نهضت سواد آموزی
تاريخچه سواد آموزي در ايران[ویرایش]
سابقه تاريخي آموزش در كشور
ایران نشانگر آن است كه طي اعصار نسبتا طولاني ، عزم و اقدام مشخصي در ترويج آموزش عمومي در ميان نبوده و سواد و آموزش در انحصار طبقات اجتماعي خاصي قرارداشته است . رد اين انحصار طبقاتي را حداقل تا حكومت ساسانيان ( پيش از اسلام ) مي توان به سهولت پي گرفت .
داستان كوزه گري كه در ازاي تقبل بخشي از هزينه سپاه تقاضاي فرصت تعليم فرزندش را داشت ولي توفيق نيافت ، نمونه بارزي از اين انحصار است.
كريستين سن نيز در ارتباط با انحصار طبقاتي سواد در دوره ساساني مي نويسد:
‹‹ عده اي از تجار حداقل قرائت و كتابت و حساب مي‌دانستند ولي عامه مردم از حيث ادب و سواد بضاعتي نداشتند. ››
اسلام با ارزشهاي والاي مساوات ( برابري ) مؤاخات ( برادري ) و
عدالت اجتماعی خود، در زمينه تحصيل دانش نيز سد انحصارات اجتماعي را درهم شكست و ضمن واجب شمردن دانش بر پيروان خود جستجوي آن را از حصارهاي زمان و مكان بيرون كشيد و مسلمانان را در سراسر زندگي ( اطلبو العلم من المهد الي اللحد) و در همه جا ( اطلبوالعلم ولوبالصين ) به جستجوي آن توصيه كرد. البته پايبندي به اين دستور ها چنانكه بايد در ميان عامه مسلمانان تسري نيافت و به اندازه احكام عبادي از التزام عملي لازم برخوردار نگرديد .
با اينحال در همان حد تاثير گذاري خود بويژه در ادوار نزديك به صدر اسلام ، آنجا كه با حمايت امراي دانش پرور همراه بود ، به نتايج گرانقدري منجر گرديد . و سلسله افتخار انگيزي از فلاسفه ، دانشمندان ، حكما ، ادبا و شعراي ايراني را به جهان دانش وادب معرفي كرد . به تدريج و تحت تامين سياستهاي حكام جور كه چشم و گوش بستة رعاياي خود را بيشتر طالب بودند نوعي انحصار تعريف نشده مجدا بر قلمرو دانش اندوزي مستولي شد و طبقاتي از جامعه ايراني به علت فقر مادي و معنوي ناشي از عقب نگه داشته شدن ، تمايلي به كسب دانش نشان ندارند و وضع بگونه اي شد كه در سالهاي نزديك به
انقلاب مشروطیت ایران معدود مكتبهاي داير در سطح كشور، صرفنظر از ماهيت و محتواي آموزشي محدود خود ،عمدتاً در خدمت خانواده هاي مرفّه قرارداشتند .
از حدود هفتاد سال قبل از انقلاب مشروطيت ايران، مبلغان مسيحي لازاري و متعاقب آن خواهران شريته مدارسي را به سبك مدارس فرانسوي در شهرهاي
ارومیه و سپس در
تهران ،
تبریز ،
همدان و
رشت تاسيس كردند و در كنار مكتبهاي فعال در مساجد ، نمونه هاي كوچكي از آموزش نوين آن روز به ظهور رسيد .
در سال ۱۲۶۷هـ . ش۱۸۸۸ /م نخستين مدرسه جديد به سبك اروپايي با مباشرت ايراني بنيادنهاده شد و ميرزا حسن رشديه فرزند آخوند ملامهدي از مجتهدان تبريز ، مدرسه رشديه را در ششكلان تبريز تاسيس كرد . تلاش رشديه نيز در كشاكش رقابتهاي امين الدوله و امين السلطان صدر اعظم هاي سلسله قاجار كه دومي با فعاليت رشديه موافق نبود ، رونق چنداني نيافت .
براثر وقوع انقلاب مشروطيت ، تحول مهمي در بينش مردم نسبت به نظام آموزش و پرورش كشور به وجود آمد . در اصول هجدهم و نوزدهم قانون اساسي ( ۱۲۸۶ هـ ش / ۱۹۰۷ م ) بر اجباري و همگاني بودن آموزش ابتدايي جديد تاكيد شد و همه مدارس موجود كشور زير نظر وزارت نو پاي علوم و معارف قرارگرفت . ساختار وزارت علوم و معارف سه سال بعد با تصويب قوانين جديد بازسازي شد و مقولاتي چون آموزش ابتدايي اجباري ، تربيت معلمان ، آموزش بزرگسالان تهيه كتب درسي و اعزام دانشجويان به اروپا مورد تاكيد قرارگرفت .
به دنبال بروز استبداد صغير و متعاقب آن با خلع محمد علي شاه و افتتاح مجلس دوم ، توجه شاياني به بسط معارف جديد و ايجاد مدارس ملي و دولتي در تهران و ديگر شهرها معطوف گرديد.
تاریخچه نهضت سواد آموزی[ویرایش]
← قبل از انقلابسازمان آموزش بزرگسالان (۱۳۴۳-۱۳۳۵):
از سال ۱۳۳۵ لغایت ۱۳۴۳ سومين سازمان رسمي و وابسته به دولت كه مسئوليت سوادآموزي بزرگسالان را در ايران برعهده گرفت «
سازمان آموزش بزرگسالان » نام داشت .
در سال ۱۳۳۵ ه.ش با استفاده از تجارب گذشته ، فعاليت كلاس‌هاي آموزش بزرگسالان از سر گرفته شد و كوششي جديد و دامنه‌دار براي گسترش و هماهنگي سوادآموزي بزرگسالان آغاز شد. در اين دوره علاوه بر
وزارت فرهنگ (وزارت آموزش و پرورش كنوني) كه اجراي برنامه‌هاي آموزشي بزرگسالان را بر عهده داشت ، وزارتخانه‌هاي ديگر مانند: «كشاورزي، كار، جنگ و سازمان‌هايي از قبيل بنياد خاور نزديك، اداره‌كل اموراجتماعي عمران روستايي، ارتش، بانك عمران و سازمان پيشاهنگي» نيز درامر سوادآموزي بزرگسالان مشاركت داشتند .
تا اين زمان علاوه بر كلاس‌هاي شبانه كه در دبستان‌ها تشكيل شده بود در كارخانه‌هاي دولتي، آسايشگاه‌ها و بيمارستان‌ها، واحدهاي ارتش و شهرباني و ژاندامري نيز كلاس‌هاي سوادآموزي بزرگسالان با نظارت وزارت فرهنگ تشكيل شد و تا سال ۱۳۴۵ به كار خود ادامه داد. اما به دليل رشد سريع جمعيت و افزايش درصد بيسوادي نتوانست توفيق چنداني به دست آورد.
← پس از انقلاب اسلاميپس از پيروزي انقلاب اسلامي, بنيانگذار كبير انقلاب اسلامي با درك عميق از مشكلاتي‌كه در اثر بيسوادي مردم در جامعه گریبان گیر مردم بود طي فرماني موضوع
بسیج سوادآموزی را صادر نمودند.
در هفتم دي ماه سال ۱۳۵۸
سازمان نهضت سوادآموزی با هدف باسواد كردن خيل عظيم بي‌سوادان كشور تشكيل شد. حضرت امام (ره) به‌منظور تقويت برنامه‌هاي سوادآموزي
حجه‌الاسلام و المسلمین محسن قرائتی را به‌عنوان نماينده خويش در اين سازمان منصوب نمود.
در حال حاضر ستاد سازمان متشكل از سه معاونت و ۱۵ دفتر و مديريت برنامه‌ريزي و نظارت بر فعاليتهاي سوادآموزي دركشور ، مي‌پردازد.
پس از گذشت ۲۶ سال از تشکیل این سازمان به حول و قوه الهی و سعی و تلاش جهل‌ستیزان عرصه علم و عمل توانسته است درصد باسوادی جامعه را در حدود ۸/۸۵ درصد برساند که نقطه عطفی در تاریخ درخشان انقلاب است .
در گذر از شیوه سنتی سوادآموزی به سمت روش های نوین این سازمان توانسته است تاکنون بیش از ۲۵۰ عنوان کتاب در بخش آموزش‌های پس از سوادآموزی جهت اقشار کم سواد جامعه منتشر نماید و طرح های متنوعی را به مرحله اجرا گذارد.
یکی از طرح های موفق سوادآموزی در سال های اخیر اجرای طرح مراکز یادگیری محلی سوادآموزی است که در کنار آموزش سواد به آموزش مهارت های اساسی زندگی از قبیل مهارت های تصمیم گیری، مشارکت، حل معضلات اجتماعی، خانوادگی و شخصیتی افراد، کمک به سطح معیشت زندگی سوادآموزان با آموزش‌های فنی و حرفه ای که یکی از اهرم های این مراکز جهت استقبال هرچه بیشتر سوادآموزان گردیده است و در این مراکز سوادآموزی از شیوه کلاسیک و سنتی به سمت کاربردی‌نمودن مهارت های آنان و کمک به فراگیران سوق یافته است که چشم انداز آینده این طرح، مشارکت فعال و جدی تشکل‌های غیردولتی در ایجاد این مراکز و بهبود وضع نسبی سوادآموزان از لحاظ دانش های مهارتی و اشتغال زایی است.
در سال های اخیر شاهد حرکت نوینی از سازمان سوادآموزی در شناسایی افرادی که از کلاس های سوادآموزی موفق به کسب مدارک بالای دانشگاهی شده و در مشاغل حساس اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی مشغول هستند صورت گرفته که این خود عاملی جهت ایجاد انگیزه و تقویت روحیه سواد آموزانی است که در حال حاضر مشغول سوادآموزی هستند.
طی سال های گذشته نیز با استفاده از اهرم جذاب رادیو و تلویزیون و جاذبه های تصویری این رسانه خطیر اقدام به ساخت و تولید مجموعه های داستانی، مستند، گزارشی و نماهنگ و کلیپ و ... نموده است که این خود حرکت نوینی در عرصه سوادآموزی با تلفیقی از طرح‌های رسانه‌ای است .
فرمان حضرت امام خمینی ره برای تشکیل نهضت سوادآموزی[ویرایش]
متن پیام امام خمینی (ره) به این شرح است:
بسم الله الرحمن الرحیم
ن و القلم و ما یسطرون
ملت شریف ایران می دانید که در رژیم گذشته آنچه بر ملت مبارز ایران سایه افکنده بود، علاوه بر دیکتاتوری و ظلم، تبلیغات بی محتوا و هیچ را همه چیز جلوه دادن بود. ملتی که در همه ابعاد از حوایج اولیه محروم بود وانمود می شد که در اوج ترقی است.
از جمله حوایج اولیه برای هر ملت در ردیف بهداشت و مسکن بلکه مهمتر از آنها، آموزش برای همگان است. مع الاسف کشور ما وارث ملتی است که از این نعمت بزرگ در رژیم سابق محروم و اکثر افراد کشور ما از نوشتن و خواندن بر خور دار نیستند چه رسد به آموزش عالی. مایه بس خجلت است که در کشوری که مهد علم و ادب بوده و در سایه اسلام زندگی می کند که طلب علم را فریضه دانسته است، از نوشتن و خواندن محروم باشد.
ما باید در برنامه درازمدت فرهنگ وابسته کشورمان را به فرهنگ مستقل و خودکفا تبدیل کنیم و اکنون بدون از دست دادن وقت و بدون تشریفات خسته کننده برای مبارزه با بی سوادی بطور ضربتی و بسیج عمومی قیام کنیم تا ان شاء الله در آینده نزدیک هر کس نوشتن و خواندن ابتدایی را آموخته باشد. برای این امر لازم است تمام بی سوادان برای یادگیری و تمام خواهران و برادران با سواد برای یاد دادن بپاخیزند و وزارت آموزش و پرورش با تمام امکانات به پا خیزد و از قرطاس بازی و تشریفات اداری بپرهیزد .
برادران و خواهران ایمانی ! برای رفع این نقیصه درد آور بسیج شوید و ریشه این نقص را از بن بر کنید . تعلیم و تعلم عبادتی است که خداوند تبارک و تعالی ما را بر آن دعوت فرموده است . ائمه جماعات شهر ستانها و روستاها مردم را دعوت نمایند و در مساجد و تکایا با سوادان نوشتن و خواندند را به خواهران و برادران خود یاد دهند و منتظر اقدامات دولت نباشند و در منازل شخصی اعضای بی سواد را تعلیم کنند و بی سوادان از این امر سر پیچی نکنند . من از ملت عزیز امید دارم که با همت والای خود بدون فوت وقت ایران را به صورت مدرسه ای در آورند و در هر شب و روز و در اوقات بی کاری یکی دو ساعت را صرف این عمل شریف نمایند . بپا خیزید که خداوند متعال با شماست . از خدای تعالی سعادت و سلامت و رفاه ملت شریف را خواستارم .
و السلام علیکم و رحمه الله و برکاته روح الله الموسوی الخمینی
هفتم دی ماه ۵۸ مطابق با هشتم صفر ۱۴۰۰ ( صحیفه نور ، جلد یازده ، ص ۱۶۱ مورخه هفتم دی ۱۳۵۸ )
در متن پيام حضرت امام ( ره ) دو هدف ارزشمند و گرانسنگ تبيين شده است :الف ) کوتاه مدت: آموزش خواندن و نوشتن به افراد محروم از نعمت ارزشمند سواد
ب ) بلند مدت : ارتقاء آگاهي و دانش بزرگسالان نوسواد در زمينه هاي مختلف و تبديل فرهنگ وابسته کشور به فرهنگ مستقل و خودکفا سازمان نهضت سواد آموزي با اجراي طرح هاي مختلف از جمله طرح بسيج سواد آموزي توانست هدف کوتاه مدت فرمان تاريخي امام ( ره ) را در ربع قرن گذشته محقق نمايد و نرخ با سوادي کشور را در جمعيت ۶ ساله و بالاتر از ۵/۴۷ در صد در سال ۱۳۵۵و۸۵ درصد در سال ۱۳۸۰ افزايش دهد و در راستاي نيل به اهداف بلند مدت ، با شروع آموزش هاي توسعه ( آموزشهاي پس از سواد ) فصل جديدي از کتاب زرين انقلاب شکوهمند اسلامي رقم خورده و اکنون که در صد قابل توجهي از افراد بزرگسال جامعه در گروه سني زير ۴۵ سال (گروه مولد جامعه ) با سواد شده اند .
آموزشهاي توسعه در ابعاد مختلف فرهنگي مذهبي ، سياسي ، اقتصادي و اجتماعي با هدف کاربردي کردن سواد وبرنامه هاي پس از سوادآموزي ، اطلاعي رساني و آگاه سازي و آموزش حرفه اي درآمدزا به مورد اجرارگذاره شده است .
تاریخچه سواد آموزی پس از انقلاب اسلامی ایران[ویرایش]
پس از پیروزی انقلاب اسلامی, بنیانگذار كبیر انقلاب اسلامی با درك عمیق از مشكلاتی‌كه در اثر بیسوادی مردم در جامعه بروز و ظهور می‌یابد طی فرمانی موضوع بسیج سوادآموزی را صادر نمودند.
در هفتم دی ماه سال ۱۳۵۸ سازمان نهضت سوادآموزی با هدف با سواد كردن خیل عظیم بیسوادان كشور تشكیل شد. حضرت امام (ره) به‌منظور تقویت برنامه‌های سوادآموزی حجه‌الاسلام و المسلمین محسن قرائتی را به‌عنوان نماینده خویش در این سازمان منصوب نمود.
در سال ۱۳۶۳ دولت با هدف تقویت و توسعه برنامه‌های مبارزه با بی سوادی در كشور اساسنامه سازمان را به‌تصویب مجلس رساند. كه در آن وظیفه اصلی نهضت آموزش بزرگسالان ,در حد خواندن و نوشتن و آموختن حساب با استفاده از ابزارهای هنری و تشویق و ترغیب بیسوادان و كم سوادان در یادگیری بیشتر جمعیت بی‌سواد كشور تعیین شد.
در طی سالهای پس از تشكیل سازمان از ساختارهای تشكیلاتی مختلفی استفاده نمود كه تمامی این ساختارها بر مبنای توزیع وظایف و مسئولیت‌ها طراحی شد.
در حال حاضر ستاد سازمان متشكل از سه معاونت و ۱۵ دفتر و مدیریت برنامه‌ریزی و نظارت بر فعالیتهای سوادآموزی در كشور می‌پردازد.
۱- در فاصله زمانی صدور فرمان بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران (۷دیماه ۱۳۵۸) تا انتخاب نماینده خود در سازمان (سال۱۳۶۱) ، حرکت سوادآموزی و مبارزه با بیسوادی ،توسط دستگاههای ذیربط (آموزش و پرورش ، جهادسازندگی ، جامعه روحانیت ، جهاد دانشگاهی و نهضت سوادآموزی) و بصورت شورایی اداره می شد. وبا توجه به فضای انقلابی جامعه ، با همکاری تمامی نهادهای مردمی (از قبیل مساجد ،کمیته های انقلاب ، بسیج مستضعفین ، کانونهای فرهنگی ،انجمنهای اسلامی ،نیروهای مسلح ، کارخانجات ، کارگاهها، اصناف و ... ) بصورت خودجوش و گسترده ، اقدام به آموزش باسوادان با همکاری آموزش و پرورش ، برای یاددادن و تشکیل کلاسهای سوادآموزی در تمامی فضاهایی که امکان تشکیل کلاس در آنها وجود داشت ، کردند.
در هفتم دی ماه سال ۱۳۵۸ سازمان نهضت سوادآموزی با هدف با سواد كردن خیل عظیم بیسوادان كشور تشكیل شد
۲- اوج گرفتن حرکت فزاینده سوادآموزی و مبارزه با بیسوادی در کشور ، بعد از صدور فرمان امام (ره) مرهون زحمات بی شائبه مسئولین اولیه نظام بویژه اعضای شورای انقلاب است که از این میان می توان شهیدان مطهری ، بهشتی ، باهنر ،رجایی و نمایندگان ولی فقیه در اکثریت استانهای کشور (از قبیل شهیدان صدوقی (یزد)، مدنی (تبریز) ، اشرفی اصفهانی (کرمانشاه) ، دستغیب (شیراز ) و ... ) را نام برد . بویژه باید از شهیدان رجایی و باهنر به عنوان نخستین بانیان تشکل نهضت سوادآموزی ، که هم جان خویش را بر سر راه تعلیم و تربیت جامعه در طبق اخلاص به خدای خویش تسلیم کردند، یاد کرد.
۳- علاوه بر موارد فوق نباید از خدمات صادقانه دست اندرکاران اجرایی امر سوادآموزی و مبارزه با بیسوادی ، که از اولین روز صدور فرمان امام (ره) و در راه ارتقای سطح فرهنگ عمومی جامعه قدم برداشتندو حتی جان خویش را بر سر اینکار گذاشتند، غافل شویم ،آنانی که در بدترین شرایط از لحاظ امنیتی و عدم وجود امکانات و ابزار مورد نیاز این رسالت بزرگ ، با کمترین چشم داشتی ، به اقصی نقاط صعب العبور و روستاهای کشور مهاجرت کردند،تا مبلغ و رساننده پیام امام (ره ) به محرومین و مستضعفین جامعه باشند.آموزشیارانی که در جبهه های نبرد علیه دشمن عفلفی ، پایبند میثاق بزرگشان با امام عزیز بودند تا جان خویش را فدا کردند و حتی در خط مقدم جبهه ها ، دست از مبارزه فرهنگی و مبارزه با بیسوادی برداشتند.
مسئولین و مدیران لایقی که تمامی هم و غم خویش را صرف اعتلای امر سوادآموزی کشور نمودند، امثال شیرینکارها ، سعیدی ها ، کریمی ها ، حبیب پورها و دهها نفر دیگر که بعد از سالها خدمت صادقانه و حتی د حین ماموریت سوادآموزی و انجام وظیفه اداری به دیار حق شتافتند و با رحلت شهادت گونه شان ، گواه بر صدق اعمال و گفتارشان شدند وچه آنانی که تحمل همه گونه سختی را بر خود هموار نمودند و با ادامه خدمت خالصانه خویش ، مسئولیت انجام تکلیف الهی و قانونی خود را در راه تحقق فرمان خدا ، پیامبر اکرم (ص) ، ائمه طاهرین (ع ) و امام راحل (ره) ، همچنان تا مرز نتیجه مطلوب استمرار می بخشد و ادامه می دهند.
پیوند ها[ویرایش]
مرکز اسناد انقلاب اسلامی سایت حجت الاسلام و المسلمین قرائتی
