جهاد سازندگی
جهاد سازندگي از جمله
نهادهای مردمی جوشيده از
انقلاب اسلامی ایران است. اين نهاد به خاطر فلسفه تشكيل و عملكرد آن، در ميان ساير نهادها و ارگانهايي كه براي قوت و تداوم انقلاب اسلامي شكل گرفتند از اعتبار و جايگاه والايي برخوردار است. جهاد سازندگي تنها به فاصله ۴ ماه پس از پيروزي انقلاب اسلامي به فرمان امام خميني شكل گرفت و تشكيل آن به خاطر فقر فزاينده‌اي بود كه در سيستم
کشاورزی و نظام روستائي كشور وجود داشت.
زمينه‌هاي پيدايش جهاد سازندگي[ویرایش]
با پيروزي انقلاب اسلامي در بهمن ۱۳۵۷ ضرورت تشكيل و پي‌ريزي نهادي مستقل براي زدودن آثار ستمشاهي از چهره روستاها و مناطق محروم كشور به صورت يك خواست عمومي مطرح شد. اين ضرورت از آنجا ناشي مي‌شد كه تشكيلات اداري و دواير دولتي كه در رژيم گذشته بنا شده بودند بر اساس توسعه نظام شهري پايه‌ريزي گرديده بودند و اصولاً در
الگوی توسعه اقتصادی رژيم شاه تشكيلات و سازماني براي رفع نيازهاي روستائيان، بويژه توليد‌كنندگان فرآورده‌هاي زراعي و دامي پيش‌بيني نشده بود.
روستائيان ايران كه بخش عظيمي از جمعيت كشور را تشكيل مي‌دهند تا پيش از انقلاب اسلامي هدف آزارهاي اجتماعي و اقتصادي فراواني بودند. ستم «خان»ها و «كدخدا»ها و «آژان»ها و ساير مأمورين دولتي و رشوه‌ها و باج‌هاي كلاني كه به انواع حيله‌ها از روستائيان مي‌گرفتند، همراه با سلب امنيت جاني و مالي روستائيان، خاطره‌هاي دردناكي در اذهان تداعي مي‌كند.
در نظام اقتصادي رژيم گذشته كه رويكرد آن به فرهنگ شهرنشيني و رواج صنعت مونتاژ بود، نظام سنتي مبتني بر كشاورزي در روستاها، جايگاهي نداشت و رو به اضمحلال بود. اين وضعيت نه تنها موجب بيكاري و مهاجرت روستائيان به شهرها و رشد قارچ‌گونه مشاغل كاذب گرديد، بلكه لطمه بزرگي به كشاورزي و بافت زندگي اجتماعي روستاها وارد ساخت.
بالاترين ستم بر روستائيان، طرح «
اصلاحات ارضی » بود. از طريق اين طرح دست روستائيان را از آب و زمينشان بريدند و مجبورشان كردند به منظور كسب درآمد، روانه شهرها شوند. رها كردن زندگي روستائي و بيگانگي با فرهنگ شهري، زندگي آرام و سنتي روستائيان كشور را به تباهي سوق داده بود. منافع رژيم شاه ايجاب مي‌كرد با جمع‌آوري نيروي كار ارزان از روستاها، كارخانجات صنعتي مونتاژ را كه در واقع حلقه‌هايي از زنجيره وابستگي بودند، گسترش داده و با ايجاد روحيه مصرف‌گرايي در بين مردم، ايران را به يكي از بازارهاي مهم فرآورده‌هاي مصرفي غرب تبديل كند.
كم‌توجهي به روستاها و توليد‌كنندگان كشاورزي در ابعاد مختلف و دور بودن روستائيان از امكانات گوناگون رفاهي همچون آب آشاميدني سالم، برق، راه و خدمات بهداشتي، انگيزه سكونت و توليد در روستاها را از بين برده بود به طوري كه بر اساس آمارهاي موجود از سال‌هاي ۱۳۵۰ به بعد همزمان با افزايش يكباره قيمت جهاني نفت، بخش عظيمي از نيروهاي فعال روستائي جذب كارخانجات شهري شدند و فقر اجتماعي و اقتصادي و نبود ابتدائي‌ترين امكانات مورد نياز، روند فرار از روستاها را شدت بخشيده بود؛ در حالي كه روستا به عنوان يك مركز توليدي مي‌بايست در برنامه‌ريزي هاي
توسعه اقتصادي از جايگاه ويژه‌اي برخوردار باشد.
با پيروزي انقلاب اسلامي، ضرورت بازسازي روستاها و احياي كشاورزي به عنوان نخستين گام در دستيابي به آرمان و اهداف انقلاب مطرح و منجر به تأسيس نهادي مستقل و مردمي تحت عنوان «
جهاد سازندگي » شد. امام خميني ۴ ماه پس از سقوط شاه با درك اهميت روستا در تأمين استقلال سياسي و اقتصادي با صدور فرماني خواستار آن شدند تا ارگاني براي رسيدگي و رفع محروميت روستائيان تشكيل شود و از مسئولين خواستند تا با اختصاص امكانات موجود كشور و بهره‌گيري از
نیروهای داوطلب مردمی ، سازندگي روستاها را در اولويت قرار دهند.
فرمان امام براي تأسيس جهاد سازندگي[ویرایش]
پيام امام خميني كه در حقيقت پاسخي به نياز اساسي روستاهاي كشور براي بازسازي بود، در ۲۷ خرداد ۱۳۵۸ به اين شرح انتشار يافت :
بسم‌الله الرحمن‌الرحيم
بايد بملت متوسل بشويم. ملتي كه بحمدلله مهياي خدمت و فداكاري بوده و هستند. ملت ما با فداكاري بحمدالله مراحل با اهميت را پشت سرگذاشته، موانع مرتفع شد، خائنين رفتند. و اگر تتمه‌اي هم باشد با همت ملت خواهند رفت. لكن اين ديوار شيطاني بزرگ كه شكست، پشت اين ديوار و خرابي‌هاي زيادي هست و ناچاريم كه براي سازندگي به ملت متوجه بشويم. براي اينكه خرابي‌هايي را كه در طول مدت حكومت جائر پهلوي در مملكت ما حاصل شده است ترميم كنيم و بحمدالله ملت ما راجع به سازندگي مهيا بودن خود را اعلام كردند. دانشجوهاي عزيز، متخصصين، مهندسين و بازاريان، كشاورزان همه قشرهاي ملت داوطلب‌اند كه ايراني كه به طور مخروبه به دست ما آمده، بسازند از اين جهت بايد ما اين جهاد را به سازندگي موسوم كنيم...
خداوند به همة ملت و به همة كساني كه در اين راه تشريك مساعي مي‌كنند و اين وظيفه اخلاقي شرعي را ادا مي‌كنند توفيق عنايت كند. همه موفق باشند كه در اين جهاد شركت كنند و اين خرابه‌ها را بسازند و برادران خودشان را كمك نمايند كه شايد هيچ عبادتي بالاتر از اين عبادت نباشد. بلكه من از اشخاصي كه براي زيارتها مثل زيارت مكة معظمه و مدينه منوره مي‌خواهند به طور استحباب بروند از آنها مي‌خواهم و تقاضا مي‌كنم كه شما كه براي ثواب مي‌خواهيد به مكه مشرف بشويد و يا مي‌خواهيد به مدينه منوره و يا به عتبات عاليات مشرف بشويد، امروز ثوابي بالاتر از اين نيست كه به برادران خودتان كمك كنيد و اين سازندگي را همه با هم شروع كنيم كه ايران خودتان درست ساخته بشود و برادران شما نجات يابند. خداوند به همة شما اجر عنايت مي‌كند و همان ثوابي را كه شما از زيارت مي‌خواهيد خداوند در اين جهاد به شما خواهد داد. والسلام و عليكم و رحمة‌الله و بركاته
بدين ترتيب بود كه جهاد سازندگي به صورت يك نهاد مردمي با فرمان امام خميني در تابستان ۱۳۵۸ تشكيل گرديد و از همان آغاز توانست خيل عظيم نيروهاي دلسوز و جوان و نيز متخصصين متعهد را در رشته‌هاي گوناگون براي احيا و نوسازي روستاها به سوي خود جلب نمايد. ابلاغ پيام امام به روستائيان و فراهم آوردن زمينه‌هاي حضور و
مشارکت گسترده روستائيان در صحنه انقلاب و اولويت دادن به روستاها به عنوان پايگاه‌هاي اساسي توليد و عدم وابستگي و ارائه خدمات زيربنايي و ايجاد شغل مولد در روستا فلسفه وجودي نهادي است كه با نام «جهاد سازندگي» شكل گرفت و فعاليت خود را در اقصي نقاط محروم و روستايي آغاز كرد.
رويكرد جهاد سازندگي تلاش در صحنه‌هاي مختلف اقتصادي ـ اجتماعي با مشاركت فعال مردم بود. تلاشهاي مستمر و بي‌وقفه جهادگران در صحنه‌هاي سازندگي، بهره‌گيري از عناصر فعال و مخلص، تكيه بر تواناييهاي مردم در حل مشكلات و از همه مهمتر حضور در همه عرصه‌هاي سازندگي و توسعه، در مدت بسيار كمي اين نهاد را به مجموعه‌اي كارساز، كارآمد و پرتوان تبديل كرد.
اهداف جهاد سازندگي[ویرایش]
عمده‌ترين اهدافي كه جهاد سازندگي از ابتداي تشكيل دنبال نموده به طور خلاصه عبارتند از:
ـ زدودن فقر و محروميت از روستاها
ـ حركت به سوي استقلال و خودكفائي كشور با تلاش در جهت بهبود وضع اقتصادي و اجتماعي روستاها و مناطق عشايري از طريق توسعه كشاورزي، دامداري، صنايع روستائي و ...
ـ ايجاد زمينه لازم جهت رشد شخصيت والاي انساني روستائيان از طريق مشاركت و نظارت آنان در فعاليتهاي روستائي
ـ بسيج اقشار مختلف مردم جهت سازندگي روستاها و فراهم كردن امكان تلاش براي رشد و تكامل آنها.
لازم به تذكر است كه به علت ابعاد گستردة ويراني‌ها و محروميت‌هاي به جا مانده از رژيم پهلوي، جهاد سازندگي اولويت در امر سازندگي را به روستاهاي دورافتاده و محروم اختصاص داده است.
در اساسنامه جهاد آمده است:
... جهاد سازندگي با اعتقاد به رشد و تعالي انسان به عنوان هدف نهايي توسعه، مشاركت جدي مردم در مراحل مختلف را براي كارائي هرچه بيشتر برنامه‌ها و بروز استعدادها و خلاقيتها ضروري مي‌داند. ...
... جهاد، با هدف رشد و شكوفايي استعدادها و شخصيت انساني روستائيان، ارتقاء سطح فرهنگ، مهارت و آگاهي آنان براي استفاده بهينه از امكانات، سازماندهي و حمايت از روستائيان و توليد‌كنندگان به منظور افزايش توان آنان در امر توسعة روستائي، تغيير بينش روستائيان و
عشایر نسبت به پذيرش شيوه‌هاي نو در توليد جهت بهبود وضع توليد و اقتصاد روستائي و ايجاد شرايط مناسب براي جلب مشاركت آنان و كسب نقش مؤثر در توسعه را مدنظر دارد. ...
... در اين راستا براي تحقق اهداف مزبور، سياستهاي ذيل دنبال مي‌شود:
ايجاد و گسترش سازمانها و تشكلهاي روستائي به منظور انسجام و مشاركت روستائيان در مديريت روستاها،
بسيج و به كارگيري امكانات و نيروهاي مردمي در برنامه‌هاي عمران و توسعه روستائي،
گسترش الگوهاي كار جمعي و تعاوني در امر توليد، توزيع و خدمات مربوط به توليد، ارائه و ترويج ديدگاهها،تجارب، روش ها و شيوه‌هاي مناسب در زمينه
توسعه روستائی و نقش و
جایگاه روستا در توسعه ملی در سطح جامعه.
جهاد سازندگي در خدمت جبهه‌ها[ویرایش]
جهاد سازندگي با شروع جنگ تحميلي نقش مؤثر و چشمگيري در زمينه فعاليتهاي فني و مهندسي در جبهه‌ها ايفا كرد. شايد بتوان بخش بزرگي از پيروزيهاي رزمندگان اسلام در عمليات گوناگون جنگ را ناشي از ايثار و فداكاري جهادگران دانست. انتخاب واژه «
سنگرسازان بی‌سنگر » بيانگر عمق فداكاري و اخلاف
جوانان جهادی بود كه در زير باران گلوله و ديد مستقيم دشمن به احداث خاكريز و پل و سنگر و استحكامات مي‌پرداختند.
عبور نيروهاي ايران از روزدخانه مرزي اروند و غافلگيري نيروهاي عراقي در عمليات والفجر ۸ (فتح فاو ـ سال ۱۳۶۵) از شاخص‌ترين عمليات مهندسي رزمي جهاد محسوب مي‌شود كه با حيرت جهانيان روبرو شد و نقش برجسته جهاد سازندگي در جنگ را نشان داد.
جهاد سازندگي در طول نزديك به سه دهه عملكرد خود با اجراي طرح‌هاي گوناگون عمراني و كشاورزي در دورترين نقاط روستايي كشور و همچنين انجام پيشرفته‌ترين طرح‌هاي مهندسي رزمي در طول دفاع مقدس ـ نقش مهم و تعيين كننده خود را در امور اجرايي به اثبات رسدنده است.
جهاد سازندگي در برآوردها و جمع‌بندي عملكردهاي سالانه، همواره در صدر جدول نهادهاي مردمي جوشيده از انقلاب اسلامي قرار داشته است.
وزارت جهاد سازندگي[ویرایش]
جهاد سازندگي به دليل گستردگي فعاليت و تشكيلات در آذر ۱۳۶۲ به وزارتخانه تبديل شد. اين تغيير طي طرحي در سه فصل شامل اهداف، وظايف و مقررات عمومي در ۱۱ ماده و ۵ تبصره در جلسه روز سه‌شنبه هفتم آذر ۱۳۶۲ مجلس به تصويب نهايي و ۱۰ روز بعد به تأييد شوراي نگهبان رسيد و از آن پس با تقسيم فعاليت خود در كميته‌هاي مختلف شرح وظايف خود را طبقه‌بندي كرد.
مهمترين اين كميته‌ها عبارتند از:
ـ كميته فرهنگي
ـ كميته عمران و فني
ـ كميته كشاورزي
ـ كميته بهداشت و درمان
ـ بخش روابط عمومي
ـ امور استانها
ـ مديريت داخلي
ـ تداركات
ـ كميته پشتيباني مناطق جنگي
ـ كميته صنايع
ـ امور مالي
امروز سازمان و تشكيلات جهاد سازندگي جزو بديع‌ترين و كارآمدترين ارگان هاي اجرائي كشور به شمار مي‌آيد و اعضاي آن در دورافتاده‌ترين مناطق كشور مشغول فعاليت مي‌باشند.
پي نويس[ویرایش]
۱- صحيفه امام، ج ۸، ص ۱۷۹
جستارهاي وابسته[ویرایش]
درباره جهاد سازندگی منابع[ویرایش]
موسسه مطالعات و پژوهش هاي سياسي
پیوندها[ویرایش]
تاریخچه جهاد سازندگی کانون سنگرسازان بی سنگر کانون جهادگران جهادسازندگی سازمان نهضت سواد آموزی وزارت جهادکشاورزی
