ملایر
شهرستان ملاير استان
همدانمطالعات تاریخی نشان داده است که بنای شهر فعلی ملایر با حكومت فتحعلی شاه قاجار در سال ۱۱۸۸ هجری مقارن است كه توسط محمدعلی میرزا دولتشاه احداث شد.
در گذشته در شرق و غرب شهر فعلی ملایر و با فاصله كمی از آن، دو آبادی وجود داشته كه در حال حاضر خرابه های قلعه های آنها به چشم می خورد. این محلات؛ هسته اولیه شهر ملایر را تشكیل داده و قلعه های آنها قسمتی از محله های كنونی شهر را نیز در بر می گرفته است.
جاذبه های گردشگری[ویرایش]
شهرستان ملایر دارای مكان‌های تاریخی و دیدنی متعددی است. آتشكده باستانی نوشیجان، تالاب آق‌گل، زیستگاه حیات وحش لشگر، دریاچه مصنوعی و مجتمع سیاحتی كوثر، یخچال میرفتاح، بوستان سیفیه برج سامن، مدرسه علمیه شیخ علی‌خان زنگنه و امامزاده اسماعیل سرابی (امامزاده كوه) از جمله مهمترین مكان‌های دیدنی و تاریخی شهرستان ملایر به شمار می‌آیند.
بنا بر تحقیقات آنوبانینی، مورخان در مورد وجه تسمیه ملایر نظرهای مختلفی ارائه داده‌اند. از جمله اینكه در زمان مادها با روشن كردن آتش بر روی تپه‌ها و كوه‌های آن، اخبار را به سایر مناطق می‌رساندند؛ از این رو آنجا "مل‌آگر" به معنی تپه آتش نامیده شد. روایت دیگری می‌گوید كه در زمان حمله اعراب به ایران هنگام عبور از این منطقه به آب دست نیافته بودند و به همین دلیل آنرا "ماء‌لایری" خواندند، یعنی آب دیده نمی‌شود و به همین نام معروف شده است.
تسنیم گزارش می‌دهد؛
«ملایر» شهر تاکستان‌های سرسبز+ تصاویر
خبرگزاری تسنیم: ملایر، شهر تاکستان‌های سرسبز، یکی از کانون‌های سکونت اقوام ایرانی در دوره‌های پیش از تاریخ تا عصر حاضر بوده و گواه این امرتپه‌ها و محوطه‌های تاریخی بی شماری است که در سطح شهرستان پراکنده‌اند.
نسخه قابل چاپ
به گزارش خبرگزاری تسنیم از ملایر، شهرستان ملایر در جنوب شرقی استان همدان با وسعت ۳۲۱۰ کیلومترمربع است. ملایر دارای ۸ شهر تابعه و همچنین دویست و بیست روستا است که در نوع خود بی نظیر است و دارای فرمانداری ویژه همچنین اداره گمرک مستقل از مرکز استان است. ادارات ملایر هم به معاونت سازمان و ادارات کل ارتقا پیدا کرده‌اند.
ملایر دومین شهر بزرگ استان پس از همدان و سی و پنجمین شهر بزرگ ایران به شمار می‌رود، ملایر دارای طبیعت معتدل کوهستانی با زمستان‌های سرد و پر برف و تابستان‌های معتدل است. وجود روستاها و زمین‌های وسیع کشاورزی و باغات حاصل خیز انگور فاصله کمتر از ۱۵۰ کیلومتر با سه مرکز استان، نزدیک بودن به نیروگاه اب سنگین و پالایشگاه اراک و سیکل ترکیبی شازند، ارتباط زیاد با پایتخت همچنین گستردگی صعنت مبلمان و منبت و نیز قرارگیری بر سر راه‌های مواصلاتی اصلی، در توسعه ملایر موثر بوده‌اند.
شهرستان ملایر یکی از کانون‌های سکونت اقوام ایرانی در دوره‌های پیش ازتاریخ تا عصر حاضر بوده و گواه این امر تپه‌ها و محوطه‌های تاریخی بی‌شماری است که در سطح شهرستان پراکنده اند. تعدادی از این تپه‌ها آثاری از هزاره‌های ششم، پنجم، چهارم قبل از میلاد را در خود مدفون داشته وچنانچه کاوش‌های باستانشناسی در این تپه‌ها صورت گیرد هر کدام خود می تواند نوشیجان دیگری را در این خطه احیا کند. در مورد وجه تسمیه ملایر نظرات مختلفی بیان شده است.
برخی از محققین اظهار کرده اند که ملایر ترکیبی از دو واژه (مال) و (آیر) است که در لری (مال) به معنای خانه است.گاهی واژه مال در زبان مادی قدیم و لری امروز را به جای خانه به (سرزمین ) هم اطلاق می کرده اند.(آیر) نیز مخفف (اگر) است که (اگر) در زبان مادی به معنای آتش بوده و هنوز هم در لرستان آتش را (آگر) می‌گویند.بنابرین (مال آیر) که در تلفظ ملایر شده است به معنی سرزمین آتش است و مناسبت آن هم این بوده که در مرکز این ناحیه از دو هزار سال پیش، آتشگاه بزرگی بوده است.
عده ای دیگر معتقدند که در زمان مادها در این منطقه با روشن کردن آتش بر روی تپه‌ها و کوه‌ها، اخبار را به سایر مناطق می‌رسانده اند و از این رو این منطقه (مل آگر) به معنی تپه آتش نامیده شده است.وجود آتشکده نوشیجان در اطراف ملایر و روشن کردن آتش بر روی کوه‌های اطراف آن که بعد از قرن‌ها هنوز پا برجاست، شاید دلیلی بر صحت این نظریه باشد.
بنای فعلی این شهر را با حکومت فتحعلی شاه قاجار در سال ۱۱۸۸ شمسی مقارن می‌دانند که به دست نوه اش حاج سیف الدوله (حاکم وقت ملایر و تویسرکان) آباد شد، به همین دلیل تا قبل از انقراض سلسله قاجاریه آن را (دولت آباد) می نامیدند.
اقتصاد شهرستان ملایر بیشتر بر پایه کشاورزی و صنعت است اگر چه تجارت و بازرگانی نیز رونق نسبی در این شهر دارد. ۳۸ درصد تولید ناخالص بخش صنعت استان مربوط به شهرستان ملایر است.
مهمترین محصولات کشاورزی ملایر: انگور،جو، گندم، حبوبات و علوفه است.
بادام، گردو، زردآلو و سیب گلاب نیز مهمترین محصولات باغی این شهرستان است.
مهمترین صنایع و هنرهای دستی ملایر عبارت اند از: مبل و منبت کاری، مروار(سبد) بافی، قالی و گلیم بافی.
سوغات و صادرات مهم این شهر نیز شامل: کشاورزی و تولیدی شامل: کشمش، شیره انگور، سرکه انگور، آبغوره، باسلق، بادام، گردو، عسل می‌باشد.
شهرستان ملایر دارای آثار تاریخی و باستانی با قدمت بسیار زیاد است که بعضی از این آثار برای مخاطبان به تفسیر معرفی میشود.
ارگ تاریخی نوشیجان
تپه باستانی نوشیجان در سال ۱۳۴۶ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید. این اثر در سال ۱۹۶۷ تا ۱۹۷۸ از سوی موسسه ایرانشناسی بریتا نیا و توسط دیوید استروناخ طی ۶ فصل مورد کاوش های باستان شناسی قرار گرفت. دستاورد فعالیت‌های این هئیت شناسائی سه دوره معماری باستانی متعلق به ماد، هخامنشی و اشکانی است که مهمترین و اساسی ترین لایه باستانی مربوط به سکونت اقوم ماد در این تپه در نیمه دوم قرن هشتم تا نیمه اول قرن ششم (ق.م) منسوب می باشد. آثار دو دوره دیگر در لایه‌های سطحی تر قرار داشته است که پس از انجام مطالعات علمی برداشته شده است.
آثار معماری مادی مکشوفه از نوشیجان عبارتند از:
۱. بنای قدیمی جبهه غربی موسوم به اولین آتشکده
۲.تالار ستوندار (آپادانا)
۳.معبد مرکزی یا دومین آتشگاه
۴. اطاق‌ها و انبارها
۵.تونل
۶.حصار و دژ
مطالعه ویژگی های خاص معماری این مجموعه که در نوع خود معرف نخستین نمونه‌های الگوهای معماری کشور در فلات ایران می باشد از جمله کاربرد طاق های هلالی وپوشش سقف به صورت گهواره ای کاربرد مقرنس در تزئین بنا(طاقچه های کاذب آتشگاه دوم) و نیز یکی از نمونه های نخستین تالارهای ستون داردر تاریخ معماری ایران وهمچنین مطالعه اشیا مکشوفه از این اثر باستانی مشتمل بر انواع ظروف سفالی و نیز مجموعه اشیا نقرهای اعم از حلقه‌ها و زیورآلات و قطعات متفاوت نقرهای که به ظن محققین معرف اولین اشکال سکه می باشد راه گشای دانشمندان در شناخت بیشتر از فرهنگ معماری و هنر اوایل دوران تاریخی بوده است.
این مجموعه باستانی در کنار آثار مکشوفه از باباجان لرستان و حسنلوی آذربایجان بعنوان پیش در آمد و مرجع مطالعات تمدن ایرانی مطرح است.
به منظور حفاظت فیزیکی آثار معماری مکشوفه از ارگ نوشیجان که از خشت خام می باشد هئیت کاوشگر پس از انجام عملیات پژوهش میدانی اقدام به احداث سولخه ای بر روی آن نمود وبخش‌های عمده ای ازآثار را تحت پوشش قرار داد. همچنین جهت مقابله با روند دتخریب آثار باستانی ارگ نوشیجان اداره کل میراث فرهنگی استان همدان عملیاتی مشتمل بر استحکام بخشی سطوح پوشش سوله ومرمت شیروانی، انجام کاهگل بر روی دیوارها، مرمت و بازسازی قسمت‌های فروریخته ابنیه و تعویض خشت‌های فرسوده اقدام نموده است.
عمارت لطفعلیان
در خیابان مصطفی خمینی ملایر خانه ای قدیمی وجود دارد که بخشی از یک مجموعه سکونت گاهی به یادگار مانده از دوران قاجار است. سازنده و مالک اولیه خانه مرحوم محسن مصدقی معروف به مصدق الممالک بوده و در عصر فتحعلی‌شاه قاجار به واسطه رابطه خویشاوندی که با دربار داشته با بهره گیری از معماران زبده آن دوره اقدام به ساخت این مجموعه نموده است. بخش های سه گانه مجموعه عبارتنداز: اندرونی - حسینیه و اصطبل خانه.
خانه فعلی حسینیه این مجموعه بوده که بعدها توسط مرتضی خان لطفعلیان خریداری شده وکاربردی مسکونی یافته است. این منزل در دو طبقه ساخته شده سقف طبقه همکف پوشیده از طاق آجری زیباست و پوشش طبقه فوقانی آن بصورت مسطح با تیر چوبی است.
زیباترین بخش این بنا حوض خانه است که با طاق نماهای زیبای آجری به شیوه چهاربخشی پوشیده شده است.جریان آب قنات و وجود دو حوض سنگی در کف، هوا و فضای بسیار خنک و فرح‌بخشی را جهت گذر از گرمای تابستان برای ساکنین ایجاد کرده است. از دیگر ویژگیهای این بنا تزئینات لمبه کوبی چوبی در سقف طبقه اول و وجود درهای اروسی با شیشه‌های الوان است.
یخچال میرفتاح
یخدان یا یخچال میرفتاح با بنایی گنبدی شکل از جمله آثار دیدنی دوره قاجاریه شهرستان ملایر به شمار می‌آید.
این بنای تاریخی با ظاهری گنبدی شکل و از جنس آجر در دو کیلومتری جاده ملایر- بروجرد واقع شده است.
یخچال میرفتاح در دوران قاجاریه توسط شخصى به نام میرفتاح ساخته شده و ارتفاع آن از کف تا گنبد ۱۲ متر و از سطح تا منبع ذخیره یخ ۴ متر است.
این یخچال قدیمی داراى دو در، یکى به شکل دهلیز مخصوص ریزش و تخلیه یخ و دیگرى در اصلى است که با پلکان به قسمت انتهایى یخدان و محل برداشت یخ منتهى مى‌شود.
ضخامت دیوارهاى گنبد در قسمت تحتانى ۹۲ سانتى‌متر و در بالا به سه ردیف آجر ۲۰ سانتى‌مترى مى‌رسد. تنها عامل تزئین بنا دو ردیف آجرکارى است که به طور کمربندى و به ضخامت ۲۲۰ سانتى‌متر داخل بنا را پوشانده است.
مصالح اصلى بنا عبارتند از: سنگ نتراشیده لبه‌دار طبیعى از کف تا سطح و از سطح به بالا و آجرهایى به ابعاد ۵×۲۰×۲۰ سانتى‌متر.در قسمت بیرونى و داخلى یخدان دو ردیف خشت به کار رفته است که حالت عایق داشته و مانع از نفوذ گرما، در فصل تابستان و ذوب شدن یخ‌ها مى‌شده است.
امروزه بعضى از قسمت‌هاى این بنا تخریب شده که در صورت تعمیر و بازسازى مى‌تواند به عنوان یک اثر تاریخى که جاذبه‌هاى خاص سیاحتى دارد مورد بازدید علاقه‌مندان قرار گیرد و یا به موزه یخچال تبدیل شود.یخچال میرفتاح در سال ۱۳۷۹ توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگری با شماره ۳۲۴۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
پارک سیفیه
پارک سیفیه ملایر در شمال شرقی و در دامنه کوه گرمه واقع شده است. این پارک حدود یکصد سال پیش توسط مرحوم سیف الدوله نوه فتحعلی شاه قاجار که چندی حکومت ملایر داشته است احداث گردید و به گردشگاه عمومی اختصاص یافته است.
سیف الدوله جهت احداث پارک ابتدا زمین مورد نیاز را خریداری و پس از آن توسط مقنیان یزدی قناتی حفر کرده و از ۸ کیلومتری آب را به پارک رساند. پارک توسط یکی از مهندسان ایتالیائی که جهت احداث پارک ها آمده بود طرح ریزی شده است.
بنا به در خواست سیف الدوله از دربار ناصرالدین شاه در جنوب پارک در بلندی تپه کم ارتفاعی که به تپه مناجات معروف است بنای زیبای آجری قرار دارد که آرامگاه خانوادگی سیف الدوله می باشد.
بنا به صورت چهارضلعی وبه شیوه معماری سنتی طاق و زنجیره ای ساخته شده است. طاق مرکزی مقبره به شیوه چهار بخشی اجرا شده زیبائی خاصی به بنا بخشیده است این مقبره در سال۱۳۰۵ هجری بر روی مزار مرحوم سیف الدوله ساخته شده و پس از آن ۷ تن دیگر از اعضای خانواده ایشان از جمله امیر مؤید، نوه سیف الدوله که او نیز چندی حاکم ملایر بوده به خاک سپرده شد.
بازار ملایر
بازار ملایر از جمله بازارهای سنتی و سر پوشیده است و قدمتی بالغ بر ۱۵۰ سال دارد که در گذشته مرکز تجاری شهر بوده و عملکرد خود را تا عصر حاضر حفظ نموده است. قدمت بازار به دوره قاجاریه برمی گردد.
شالوده بازار توسط شیخ الملوک به صورت راسته ای طبیعی که به مسجد جامع یا مسجد شیخ الملوک ختم می شد پایه گذاری شد و پس از آن افراد با نفوذ و متموّل دیگر راسته ها و سراهای دیگری به این راسته اصلی افزودند.
قسمت های مختلف مجموعه بازار عبارتند از : راسته شیخ الملوک ـ بازار خان ـ بازار مهرعلیخان ـ بازار کفاش ها ـ بازار سوخته ـ سرای میر فتاح ـ سرای خان ـ چهارسو بزرگ و چهارسوی کوچک بازار و زور خانه بابک که در گذشته تیمچه بوده است.
منطقه حفاظت شده لشگردر
منطقه حفاظت شده لشگردر با وسعتی در حدود ۱۶۰۰۰ هکتار در شرق و جنوب شرقی ملایر قرار دارد این منطقه به سبب ویژگیهای طبیعی دارای تنوع گیاهی و جانوری مناسبی بوده و از اکوسیستم‌های پویا و کمتر دست خورده استان همدان محسوب می شود بلندترین ارتفاع منطقه ۲۷۵۸ متر از سطح دریا ارتفاع دارد.
این منطقه به جهت برخوردار بودن از شرایط لازم ابتدا در بهمن ماه سال ۱۳۶۳ به عنوان منطقه شکار ممنوع و سپس به جهت بهبود شرایط اکولوژیکی و خصوصا زیستی در اسفندماه سال ۱۳۶۹ با جهد و کوشش مجموعه پرسنل اداره کل حفاظت محیط زیست همدان با تصویب شورای عالی حفاظت محیط زیست عنوان منطقه حفاظت شده را از آن خود کرد. این منطقه به لحاظ موقعیت طبیعی و توپوگرافی دارای سه وضعیت کوهستانی. تپه ماهوری و نسبتا دشتی است.
مناطق کوهستانی زیستگاه کل و بز و مناطق تپه ماهوری زیستگاه گونه حمایت شده قوچ و میش ارمنی می باشد و مناطق دشتی نیز به سبب تغییر نوع کاربری زمین از جانب روستائیان به صورت کشت باغات انگور درآمده است.
(گونه های جانوری) منطقه حفاظت شده لشگردر به سبب سیمای کوهستانی عدم دسترسی سهل و آسان به تپه ماهورهای قابل توجه و پوشش گیاهی نسبتا مناسب از دیرباز وحوش قابل ملاحظه ای بوده است گرچه جمعیت آنان در سالیان اخیر سیر نزولی شدید را طی کرده است اما پس از اعلام به عنوان حفاظت شده و حفظ و حراست آن احیاء جمعیت وحوش روند مطلوبی را طی نموده است. از پستانداران منطقه می توان پازن، گوسفند وحشی، گرگ، شغال، روباه، تشی، خرگوش، گورکن، کفتار و رودک و از پرندگان کبک، تیهو، باقرقره، عقاب طلایی، فاخته، دلیجه، کمر کلی، پری شاهرخ، چکچک، و از خزندگان انواع مار را می توان نام برد.
برج مقبره باباحسین
این بنا در روستای سیاه کمر از توابع دهستان سفیدکوه و در بخش سامن واقع است. فاصله روستا تا مرکز شهرستان حدود ۵۰ کیلومتر است بنا بصورت برج آجری دوازده ضلعی است که در مجاورت گورستان قدیمی روستا قرار دارد. سقف برج دو پوش بوده و مشابه بناهای دوره ایلخانی می باشد.گنبد بیرونی بصورت رک(مخروطی) می باشد که از امتداد اضلاع دوازده‌گانه پدیدار می شود و از این گنبد حدود ۲ متر بیشتر باقی نمانده است.
گنبد داخلی به صورت عرق چین می باشد داخل بنا به صورت هشت ضلعی است ودر داخل هر یک از اضلاع هشت گانه طاق های رفیعی ساخته شده که تا زیر گنبد امتداد دارد. یکی در جبهه جنوبی و دیگری در غرب بنا تعبیه شده است به گفته اهالی این بنا بر مزار یکی از پیامبران الهی بنام یوشع بن نوح ساخته شده و در گذشته یهودیان منطقه به زیارت آن می آمدند.
برج سامن
در داخل شهر سامن برج مرتفع خشتی وجود دارد که روزگاری با چند برج مشابه دیگر که در فواصل مختلف در حصار محافظ شهر ساخته شده بودند عمل دیدبانی و حراست از ساکنین داخل حصار را انجام می داده است. امروزه نه از حصار و نه از برج‌ها دیگر خبری نیست. برج حاضر با ارتفاع حدود ۱۴ متری تماماً از خشت خام و کاملاً به شکل دایره ساخته شده است.
برج درچهارطبقه ساخته شده است. طبقه چهارم دارای پوشش مسطح تیر چوبی است و بقیه طبقات با طاق‌های گنبدی خشتی پوشیده شده اند. در بدنه بخشهای فوقانی برج به فواصل مختلف سوراخ‌هایی جهت دیدبانی و تیر اندازی تعبیه شده است.
برج بید کرپه
برج بید کرپه بنای آجری است که در روستای بید کرپه وسطی از توابع بخش زند واقع است. این برج در پی هجوم اقوام لُر که روزگاری به غارت مناطق مرکزی ایران می پرداخته و صرفاً جهت دیدبانی ساخته شده است.
بنا در سه طبقه ساخته شده و راه ورود به داخل از طبقه دوم می باشد. مصالح به کار رفته از سنگ و آجر است که با ملات گل ساخته شده است. در بدنه های طبقه فوقانی سوراخ هائی به عنوان تیرکش تعبیه شده است. وجود این برج در این منطقه نشان از رونق و آبادانی آن در گذشته داشته است.
قلعه سلیمان خان بوربور
این قلعه در روستای بزرگ اسلام آباد از توابع بخش جوکار واقع شده است و با مرکز شهرستان حدوداً ۵۰ کیلومتر فاصله دارد , قلعه از چند بخش مجزا که هر کدام از بخش‌ها یک قلعه محسوب می شوند و همگی درون حصاری رفیع قرار دارند تشکیل شده است, ۱۰ برج خشتی به فواصل معین در حصار تعبیه شده است , قلعه مساحتی حدود یک هکتار را اشغال نموده است.
از ورودی جنوبی وارد هشتی زیر برج می شوند و پس از آن دالان طویلی تا برج شمالی ادامه دارد در طرفین دالان کوچه مانند قلعه های عظام الملک - محمودخان و سلیمان خان قرار گرفته است. داخل این قلعه حمام اختصاصی نیز وجود دارد که به صورت طاق و تویزه و دارای خزینه می باشد.
در جای جای قلعه آجر کاریهای زیبا در نماهای بنا و تزئینات گچبری در بدنه های داخل اتاقها به وفور دیده میشود. این بنا به واسطه مجاورت با تالاب فصلی آق گل می تواند به یکی از جاذبه های گردشگری پر رونق شهرستان تبدیل شود.
شهر زیرزمینی سامن
کاوش های باستان شناسی در محوطه های زیرزمینی در شهر سامن واقع در جنوب شهرستان ملایر منجر به کشف شهری پنهان شد که در یک بستر سنگی و به صورت دست‌کند ساخته شده است.
شواهد اولیه حاکی از پیدایش این فضاها در دوره پیش از اشکانی بود. بر اساس این یافته‌ها می‌توان احتمال داد که نخستین بار این فضاهای معماری به منظور انجام مراسم مذهبی خاصی، احتمالا میترائیسم، مورد استفاده بوده است. این شواهد حاکی از آن است که مراسم مذهبی به صورت پنهانی در زیر زمین انجام می‌گرفته است.
http://www.tasnimnews.com/Home/Single/۶۸۸۱۴۸
بخش مركزي[ویرایش]
← دهستان جوزانجوراب (ازناوله وگوراب) /
توسک علیا / توسک سفلا /
پروز /
جوزان /
مانیزان /
خیر آباد /
کهریز /
کله بید /
قلعه باباخان /
بابلقانی /
گل گل /
گماسا← دهستان حرم رود علياشوشاب /
قلعه فتاحیه / حرم آباد / مهر آباد / حاجی اباد / شريف اباد /
کرکان /
توچغاز← دهستان كوه سردهبابا رئیس /
ورچق / محمود آباد /
ازناو← دهستان موزارانمرویل /
فروز /
رضوانکده /
داویجان /
ازناوله /
ازنوله /
علمدار علیا / علمدار بالا / علمدار پائين/
علمدار سفلیبخش جوكار[ویرایش]
← دهستان المهديکوسبع خلیل / دهنو علی اباد / علی آباد دمق
← دهستان ترك شرقيتوتل /
طجرعلوی /
اوچ تپه / دشت اباد / موسی بلاغی /
خردمند / علوی / اسلام اباد
← دهستان تر ك غربيبابا رود /
طاسبندی / اشاق قلعه /
کمری /
الفاوت / کریم آباد / زمان آباد /
بور بور /
منگاوی / ينگي كند
← دهستان جوكارخدری /
کندهلان /
عشاق / ده شاکر /
پیرمیشان /
ننج /
کشب /
قوزانبخش زند[ویرایش]
← دهستان كمازان سفليطائمه / دره میانه علیا / حمزه لو سفلی /
پیهان /
مصلحان /
مهدویه / امامزاده خاتون / دره چنار
← دهستان كمازان عليازنگنه سفلی /
کساوند /
کمازان علیا / گلپر اباد /
احمدیه← دهستان كمازان وسطيگرجایی /
بیغش /
میشن /
ده چانه /
پیروزبخش سامن[ویرایش]
← دهستان آورزمانآور زبان /
لولو هر /
آبدر /
دوریجان /
دهلق← دهستان حرم رود سفلياسکنان / حسین اباد ناظم / دهنو آدر زمان /
بلرتو / کلیل آباد / کهریزناظم
← دهستان سامنیونس /
طجر /
کهگدان /
واشان /
نازول /
نماز گاه / کرتیل آباد
← دهستان سفيدكوهبهاره / رحمان آباد /
انوج
