواهد داد، اما به دلیل سیاست‌های نظامی از جمله کوچ اجباری ۲ میلیون نفر از مردم پیش ازاین، سبب شد که این پروژه به این هدف خود دست‌نیابد(ابراهیم و گوبرِی۲۰۰۰).
به غیر از اعتراض های سوریه و عراق که می گویند که ترکیه با ایجاد این همه سد ، آب را به ابزار قدرت تبدیل کرده است، طرفداران محیط زیست از بهم خوردن محیط زیست در این ناحیه به شدت هشدار داده‌اند.
طرفداران حقوق بشر نیز می گویند که این پروژه، یکی از برنامه های وسیع تر دولت برای پاکسازی نژادی در آن ناحیه علیه جمعیت کرد است.
باستان‌شناسان نیز اعتراض کرده‌اند زیرا این پروژه حداقل ۸۲ اثار را زیر آب می برد.
جابجا کردن مردم از روستاها از جمله در ساخت سد ایلیسو
[۲۳] بر روی آب دجله یکی دیگر از خطرها است. که سبب جابجایی ۷۸۰۰۰نفر خواهد شد که این به مرگ تعداد بسیار زیادی سایت‌های میراث فرهنگی خواهد انجامید. معترضان این سد‌سازی‌ها می‌گویند این درست است که ترکیه به انرژی نیاز دارد، اما نباید به قیمت از دست رفتن، تعداد زیادی آثار باستانی و نیز میراث فرهنگی، این نیاز را برطرف کرد و ترکیه باید به دنبال جایگزین مثلا استفاده از انرژی خورشیدی بگردد( کِر،۲۰۰۰).
اجرای پروژه‌ی GAP( که هدفش توسعه، و مدرن‌سازی نه فقط اقتصادی بلکه ساختارهای اجتماعی منطقه بود) در توسعه تحقیقات اجتماعی در منطقه نیز، قدم مهمی بود. آکادمیسن‌های زیادی برای تحقیق در این زمینه بکارگرفته شدند. مانند پایان‌نامه دکترای آقای احمد اُزار (۱۹۹۴) ، که در انتها به این نتیجه می‌رسد که ساختار اجتماعی سنتی منطقه، در معنای قبیله‌ای و پدرسالارانه، باید مدرن گردد. و به قبایل به عنوان یک مشکل اشاره می‌شود که باید حل شود. و تعداد بسیار زیاد دیگری تحقیق و پایان‌نامه از این دست را می‌توان مشاهده نمود. در این میان در اواخر ۱۹۹۰ شاهد تحقیق یکی از محققان با نام Nese Ozcan هستیم که بعد از مراجعه به میدان، همکاریش را با GAP قطع می‌کند، زیرا پرسش‌های جدیدی به ذهنش می‌رسد و آن اینکه " یک شهروند مرزی بودن چه معنایی دارد؟" که بعدها پروژه‌ای مطالعاتی به نام "جامعه‌شناسی مرز " را توسعه می‌بخشد( اسکالبرت و لِ رِی،۲۰۰۶)..
نتیجه‌گیری:
برنامه‌های توسعه‌ای تهیه‌شده تحت هماهنگی سازمان برنامه‌ریزی دولت، تا به اکنون پایه اصلی برای ابتکار عملیات توسعه روستایی بوده است. .. فعالیت‌های اصلی به سوی توسعه روستایی بکارگیری پروژه‌های جامع توسعه روستایی، برنامه‌های توسعه منطقه‌ای همراه با بکارگیری بخشی که هدف اساسیش بهتر کردن زیرساختهای روستایی و کشاورزی، افزایش تولید کشاورزی، افزایش سطح خدمات بهداشتی و آموزشی، و در نتیجه افزایش درامد و رفاه جامعه‌ی روستایی است»(Screening ۲۰۰۶ p۱۱-۱۲)
نمی‌توان گفت که پروژه‌ها تا به امروز به اهداف توسعه‌ای خویش خصوصا در زمینه‌ی پیشگیری از مهاجرت دست‌یافته‌اند. پروژه‌ها باید خدمات موثر بیشتری به روستاها ارائه بدهند تا بتوانند به اهداف خویش دست‌یابند. برقراری ارتباط به خوبی سازمان یافته میان موسسات دولتی و سازمان‌های جامعه مدنی نیز امری ضروری در این راستا است(آلن و اُزکان،۲۰۰۶).
برخی عوامل اصلی که تولید در نواحی روستایی در ترکیه را کاهش می‌دهند این موارد هستند:
تخصیص زمین کشاورزی به فعالیت‌هایی غیرکشاورزی بدون توجه به ویژگی‌های خاک و دسته‌بندی آن
استفاده ناقص از روش‌های کشت و باروری
زیرساختهای فیزیکی ناکافی در برخی نواحی در ارتباط با تولید کشاورزی
مراقبت ناکافی از حیوانات و کمبود تغذیه در پرورش
کمبود اطلاعات و مراکز مستند سازی و سختی دسترسی به این مراکز
از موانع مهم برسر راه توسعه روستایی در ترکیه ساختار سازمان‌نیافته کشاورزی است. برای ایجاد یک بخش بیشتر مولد کشاورزی، نیاز است اصلاح کشاورزی، شامل یکپارچگی اراضی و بازتفکیک اراضی اجرا گردد.
بعد اقتصادی و بعد اجتماعی، دو بعد اساسی توسعه روستایی هستند. متاسفانه، سیاست‌مداران تاکنون مانعی بر سر اجرای یک سیاست موثر برای حل یکپارچگی اراضی و وضعیت ارث‌بری بوده‌اند که این مانع از رسیدن تلاش‌های توسعه روستایی به اهدافش بوده‌است.
درصد روستاییان ساکن جنگل
[۲۴] که بدون زمین هستند، ۱۰% است. زمانیکه نواحی سکونت‌گاهی جدید تعریف می‌گردد، شرایط افراد بدون زمین که در مجاورت نواحی جنگلی می‌زیند، باید به‌حساب بیاید. این مشکلات اجتماعی نامطلوب به توجه فوری نیازدارد، از آنجایی که کمبود فرصت‌های شغلی، ساکنان نواحی جنگلی را به مهاجرت به شهرها مجبور می‌کند.
به جهت نگه‌داشتن جوامع روستایی در محیط طبیعیشان، سیاست‌های توسعه روستایی مربوط به آینده، باید کشاورزی، جنگل و صنعت را باهم توامان کنند»( آلن و اُزکان۲۰۰۶،:۲۴).
برخی گام‌ها جهت حل مسائل جامعه روستایی، موارد زیر هستند:
موسسات اقتصادی روستایی پایدار ایجاد گردند که به نواحی فقیر روستایی دسترسی داشته باشند
مالکان مزارع باید جهت مدرن شدن حمایت گردند
زارعان باید آموزش ببینند و جوامع روستایی باید بهتر آموزش ببینند
شبکه‌های فاضلاب باید در نواحی روستایی جهت پیشگیری از آلودگی آب و خاک طراحی گردند.
توریسم روستایی با تضمین مشارکت تمامی ذی‌نفعان و ذی‌مدخلان روستایی تشویق گردد
یکی دیگر از نکات مهم در برنامه‌های توسعه روستایی ترکیه این است که مفاهیم جدید توسعه روستایی و ابزارهای مربوط( مانند بازنشستگی زودهنگام و ترقی موقعیت کشاورزان جوان) معرفی شده و بکارگرفته شوند»( آلن و اُزکان۲۰۰۶).
وسرانجام آنکه افزایش درامد و ازبین بردن نابرابری کار خطیر و مهمی است که هر دولتی می تواند انجام دهد، اما با توجه به مسائل ذکر شده و وضعیت ترکیه، بنظر می رسد در کنار تمام فواید این پروژه، بسیاری از اعمال انجام شده در این پروژه سبب افزایش حس تبعیض و تلاش دولت برای از بین بردن میراث عده ای از شهروندانش است که این خود بزرگترین ضربه را به ترکیه می زند زیرا همبستگی ملی را دچار مشکل می نماید.
منابع:
پناهی، رجب (۱۳۷۶) توسعه روستایی در ترکیه ، مجله جهاد( ترویج کشاورزی و توسعه روستایی)، سال هفدهم، شماره ۱۹۵، صص ۴۷- ۴۹. قابل دسترسی در
http://www.noormags.com/View/Magazine/ViewArticles
تلاگ، کمال( ) ترجمه کیومرث زرافشانی، تجارب کشاورزی ترکیه، مجله جهاد، سال هجدهم، شماره ۲۰۷- ۲۰۶، صص ۱۰۷- ۱۰۰
نساج، حمید(۱۳۸۸) مقایسه غربی سازی آتاتورک و رضاشاه ، قابل دسترسی در:
http://www.tebyan.net/index.aspx
ستم‌های آتاتورک بر مولانا. قابل دسترسی در: http://www.iptra.ir/vdca۴۹monni.html
آتاتورک، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، کتابخانه دیجیتال، جلد ۱. مقاله شماره: ۴۷ http://www.cgie.org.ir/shavad.asp?id=۱۳۰&avaid=۴۷
Allen. Frank & Ozcan Nurollah (۲۰۰۶)," Rural development in EU- Turkey", ۲۱th meeting of the EU-Turkey Joint Consultative Committee, Kayseri,Turkey
Bayazit.M & Avci,I (۱۹۹۷), "water Resourcesurkey:Potential,Planning, Development and Management", Water Resources Development,Vol. ۱۳, No.$, ۴۴۳-۴۵۲
Baysan.N (۲?), "Agricultural Development Strategies and Southeeastern Anatolia" Project regional Development Activities in the GAP Region, available at :
Budak, Dilek Bostan (۲۰۰۹), Analysis of Renewable Energi and Its Impact on Rural Development, available on: http://www.euroqualityfiles.net/AgriPolicy/Report%۲۰۲.۲/AgriPolicy%۲۰WP۲D۲%۲۰Montenegro%۲۰Final.pdf
De Chatel.Franscesca (۲۰۰۳) , Turkish water Project: Curse or blessing? , Available at: http://www.islamonline.net//english/
Ibrahim.Farhad , Gurbey.Gulistan (۲۰۰۰), "The Kurdish Conflict in Turkey” Obstacels and Chances for Peace and democracy, ST.Martin's Press,New York
Kerr,Simeon (۲۰۰۰), criticism grows Over Ilisu Dam, Available at: http://www.edf.org/documents/۲۴۰۱_ecountries_Ilisu.pdf
Gumus, Guler & Isikli, Emin (۲۰۰۴) An Analysis of Rural Development Programs in TURKEY with Special reference to EU Membership, Assessing Rural Development Policies of the CAP, Vienna, Austria, ۲۱-۲۳ April ۲۰۰۴, accessed (۱۸/۱۰/۲۰۱۰) : at:www.ecsocman.edu.ru/data/۸۸۴/۶۷۵/۱۲۱۹/۸۷EAAE_Guler_Isikli.pdf
Hauer.Ulrike & Bauer.Kai (۲۰۰۷), Eu Accession of Turkey,Chalenges and opportunities for Agriculture and Rural Development, available on: www.
Scalbert,Clemence . Le Ray, Yucel & Marie (۲۰۰۶), Knowledge, Idiology and Power", Ueropian Journal of Turkish Studies
line ,۵ . On line Since ۱۱ December ۲۰۰۹. URL: http://ejts.revues.org/index۷۷۷.html
Screening report Turkey (۲۰۰۶) Agriculture and Rural Development, Chapter۱۱, available on: www.bumko.gov.tr/TR/Genel/dg
http://fa.wikipedia.org/wiki/
Yilmaz,H. & S,Akbas (۲۰۱۰) Evaluation of Rural development activities to livestock sector in Turkey: the case of Ordu-Giresun provinces, available at: http://scialert.net/abstract/
Turkey-Development Planning.mht (۱۹۹۵)
http://en.wikipedia.org/wiki/ottaman_empire
Olcay Unver. I. H (۲۰۰۱) Southeastern Turkey: Sustainable Development and Foreign Investment, available at:
Baysan, N (۱۹۹۹) "Agricultural development strategies and southeastern Anatolia project regional development activities in the GAP region" , available at: http://agris.fao.org/agris-search/search/display.do
[۲۶] Biomass
[۲۷] خاک زغال قالبی
[۲۸] Market product
[۲۹] از آنجا که این پروژه از طرفی بسیار عظیم است و از طرف دیگر، حساسیت‌های زیادی را برانگیخته‌است، با تفصیل بیشتری درباره آن سخن می‌گوییم
[۳۰] Sirnak
[۳۱] Employment-generation
[۳۲] Optimal cropping Patterns
[۳۳] Crop variety
[۳۴] Ilisu
[۳۵] forest villagers
