مرداناغام
نگاهی گذرا بر روستای تاریخی
مردانقممعرفی روستای مرداناغوم[ویرایش]
مردانقم یکی از روستاهای استان
آذربایجان شرقی است که در دهستان دیزمار شرقی بخش منجوان شهرستان
خداآفرین واقع شده‌است مردانقم در قبل از انقلاب تابع بخش ورزقان بوده و پنج کیلومتری ارس واقع شده و هم مرز با کشور ارمنستان می باشد. روستای تاریخی مردانقم همچنان مرکز دهستان دیزمار شرقی بوده و دارای بیش از ۲۰۰ خانوار می باشد.مردانقم آب و هوای معتدل دارد این روستا بسیار زیبا و تاریخی است اهالی روستا مهمان نواز و انسانهای با فرهنگ می باشند از این روستا تا بحال بیش از ۱۰۰ نفر فرهیخته پرورش یافته و در سراسر کشور و حتی خارج از کشورمان مشغول خدمت به جوامع بشری هستند
دیزمار قره داغ منطقه یکپارچه‌ای می‌باشد که از محال منجوان و ازومدول مجزاست. دیزمار غربی در بخش سیه رود از توابع شهرستان جلفا، و بخش شرقی آن در بخش منجوان از توابع شهرستان خداآفرین و بخش مرکزی شهرستان ورزقان واقع شده است.در جلد چهارم فرهنگ جغرافیائی ایران جمعیت دیزمار شرقی حدود ۲۱ هزار نفر و تعداد آبادی‌های آن ۵۵ پارچه گزارش شده است.امروزه ۴۴ روستای دارای سکنه و ۱۱ روستای فاقد سکنه در بخش شرقی دیزمار وجود دارد.اکثر قریب به اتفاق این روستاها ضمیمه بخش مرکزی ورزقان و بخش سیه رود و بخش منجوان خداآفرین شده است.
در شرق دیزمار ارسباران ۴۴ روستا، مزرعه و مكان به شرح زير وجود دارد که در حال حاضر اغلب آنها ضمیمه بخش مرکزی ورزقان و بخش سیه رود و بخش منجوان شده است :
۱ – مردانقم(مرکز دهستان) ۲ - دينه‌ور، ۳ - ديش‌گدوكي، ۴ - جاق‌كندي، ۵ - حضي‌كندي، ۶ - قولان، ۷ - مسن، ۸ - قشلاق نواكي، ۹ - بيربلاغ، ۱۰ - اروج، ۱۱ - قره‌چي‌معدلي، ۱۲ – قره درق، ۱۳ - اوركتین، ۱۴ - دوست‌آشنا، ۱۵ - انبق، ۱۶ - اعقان، ۱۷ - خرابه قشلاق شاهسون، ۱۸ - ايل سون، ۱۹ - سرداب، ۲۰ - اولي، ۲۱- خايلار، ۲۲ - چايكندي، ۲۳ - ضياء كندي(هزی کندی)، ۲۴ - قاشقچي، ۲۵ - كرنگان، ۲۶ - شفيلو، ۲۷ - ونستان، ۲۸ - ملك طالش، ۲۹ - اشتبين، ۳۰ - نمنق، ۳۱ - قشلاق ارامنه، ۳۲ - قره‌چي احمدآباد، ۳۳ - احمدآباد، ۳۴ - كوانق، ۳۵ - قلي‌كندي، ۳۶ - كلاله اسلامي(اوزوم کالله سی)، ۳۷ - دانور داراني، ۳۸ - خانقاه، ۳۹ - تاه‌كند، ۴۰ -علي‌بلاغي، ۴۱ - خوش‌تازه، ۴۲ - الكلمه، ۴۳ – هويشه(هوش)، ۴۴ - ضياء‌گاه
قلعه مردانقم[ویرایش]
این قلعه قبل از اسلام احداث شده و روستای مردانقم، کوانق یا کاوانی، احمدآباد و روستاهای بالا دست را حراست می کرده است.
در عصر حكومت خوارزمشاهيان قلعه مردانقم ) روستاي مردانقم مركز دهستان ديزمار شرقي ، فعلا تاج شهرستان خداآفرين و بخش منجوان) كه ملكي داماد « ربيب الدين » وزير اتابك ازبك ابن محمد بود مدتها از آن به عنوان زندان سياسي استفاده مي كردند و عده اي از رجال و درباريان و امراي قصر را محكوم و در قلعه مذكور زنداني مي نمودند.
رودهای مردانقم[ویرایش]
رود مردانقم که از به هم پیوستن رودهای ونستان،تیروا،تی تی و احمدآباد و کرینگان تشکیل می شود از کوهها و ییلاقهای چیچکلو،آندیل،ونستان ، کرینگان،ملک طالش،اوجاقکندی،تیروان،خایلار،قاشوقچی،دینه ور،دیش گدیگی،خانقاه،کوه مار،بالوجه،هزی کندی،چایکندی و ساری بولاغ سرچشمه گرفته و بعد از گذشتن از مردانقم به ارس می ریزد مجموعه این رود با سرشاخه هایش که بیش از ۱۰۰ کیلومتر می باشد از رودهای ونستان،تیروا،تی تی ،کرینگان تشکیل می یابد دبی آن در فصول بارندگی بیش از سه مترمکعب در ثانیه می باشد در فصل بهار بویژه زمان شکوفه دادن گل رز و یا قیزیل گول عبور از این رودخانه به سختی انجام می گیرد که فوق العاده دیدنی و زیباست
مردانقم از دیدگاه تاریخ[ویرایش]
در کتاب نزه القلوب حمداله مستوفی از محلی نام برده شده که امروزه روستای باصفایی در دل کوه های سر به فلک کشیده می باشد ولی این روستا هفتصد سال قبل به عنوان یکی از ولایت های آذربایجان به شمار مي رفت ؛ نزه القلوب حمداله مستوفی در سال ۷۴۰ هـ . ق یعنی حدود چهار سال پس از فروپاشی دولت ایلخانان ( ۷۳۶-۶۵۶ هـ . ق ) و وفات ابو سعید آخرین ایلخان نوشته شده است و از کتاب های نادر در زمینه جغرافیا می باشد ، این کتاب فقط به حدود جغرافیایی و سیاسی ایران اشاره می کند ولی بر خلاف سایر جغرافی دانان از اقلیم ، آب و هوا ، کوهها ، حیوانات ، دشت ها نیز سخن می گوید و دارای اطلاعات گران بهایی می باشد ، مستوفی از اهالی قزوین بود و در دستگاه حکومتی ایلخانان به عنوان یک مقام مستوفی به امور مالیاتی رسیدگی می کرد ، بنابراین كتاب وی مستند و دست اول می باشد .
ابتدا عین نوشته حمداله مستوفی در مورد ولایت مردانقم را نقل می کنیم و سپس و سپس شرخ مختصری را ارائی می دهیم :
" مردان نقیم ( مردان نعیم ) ولایتی است ، کوانی یا کوالی ( کوافی ) و کلام و جرم از معظّمات آن . حاصلش غلّه ، انگور و میوه نیکو باشد و بعضی مواضع در کنار ارس واقع شده ، حقوق دیوانیش هشت هزار و هفتصد دینار است . " (۱)
شرح موضوع :
۱) نام قدیمی مردانقم طبق این کتاب معتبر جغرافیایی مردان نقیم یا مردان نعیم بوده است و در محاورات محلی هم همین گونه و یا مرداناغام و یا مرداناغوم تلفظ می گردد.
۲) از مردانقم به عنوان ولایت یاد می شود که به عنوان یک واحد سیاسی و اقتصادی مهم مطرح بوده است وقتی واحدی را ولایت خطاب می کنند بخاطر منظور نمودن تمامی جوانب امر است نه فقط برای اخذ مالیات ،همچنین بخاطر تسلطی که این ولایت در حومه خود داشته است و تبعیتی که دیگر روستا و مناطق از این مرکزیت می کرده اند و همه قوانین و مقررات حوزه مربوطه از این طریق اعمال می شده است و به همین خاطر مالیات همه آن مناطق از طریق این مرکز تجمیع و به دولت وقت پرداخت می شده است پس از نظر سیاسی نیز تسلط مردانقم بر دیگر مناطق محرز بوده است ولایتی که حقوق دیوانیش بیش از شهری مثل اهر است پس نشان از موقعیت مهم استراتژیک و سوق الجیشی آن می باشد
۳) کوانق امروزی که با نامهای کوانی ، کوالی و کوفی یاد شده و کلاله اسلام یا اوزوم کالله سی (کلاله پرورش دهنده انگور) از توابع ولایت مردانقم بشمار می رفت و یقینا" در کنار کلاله روستاهای دیگری نیز که آن زمان اهمیت زیادی مثل کلاله نداشته اند در داخل این مجموعه جای می گرفته است.
۴) مردانقم ناحیه ای آباد بود ، غلّه ، انگور و میوه در آن از وضعیت خوبی برخوردار بود بنابراین برای خزانه دولتهای گذشته از جمله ایلخانی فایده زیادی داشت تا از آنجا مالیات بیشتری بگیرد و واقعیت همین بوده است از کوههای سر به فلک کشیده قره داغ تا کناره های ارس و یا تا زنگیان( زنگلان) و جرم جزئ حریم سیاسی ،اقتصادی و ... ولایت مردانقم بشمار می رفته است و به همین خاطر مالیات آن از شهرها و قصبات آن روزی بیشتر بوده است
۵) از جمله ی « بعضی مواضع در كنار ارس واقع شده » می توان استدلال کرد که بخشی از ولایت مردانقم نواحی و کرانه های اطراف ارس و مناطق ییلاقی را نیز شامل می شد چون از کناره های ارس به عنوان « بعضی مواضع » یاد می کند ، پس نواحی دورتر از ارس نیز تابع مردانقم بوده است بطوریکه یادآوری آن لازم است مثلا" منطقه جرم امروز به ما ناشناخته مانده است ولی در کشور فعلی ارمنستان منطقه جرموک و یا همان جرم وجود دارد که به احتمال یقین جرم همان جرموک می باشد زمانی که مردانقم ولایت بوده مناطق یاد شده در حوزه عملیاتی و اداری کشور ایران بوده و از آن طریق امرار معاش می نموده اند
۶) حقوق دیوانی ( مالیات )ولایت مردانقم هشت هزار و هفتصد دینار ذکر شده که رقم قابل توجهی بوده برای فهم بهتر این موضوع بهتر است از همان کتاب میزان مالیات سایر ولایت های همجوار مردانقم را ذکر کنیم : برای نمونه از شهر کلیبر امروزی که مستوفی از آن به عنوان قصبه یاد و به قلعه و رودخانه آن اشاره می کند سه هزار دینار مالیات که حدود يك سوم مالیاتی بود که از ولایت مردانقم گرفته می شد . یا از اهر امروزی که از آن به عنوان « شهر کوچک و دارای هوای سرد » یاد می شود پنج هزار دینار مالیات به خزانه دولت وصول می شد . بالا بودن حقوق دیوانی نشانگر بزرگی و آبادانی یک ناحیه می باشد که امروزه نیز با توجه به درآمدها ، مالیات گرفته می شود و بودجه هر منطقه نیز به میزان محرومیت ، وسعت و سایر عوامل بستگی دارد . علی رغم اینکه از تاریخ نگاشته شدن تاریخ نزهه القلوب چند صد سال می گذرد و تغییرات اساسی در جغرافیای سیاسی مناطق حاصل شده است و ارتباطات تجاری حتی چند دهه قبل از انقلاب نیز حاکی از ارجحیت ولایت مردانقم بر سایر مناطق کناره های ارس و ییلاقات مربوطه می بوده است
منبع : (۱)نزه القلوب ، حمداله مستوفی ، به کوشش محمد دبیر سیاقی ، انتشارات کتابخانه طهوری ، چاپ اول ، تهران
جنگل[ویرایش]
مساحت کل جنگلهای منطقه تقریباً ۱۲۵ هزار هکتار برآورد شده است که بصورت پرپوش و پراکنده بوده و در ناحیه بین کلیبر چای و مردانقم چای میتوان بصورت انبوه دید از پوشیده ترین مناطق جنگلی مردانقم می توان به مناطق پیاوه لی ،کولوز،مابین کهنه خایلار،خایلار،کوپ گدیگی،قیزیل گول قوزئیی اشاره نمود
گونه های درختی مهم آن عبارتند از:اورس،کاکئیین ،انواع درختان برگ سوزنی مثل کاج ،راش، بلوط های متنوع، ممرز، افرا، ون، ،بادام ،درختان میوه جنگلی از قبیل گردو، گیلاس، انار، فندق، آلوچه، سیب، گلابی، ازگیل، تمشک، زغال اخته، آلا فیرت، قوشا آرمیت، قیزلر تقی، شیلان، قره قات ، یمیشان، بالدیرقان،القوش،ایت بورنی،دوقوز دوننی ،دغداغان ،به و...
مراتع[ویرایش]
در اغلب مناطق ولایت مردانقم مراتع ارزشمندی وجود دارد که خوشبختانه از تخریب بخش مناسبی از آن وسیله احشام کوچنده ممانعت شده است از بهتریم مراتع آن می توان به مراتع ساردور(همان سرداب فعلی)،کولوز،فاطمه خانم دولایی سی،هفت چشمه،قاضی بلاغی،ساری بلاغ ،دول،پهنلی و ... اشاره نمود
زندگی جانوری منطقه :
در نواحی جنگلی وکوهستانی این ولایت حیوانتی از جمله: خرس قهوه ای و سیاه، گرگ، خوک، خرگوش، کفتار، چاققال، قوچ ومیش، بز وحشی، کل ، پلنگ،یوز پلنگ، آهو ،شوکا، از پرندگان کبک، اوردک، غاز وحشی، قرقاول، مرغ وحشی(چول تویوق و خوروزو)، کبک دری، کبک معمولی ،عقاب،قره قوش، فاخته و جانوران خزنده زندگی می کنند.
توضیحی در مورد نام مردانقم یا مرداناغیم[ویرایش]
"مردانقم" لغت،نام و یا کلمه مرکبی است که به صور مختلف مردانقم = مردان قم = مرداناغام = مرداناغیم = مرداناغوم ، نوشته و تلفظ می شده است که ذیلا" بطور مختصر بررسی می شود:
۱- زنگیان چند پاره دیه است و اکنون داخل مردانقم، پل خدا آفرین بر آب ارس، در آن حدود است. بکربن عبدالله...ساخت در سنه خمس و عشر هجری (سال ۱۵ هجری) ، در این رابطه قابل ذکر است که محل زنگیان به احتمال قوی همان منطقه زنگلان اس که در داخل قره باغ کوهستانی است و شهرش هم نزدیک رود ارس می باشد چرا که وقتی مستوفی پلهای خداآفرین را در داخل ولایت مردانقم وارد می داند پس یقینا" زنگلان در داخل این ولایت است چون زنگیان یا همان زنگلان از نصف کمتر به مردانقم نزدیکتر است( و هم اکنون یکی از شهرستانهای جمهوری آذربایجان است که بعد از اشغال فعلا" در تصرف کشور ارمنستان می باشد این شهر در روبروی روستاهای تاتار بخش خداآفرین واقع شده است) تا پلهای خداآفرین و این در واقع کلید رمز محدوده ولایت مردانقم است و اگر امروزه منطقه را دگرگون یافته می بینیم نشانگر تغییرات اقلا" چند صد ساله است که صورت گرفته است
۲- ولایتی است کوانی و کلاله و جرم(احتمالا" در داخل ارمنستان فعلی ) از معظمات آنست حاصلش غله،انگور و میوه نیکو باشد و بعضی مواضع در کنار ارس واقع شده حقوق دیوانیش هشت هزار و هفت صد دینارست(۷۴۰ هجری - نزهه القلوب)
باز در مورد واژه و تاریخ مردانقم هم مثل سایر نقاط باستانی نقل قولهای مختلفی در کتب معتبر آورده شده است اما آنچه بیشتر به واقعیت نزدیکتر می رسد این است که قوم مرد،مارد،آمارد و یا امرد که التصاقی زبان بوده و حدود ۲۰۰۰ سال قبل از میلاد در سرزمین شمال ، آذربایجان و بویژه کناره های ارس و قفقاز سکونت داشته و تمدن آفرینی کرده اند و یقینا" از آن قوم بزرگ و متمدن آثاری در این مناطق به یادگار مانده که نیاز به تحقیقات بیشتری می باشد و در همین راستا می توان به ابزار آلات متعددی اشاره کرد که از مردانقم پیدا شده است بنابراین جز اول واژه مردانقم = مرداناغام از آن قوم گرفته شده است و" آنا " هم نام الاهه ای بوده که اکثر اقوام التصاقی زبان از جمله سومرها ،اورارتوها و غیره ستایش می کرده اند پس مرداناغام یعنی "مرکز ستایش الاهه "آنا".
تاریخ مردانقم بسیار هیجان انگیز و در اوراق تاریخی آذربایجان تاثیر گذار بوده است بطوریکه طبق نوشته حمداله مستوفی مالیات این روستا در آن زمان از شهر کلیبر بیشتر بوده است و قلعه مردانقم ،کوپ گدیگی،حمام دره سی ،اوولی اوستی از مناطق تاریخی آن محسوب می شود در این روستا سکه ضرب شده است که در موزه های کشور موجود است
نظرات مختلفی مبنی بر مهاجر بودن اهالی این روستا از داخل و خارج نیز،نقل شده است که نیاز به مطالعه بیشتر دارد
مردانقم به عنوان نگین روستاهای منطقه در محال دیزمار قره داغ واقع شده است می گویند دیزمار همان دژ ماد از نظامهای تاریخ ساز دیار آذربایجان است این روستا قبل از انقلاب در داخل بخش ورزقان و بعد از آن در مجموعه بخش خداآفرین و شهرستان مذکور جای گرفته است و باز هم مرکز دهستان دیزمار شرقی می باشد
مردانقم در میان کوههای سر به فلک کشیده آغاگمی،کوپ گدیگی،قوروق،تورشن،مومو گونئیی و ... واقع شده است دارای رودخانه های ونستان چای،تیروان چای و تی تی چای می باشد بیش از ۶۰۰ هکتار باغ دایر داشته و اهالی شریف آن در حرف باغداری ،زنبورداری ،صنایع مختلف فلزی و غیر فلزی سبک ،موم کشی و... مشغولند ارتفاعش از سطح دریاهای آزاد کمتر از ۴۵۰ متر می باشد
آب و هوای آن گرم و معتدل است و از آب و هوای اروپائی متاثر می باشد
بعد از مکتب آخوند حیاطی ،سابقه مدرسه آن به قبل از ۱۳۰۰شمسی بر می گردد مردمانی با فرهنگ ،مهمان نواز ،مومن،هنرمند،خلاق و تلاشگر بوده و دهها نفر دانشگاهی در سطوح مختلف را تحویل جوامع داخلی و خارجی نموده است مردانقم مرکز و مهد آناهیتای مقدس می باشد
معادن نقره ،مس،طلا،سرب،روی ،سنگهای تزئینی ،ذخایر غنی آهکی و... از نعمتهای خدادادی مردانقم می باشد مردانقم دارای رسوم بسیار غنی در زمینه های مختلف است که هنوز هم مردم در اجرای آن دریغی ندارند
هم اکنون ۲۰۰ خانوار بوده و دارای تلفن،آب آشامیدنی،راه آسفالته،مدارس ابتدائی،راهنمائی و دبیرستان شبانه روزی،درمانگاه،برق،دهداری،جنگلبانی،پست بانک ،پاسگاه مرزی و شورای اسلامی است و با کشورهای مشترک المنافع همسایه است جمعیت دهستان هم حدود ۸۰۰۰ نفر تخمین زده می شود مردانقم هم مثل سایر روستاهای منطقه در قبل از انقلاب هیچگونه امکانات خدماتی از قبیل راه شوسه(خودشان از خداآفرین جاده جیپ رو با ابزرار آلات محلی ساخته بودند)،تلفن،درمانگاه،گاز و ... نداشته است ولی به همت اهالی سخت کوش و با فرهنگ روستا ، امکانات رفاهی در شان اهالی فراهم شده بود
به عنوان مثال محلی در مردانقم قرار دارد که به حامام دره سی مشهور است و می گویند شیخ بهائی در آن محل حمامی ساخته بود که چند سال قبل از انقلاب ساختمانش معمور بوده است و بعدا" وسیله رهگذران و سوداگران این محل تخریب شده است و در اغلب منازل مردم حمامی تمیز و بهداشتی تعبیه شده بود
که در منطقه زبان زد عام و خاص بوده است
عده ای باز معتقدند که مردانقم از دو کلمه "مردان" و "قم" تشکیل شده است. برخی محققین معتقدند که زمانیکه خانقاه اردبیل به تشیعّ گرایید و تشیّع مذهب همگانى آذربایجان گشت، به دلیل احساسات مذهبى و عشق به قم، این جا را بدین نام نام گذارى کرده اند. امّا با ورود به تاریخ منطقه و مطالعه نوشتجات حمدالله مستوفی قزوینی ، مشاهده مى شود که ریشه این نام بسیار قدیمى تر از عصر صفویه است.در نتیجه این نظریه کاملاً مردود است.
مردانقم در دره ونستان واقع شده است و یکى از معبرهاى مواصلاتى بذ و آران بوده است. یکى از دژهاى مستحکم جاویدانیان در آن جا قرار داشته و جاویدانیان قمى هم در آن جا ساکن بوده اند و هم حفاظت آن منطقه به عهده آنان بوده است.در دره ونستان دو قلعه کوچک قرار دارد.یکی از قلعه‌ها در جنوب دره ونستان و دیگری در شمال دره ونستان در قله کوهی که روستای شامکوانق در پای آن کوه قرار دارد.از طرفی در کتاب «گویش کرینگان» تألیف یحیى ذکا ، زبان تاتی رایج در دیزمار شرقی با زبان تاتی رایج در دهستان حسن‌آباد(حسنو) اندکی متفاوت ذکر شده است. یعقوبى نیز در «البلدان» در مبحث آذربایجان مى نویسد: شهرهاى آذربایجان مخلوطى از عجم آذرى و جاویدانیه هستند که مردم شهر بذ باشند. از این رو میتوان تات زبان‌های کرینگان را به جاویدانیان قمی نسبت داد که از زمان قیام حاویدانیان به رهبری جاویدان در سال ۱۹۲ ه-ق حداکثر تا سقوط بذ بدست افشین در سال ۲۲۱ ه-ق در قلعه مردانقم به منظور کمک به نهضت ایرانی جاویدانیان حاضر بودند.
لازم به ذکر است که به عقیده بسیاری از اهالی این روستا من جمله محقق بزرگ کشورمان دکترمیرزا محمد حافظ زاده ،نام اصلی این روستا ((مرداناغیم )) می باشد که به معنی ((مرکز ستایش الاهه "آنا".)) می باشد . در برخی منابع آمده که تعداد زیادی از اهالی این روستا در جریان فرقه آذربایجان و پیدایش حزب کمونیست افراد زیادی را در این راه به خاطر توطئه مخبرالسلطنه از دست داده اند .
وانگهی مهاجرت مردم این دیار از فاصله ای مثل شهر قم بعید به نظر می رسد در حالی این منطقه آذری بوده و هرگز اثری که گویای فرهنگ منطقه مقدس قم بوده باشد از این ولایت یافت نشده است زبان مردانقمی ها هم ارتباطی با زبان تاتی نداشته و هیچ تفاوتی با سایر مرزنشینان ارس ندارند البته هر قدر از داده های محققین بیشتر مستفاد شویم موثرتر خواهد بود
Small bridge Khdaafryn
پل کوچک خداآفرین
Posted by: Style in Bridges, Nomads
This effect on ۵ March ۱۹۹۷ with registered number ۱۸۵۹ as one of the national monuments record.. This bridge on Aras River in the vicinity of KHODA afarin section and Keyvan rural district ۸۰ كیلومتری كلیبر North of the city, a distance of about ۱۰۰ Yards of each other are located. Now, one of the bridges will be used
Regarding the history of the construction of the bridge, not a documentary about his degree. What are the historical sources and archaeological records date back to ancient times, from different periods, and several bridges over the river Aras has been struck as early as the first millennium BC they belong to قدیمترین BC, but is made from the first name of KHODA afarin, around the year ۷۴۰ LH . Q. in the book «nzheh alqlub» hamdollah iconic mostofi: "It is now a few torn zangian, Golestan Diego inside merdanghm, the bridge on Aras, where water KHODA afarin about.. Bcarbn Abdullah… Construction of the martyrdom of khums and tithe Ah (Year ۱۵ Ah)». Although there is a doubt in the above story properly, but it is indisputable that much before the year ۷۴۰ LH . Ah, with the name set on the Aras River KHODA afarin.. It seems that this has been repeatedly destroyed and rebuilt bridge
Today the bridge on Aras River view, apparently related to the Safavid and Qajar dynasty.. Small bridge destroyed half of KHODA afarin and that part of the vault collapsed, probably related to the Safavid Shah Abbas and made the first of. The bridge is about ۱۲۰ Meters in length, ۶ M-w, ۱۲ Metres high and ۱۱ Arch and fountains or openings to build it from the carcass and stone mortar, shaved lime is used. Currently, the only three remaining bridges and the rest has been lost
مطلب فوق در واقعه ترجمه مطلب
کتاب نزهه القلوب مستوفی است که به انگلیسی برگردانده شده است
