دیزج خلیل
روستاي ديزج خليل/
شبستر /
آذربایجان شرقیبخش مرکزی شهرستان شبستر طبق امارهای منتشره شامل ۲۵ آبادی است و یکی از روستاهای این بخش روستای دیزج خلیل است که در مسیر جاده
تبریز – طرابوزان سابق۱ و در قسمت جنوبی جاده صوفیان – سلماس امروزی و در ۳ کیلومتری جنوب شرقی شهر شبستر قرار گرفته...
معرفی روستای دیزج خلیل[ویرایش]
بخش مرکزی شهرستان شبستر طبق امارهای منتشره شامل ۲۵ آبادی است و یکی از روستاهای این بخش روستای دیزج خلیل است که در مسیر جاده تبریز – طرابوزان سابق۱ و در قسمت جنوبی جاده صوفیان – سلماس امروزی و در ۳ کیلومتری جنوب شرقی شهر شبستر قرار گرفته و راه آهن تبریز – سلماس و ایستگاه رازی در مرز ایران و ترکیه از جنوب این روستا عبور می کند و ایستگاه راه آهن دیزج خلیل هم مشهور است .
این روستا محدود است از طرف شما به شهر شبستر و روستای نوجه ده و از جنوب به شهر وایقان و باتلاقهای دریاچه ارومیه و از مغرب به روستای شنگل آباد و از مشرق به قلعه حسن آباد و مختصّات جغرافیائی آن عبارت است از ۳۰ درجه و ۹ دقیقه عرض شمالی و ۴۵ درجه و ۴۳ دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ .
دیزه کلمه ترکی است و به محلّ نگهداری گوسفند (آغل) اطلاق می شود . حمدالله مستوفی مورّخ مشهور دوره مغول که در کتاب نزهت القلوب از تبریز اسم برده نوشته که تبریز را هفت ناحیت است چهاروم ارونق که در غرب آن قرار گرفته و دارای سی پاره دیه است و آبادی های بزرگ دارد . مثل وایقان – سیس – شبستر – تسوج - ... . اما نامبرده از روستای دیزج خلیل اسمی نبرده است ولی آثار تاریخی باقی مانده از دوران های پیش مثل کول تپه در جنوب شرقی دیزج خلیل و قوچ های سنگی.
۱- سفیران و جهانگردانی که در ادوار مختلف تاریخی از اروپا به ایران امده و از جاده تبریز – طرابوزان یعنی از این مسیر عبور کرده اند در سفرنامه های خود از روستای دیزج خلیل و آبادانی آن به نیکی یاد کرده اند . و ادوارد براون جهانگرد معروف که در ضمن عبور از این راه در یکی از کاروان سراهای این روستا شبی را بیتوته کرده و صاحب کاروان سرا یک دسته گل بنامبرده هدیه کرده است آن را هم در سفرنامة خود نوشته است .
(قوچ سنگی مقابل مسجد قره را چند سال قبل دزدیدند( مویّد آن است که این روستا از قدیم الایام مسکون بوده و قنواتی که مثل ملیکان – قاضی کهریزی – علاءالدین- مرادآباد – قزل کهریز – ایل بیز - ... که هر کدام جزو آثار تاریخی می باشد و در این روستا جاری هستند هرکدام نشانه هائی از قدمت وو تاریخی این روستا را بنمایش گذاشته اند و نیز حمام دیزه مساجد حاج شرملو و دیگر مساجد این روستا هریک قدیمی بودن این روستا را گواهی می دهند .
روستای دیزج خلیل طبق سرشماری سال ۱۳۵۵ دارای ۶۷۲ خانوار و ۳۰۸۴ نفر جمعیت و در سرشماری سال ۱۳۶۵ دارای ۷۱۸ خانوار و ۳۳۴۸ نفر جمعیت و در سرشماری سال ۱۳۷۵ دارای ۷۹۸ خانوار و ۳۱۸۸ نفر جمعیت بوده است .
جمعیت به مجموع مردمانی گفته می شود که در سرزمین معینی زیست می نمایند و علم جمعیت شناسی ویژگی های یک جمعیت را مانند توزیع ، تراکم ، ساختمان (از نظر جنس و سن) – میزان شهرنشینی – روستا نشینی – مرگ و میر – موالید – مهاجرت – فعالیت – اشتغال – بیکاری – کم کاری و ... را بررسی می کند .
محلات روستای دیزج خلیل[ویرایش]
محله دیزه – محله علیا (یوخاری خلیلی) محله پائین و میریلو محله وسط و گرگان و محله غیبلو . تعداد خانوار و جمعیت محلات دیزه و علیا از دیگر محلات روستا بیشتر است .
روستای مذکور در دورة قاجاریه تحت مالکیت محمدعلی میرزا فرزند مظفرالدین شاه بود . سرتیپ افخمی از وراّث محمدعلیشاه روستا را خرید و سپس در سال ۱۳۱۴ شمسی مهدی ابراهیمی دریانی ششدانگ عرصة روستا را از افخمی خرید و در تاریخ ۲۱/۱۱/۱۳۳۲ اهالی روستا آقایان علی اصغر سرتیپ زاده و سید احمد گلشنی را وکالت دادند که عرصه روستا را از مالک خریداری نماید و آن دو نفر هم پس از خرید عرصه و اعیانی روستا را به صاحبان املاک و ساکنین روستا فروختند و از آن ببعد ساکنین روستای دیزج خلیل مالک عرصه و اعیانی املاک خود شدند .
اقتصاد روستا[ویرایش]
از قدیم الایام ساکنین این روستا جهت کسب و کار به باکو مهاجرت و مسافرت کرده (قبل از انقلاب اکتبر ۱۹۱۷) و نیز به سایر شهرهای آذربایجان شمالی و شهر استانبول ترکیه مسافرت کرده اند و در آن شهرها اقامت موقت گردیده بعد بموطن اصلی خود (روستای دیزج خلیل) برگشته اند . و در اقامت خودشان در شهرهای قفقاز و ترکیه با فرهنگ و آداب و رسوم آنان آشنائی پیدا کرده و در لباس پوشیدن و غذا خوردن و خانه و اطاق ساختن در روستای آبا و اجدادی خود دگرگونی هایی بوجود آورده اند که تا این اواخر پنجره های اروسی بدون لولا که بالا و پائین کشیده می شود باقی بودند . بطور کلی در اثر ترکیب و تلفیق و جفت و جورهائی که در نتیجه مسافرت ها و مهاجرت ها و اصطکاک فرهنگها و تمدنها ، آبا و اجداد دیزج خلیلیها را انسانهای با فرهنگ و انسان دوست و مهمان نواز بوجود آورده که در قسمت فرهنگ و تاریخچه آن در روستای دیزج خلیل بیان خواهد شد .
زندگی اقتصادی و امرار و معاش مردم این روستا را درگذشته و بعد از مسافرتهای موقت و کسب و کار به باکو استانبول باید به کشاورزی اشاره کرد که کشاورزی شامل زراعت ، باغداری و دامپروری را می باشد . قنوات جاریه به اراضی و باغات این روستا موجب رونق کشاورزی در گذشته بوده ولی خشکسالی هم در سالهای مختلف به موجب خسارت کشاورزان گردیده است و بتحقیق یازده قنات درگشته در روستای مذکور جاری بوداکنون تعدادی از آنها خشکیده است . اکنون زندگی و امرار و معاش ساکنین این روستا علاوه بر کشاورزی و باغداری و دامپروری شامل تجارت – صنعت رانندگی و خدمات است . اکنون صدها نفر در تجارت (داد و ستد) و خدمات اداری و لشکری ، آموزش و پرورش ، بهداشت و درمان و سایر خدمات مشغول کارند و از این طریق امرار معاش می نمایند . چون ساکنین این روستا بسیار زحمتکش و فعال اند . با درآمدی که دارند امرار معاش می کنند و از اسراف و تبذیر بیزارند و بیوه زنان و آنهائی که درآمد کافی ندارند از بنیاد مستضعفان و بسیاری دیگر از بیمه های اجتماعی و بیمه های خدمات درمانی حقوق می گیرند و زندگی می کنند و در این روستا فقیر وجود ندارد . روستائیان الز امکانات رفاهی هم کمبود ندارند . تمامی اهالی روستا از برق ، لوله کشی آب و گاز و تلفن استفاده می کنند .
فرهنگ روستای دیزج خلیلی[ویرایش]
فرهنگ عبارت است از مجموعه پیچیده ای که شامل دانش ها ، اعتقادات ، هنرها اخلاقیّات و ادبیّات و قوانین و سنّت ها و هر نوع دوشی که انسان بعنوان عضو جامعه فرا گیرد ، ، بعبارت دیگر ، فرهنگ عبارت است از مجموعه زبان ، مذهب ، آداب و رسوم و سنن و باورها و اعتقادات یک ملّت و بطور کلی آنچه زندگی فردی و اجتماعی انسان را از زندگی فردی و اجتماعی حیوانات تمایز می نماید فرهنگ نام دارد . در هر جامعه این فرهنگ است که به عواطف و طرز تفکّرها رویّه ها و سایر خصوصیّات جسمی و فکری انسان شکل می دهد و فقط تعلیم و تربیتی صحیح است که سبب می شود کودک بتواند خود را با وضع جامعه تطبیق بدهد .
پس می توان گفت هدف تربیت ، عبارت است از ایجاد منطق ، ذوق ، وجدان ، ادب و تدبیر نیرومند و سالم در انسان۱ .
۱- نگاهی بتاریخ و جغرافیای شبستر – تسوج – صوفیان . تحقیق و تألیف احمد سلیمی فرد ، ناشر : سیب سرخ تهران ، صص ۴۲۸ و ۴۲۹
مدارس دیزج خلیل:
۱- واحد بحث فرهنگ : ۱- دبستان مینو
۲۱۲۳۸
۱۴/۳/۱۳۲۰
بتحقیق اولین دبستان که به سبک جدید در روستای دیزج خلیل تأسیس شده دبستان مینو در محله بالا است .
بنای مدرسه بوسیلة آقایان حاج رضا خورشیدی – حاج علی رنجی دیزجی – حاج میرسلمان موسوی اقدم گذاشته شده . بدین ترتیب که زمین و حیاط مدرسه را آن سه نفر از مرحوم مشهدی هاشم بخواه به قیمت چهارصد تومان در سال ۱۳۱۹ خریداری کرده و به فرهنگ وقف کرده اند و رئیس اداره فرهنگ استان ۳ (آذربایجان شرقی امروز) طی نامة شماره از آنان قدردانی کرده است .
قبلاً در محل دبستان مینو میرزا عبداله ذاکری مکتب خانه در یک اطاق محقّر دایر کرده بود که در سال ۱۳۲۴ شمشس ساختمان دبستان به ریاست بیت اله جمالی رئیس فرهنگ شبستر بنا و بمباشرت آقایان هاشم خلیلی و سیداحمد گلین احداث می گردد ولی آن ساختمان بدون گلگاری و سفیدکاری می ماند (نگارنده احمد سلیمی فرد با آن وضع مخروبه چهار سال در کلاس چهارم آن دبستان تدریس کرده ام) در سال ۱۳۳۴ در نتیجة اقدامات رئیس فرهنگ وقت (فضل اللهی) دبستان تعمیر و لکمیل شده بشکل آبرومندی درمی آید . گفتنی است مرحوم مهدی ابراهیمی دریانی که مالک روستی دیزج خلیل بودند در همان سالها از طرف شرق ساختمان دو اطاق و یک راهرو به مدرسه اضافه کرده و هزینة آن را پرداخت کرده است۱ .
۲- دبستان پروین دخترانه
در سال ۱۳۳۰ مدرسه دخترانه پروین احداث گردید و نصف زمین آن را مرحوم کربلائی یوسف پور موسی قلی اهداء کرده است و در نتیجه پافشاری مردم ادارة فرهنگ شبستر هزینة احداث بنا را پرداخت نموده است . و در ایجاد بنای ساختمان مدرسه اهالی هم در حدّ امکان کمک مادی و معنوی کرده اند و بخصوص همکاری های آقایان هاشم خلیلی ، علی رنجی دیزجی ، محمدعلی دشمن کش (کلم امروزی) و حاجی مطلب طفری در ایجاد ساختمان شایان توجه است . و مرحوم محمدعلی یعقوبی در مدرسه مینو هم در حمل خشت های خام از بیرون به مدرسه به پای ساختمان احداثی بوسیله دانش آموزان مدرسه مینو کمک و همکاری کرده است .
۱- متأسفانه بجهت نبودن دانش آموز از سال تحصیلی ۸۶ – ۱۳۸۵ دبستان مینو تعطیل گردیده است . و علت آن را کوچ کردن بیشتر اهالی دیزج خلیل به شبستر و اقامت در آن شهر و جلوگیری از بارداری می دانند .
۲- تاریخ فرهنگ ارونق و انزاب ، صفحه ۶۴ و ۶۵ ، چاپ چاپخانه شفق ، تبریز سال ۱۳۳۸
۳- دبیرستان رضا خورشیدی
دبیرستان رضا خورشیدی در محله بالا بوسیله شادروان حاج رضا خورشید بنا گردیده و زمین آن را مرحوم شعبان ظریفی اهداء کرده است . اکنون بصورت مدرسه راهنمایی و دبیرستان با ۷۵ نفر دانش آموز بمدیریت آقای علی اربابی اداره می شود . بتحقیق اولین مدیر دبیرستان پس از احداث شادروان رستمعلی نقابی بودند .
۴- دبیرستان و مدرسه راهنمائی امام خمینی
دبیرستان و مدرسه راهنمائی دختران در ابتدای محله بالا بنا گردیده و زمین آن را از موحوم حاج حسن افواج خریده اند . این دبیرستان با هزینه اداره آموزش و پرورش شبستر در سال ۱۳۵۹ احداث گردیده است . اولین مدیر دبیرستان خانم افروز خوش ردی و بعد خانم فرحناز مظفّری بودند و سپس خانم بتول قوخماز مدیریت آن را به عهده داشتند . و اکنون سه سال است که خانم زهرا شبستری تازلو مدیریت آن را به عهده دارند و اما بجهت نبودن دانش آموز ، دبیرستن منحل شده فقط مدرسه راهنمائی است . علت کم بودن دانش آموز در دبیرستان رضا خورشیدی و امام خمینی را کوچ کردن بیشتر اهالی دیزج خلیل به شبستر و رفتن دانش آموزان پس از اتمام تحصیلات راهنمائی به هنرستان های دختران و پسران و نیز جلوگیری از بارداری می دانند .
۵ و ۶ دبستان والفجر و شهدا ، که هر دو کنار همدیگر در محل ورود به محله غیبلو بنا گردیده اند . زمین هر دو مدرسه را آقای مسیّب وکیل زاده اهدا کرده است . این هر دو مدرسه بوسیله ادارة آموزش و پرورش شبستر و توسط گروه نوسازی و توسعه مدارس استان آذربایجان شرقی بنا گردیده اند . بنای دبستان والفجر در سال ۱۳۶۴ شمسی و بنای مدرسه شهدای مذکور در سال ۱۳۶۰ احداث گردیده و به مدرسه والفجر آقای هدایت اله سلطانی ۱۲۰ متر اضافه اطاق بنا نهاده و این هر دو دبستان بعلت نبودن دانش آموز بصورت مختلط (دختر و پسر) اداره می شود . اولین مدیر مدرسه والفجر خانم مهین ناظری بوده و از سال ۱۳۷۵ تاکنون خانم زکیّه لطیف دیزجی مدیریت دبستان را بعهده دارند . گفتنی است مدیریت دبستان شهدا اکنون بوسیله خانم کفایت قربانی می باشد .
در مبحث فرهنگ و ایجاد دبستان و دبیرستان در این روستا باید اضافه نمایم که مردان و زنانی که از همین مدارس آموزش دیده و فارغ التحصیل شده و در جامعه امروز در سازمانهای مختلف اداری – تجاری و صنعت مشغول کارند همگی با فرهنگ و فهیم و کاردان و از لحاظ اخلاقی با نزاکت و ادب با همکاران خود مشغول کارند . و زنان هم کاملاً مطیع شوهران خود می باشند و طلاق بندرت در این روستا انجام می گیرد .
استنتاج از مبحث فرهنگ روستای دیزج خلیل
با توجه بر اینکه در تعریف فرهنگ از کلمه مذهب نیز سخن بمیان آمده لازم می داند اشاره ای هم بمذهب و اعتقاد دینی ساکنین روستای دیزخ خلیل داشته باشیم .
ساکنین روستای دیزج خلیل این افتخار را دارند که آبا و اجدادشان از گذشته های دور تاکنون مسلمان و شعیه و مذهب جعفری شیعه اثنی عشری داشتند و از اقلیت های مذهبی (زرتشتی ، کلیمی ، مسیحی) مطلقاً در این روستا دیده نشده و اسکان نگردیده اند . این روستا با ۱۵ مسجد و حسینیّه که در محلات پنجگاه آن وجود دارد مؤیّد آن است که آبا و اجدادشان دیندار و با ایمان و معتقد به اسلام و مسلمان بوده اند . مساجد بزرگ و قدیمی این روستا عبارتند از مسجد حاجی شرفلو در محله وسط و مسجد جامع دیزه (این مسجد اخیراً نوسازی شده است) در محله دیزه و مسجد محله علیا و مسجد قره و چوخور و میریلو در محله پائین و مسجد دهنه و مسجد محله غیبلو .
درب تمامی مساجد در تمام ایام سال برای اقامة نماز نمازگزاران باز است و هر روز در مساجد دیزه و قره و محله علیا ، نماز جماعت اقامه می شود . روحانی مسجد قره حاج میرزاحسین آقا بهبهانی و روحانی مسجد دیزه حاج علی آقا جنّتی می باشد .
مراسم عزاداری حضرت امام حسین (ع) همه ساله در دهة اول محرم الحرام در تمامی مساجد اجارا می شود و در روز عاشورا دسته های حسینی با نوحه خوانی و زنجیرزنی و سینه زنی تمامی محلات همدیگر را می گیرند و به مردگان گورستانهای همدیگر فاتحه می خوانند . در روز عاشورا شبیه سازی اطاق جناب قاسم و نعش حضرت ابوالفضل و گهواره حضرت علی اصغر (فرزند امام حسین (ع در دوش عزادارن با دسته های سینه زنی و زنجیرزنی حمل می گردد و زنان هم پولهای نذری خود را به آنان می دهد . این مراسم تا ساعت دو و سه بعد از هر روز عاشورا ادامه می یابد .
ضمناً اگر خانواده ای عزیزی را از دست بدهند ، تمامی همسایگان و اقوام و اشنایان در تشییع و تکفین و تدفین مرحوم و مرحومه شرکت می کنند و با شرکت در مجالس ختم به آن متوفّی به بازماندگان تسلیت گفته و اظهار همدردی می کنند . در این روستا دشمنی ها ریشه ندارد و هرکس برای خود همه باهم می زنید و تا آنجا که بخاطر دارم (احمد سلیمی فرد) در این روستا قتل عمد انجام نگرفته است . اضافه می نماید که در ماه رمضان روزه داران از طلوع فجر تا اذان شامگاهان روزه می گیرند و در لیالی قدر در مساجد محلات جمع شده قرآن تلاوت می کنند و دعای جوش کبیر را می خوانند . زنان این روستا هم علاوه بر اینکه دیندارند و متعصب در پوشش خود برقع و چادر بر سر دارند و حجاب اسلامی را بوط کامل رعایت می کنند و غالباً خانه دارند و در تربیت فرزندان خود چه از لحاظ فرهنگ و چه از لحاظ اخلاق و ادب بسیار کوشا می باشند و به شوهران خود وفادارند و لذا کمتر در این روستا طلاق انجام می گیرد . بهتر است جوانان غربت کش در موقع ازدواج با دختران این روستا ازدواج کنند و فریب ظاهری دختران خارج از روستای خود را نبینند.
منبع[ویرایش]
پایگاه خبری روستانیوز
